جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


کیمیای ربیت و ربانیت


کیمیای ربیت و ربانیت
انسان در عرصه تاریخ حیات بشری همواره بهترین موضوع برای تحلیل گران مسایل انسانی به حساب می آمده است. شاید بتوان گفت هیچ موضوعی به این اندازه برای بشریت جذابیت و اهمیت نداشته که «انسان» به تحلیل، «انسان» بنشیند. اما مشکلاتی چند را سبب شده است که پیچیدگی برابهام موضوع «برابری موضوع با انسان تحلیل گر» و «مشکل به کارگیری ابزارهای متناسب در سنجش موضوع» از آن جمله اند. به صورت کلی انسان به عنوان موضوع مورد بررسی از پیچیدگی های فراوانی برخوردار است تا آن جا که با پیدایش و رشد روزافزون مجموعه دست آوری های بشری از علوم تجربی و ریاضی گرفته تا علوم انسانی با همه گسترش و پهناوری، هنوز نمی توان ادعا کرد این هاله در هم تنیده را به درستی شناخته و پرده ای از آن پیچیدگی های جسمانی و فیزیکی تا ابعاد روحی و روانی را برگرفته و به یک سو زده باشد. مضافا آن که هر چه از تاریخ رشد علوم می گذرد پرده های جدیدی بر این ابهام و پیچیدگی افزوده می شود، از سوی دیگر، این انسان است که به جست وجو در ابعاد و زوایای وجود «خود» می پردازد. یعنی این انسان است که با این ابزارها باید وجود خویش را بشناسد و به تفسیر هستی نفس خود بپردازد و این حالت می تواند نقاط ابهام فراوانی را به بار آورد. یکی از علت هایی که علوم انسانی هنوز نتوانسته اند تعریف واحد و مقتضی از هستی انسان به دست دهند عدم امکان تکرر و آزمایش هویت انسانی برای خود تحلیل گر است. به گونه ای که در علوم دیگر، همین جدایی و امکان تفکیک موضوع سنجش با انسان تحلیل گر، می تواند راهکارهای مناسبی برای رسیدن به نتایج قطعی تری به دنبال داشته باشد.
مساله ابزار یا ابزارهای سنجش موضوع و کیفیت به کارگیری آن ها نکته ای است که در این قلمرو واسطه بین انسان به عنوان تحلیل گر و انسان به عنوان موضوع مورد سنجش، به عنوان ابزارهای خارجی و بیرونی، چیزی جز همان ره آورد و سنجش انسانی نخواهد بود. و این نیز بر پیچیدگی های پیشین می افزاید. بدین ترتیب در یک برداشت کلی از مشترکات بنیادین هرم علوم انسانی همه جا، انسان و هویت انسانی او حضور دارد، ولی باعناوین گوناگون به این صورت که ضلع نخست آن، «انسان» به عنوان مبدا تحلیل و بررسی ضلع دوم آن «انسان» به عنوان مقصد و موضوع تحلیل و ضلع سوم، انسان به عنوان ابزار و روش تحلیل موضوع می باشد. این بخش بدان معنی است که در تمامی بخش های مجموعه بزرگ علوم انسانی و با تفاوت های مصداقی فراوانی که بین این علوم وجود دارد چنین نمودار مشترک سه صلغی به وضوح نمایان می باشد. و از همین جاست که دایره پیچیدگی ، حساسیت و نیزاهمیت علوم انسانی نیز روز به روز با شعاع افزون تری از مرکز آغازین خود گسترش یافته است. از مشکلات سه گانه پیش بر نهاد اون ما را به «پیچیدگی» ، دومین به حساسیت و دیگری به اهمیت علوم انسانی فرا می خواند. این سه ضلع یعنی موضوع، مبدا و روش تحلیل، رشد هرم علوم انسانی را وابسته به خود کرده و نحوه تعامل آن ها با یکدیگر، می تواند نمودار تغییر و تحول این بخش از دانش بشری را ترسیم کند. به این مساله از دو زاویه می توان نگریست. اولا در هر تعریفی از علوم تربیتی به گونه ای سخن از انسان می رود و اصولا نمی توان بین نحوه نگاه به انسان با مسایل و محتوای این علوم، جدایی انداخت و شاید به همین دلیل است که «انسان شناسی تربیتی» از مقدم ترین و مشکل ترین مبانی این دانش به حساب آمده است. در این صورت، هرگونه پیچیدگی در ترسیم انسانیت انسان، بر گستره دین علم سایه افکن است. این پیچیدگی که ریشه در ویژگی ساختاری انسان، یعنی مرکب بودن از صفات و حالات و شرایط گوناگون دارد، سبب شده تا در تحلیل و بررسی مسایل مختلف علوم تربیتی شاهد تاثیر حوزه های مختلف علوم دیگر نیز باشیم. ثانیا جدای در پیچیدگی علوم تربیتی، به دلیل پیچیدگی موضوع آن، بایستی به خصوصیت خاص این رشته نیز اشاره داشت.... زیرا دستاوردهای این دانش، از دامنه های فردی تا جمعی و اجتماعی (بدون هرگونه مرزی) را دربرمی گیرد و ره آورد تاثیر آن نامحدود است. از چگونگی پیدایش این علم همزاد بازاد انسان تا کیفیت رشد و ارتقا شعاع روز افزون آن، و تا خاستگاه ویژه آن در دنیای امروزین، همه را می توان به عنوان بهترین شواهد در نظر آورد. بدین ترتیب یکی از حلقه های کارامد در نظام هرم علوم انسانی، به دایره علوم تربیتی اختصاص می یابد و از این رو حساسیت جایگاه ویژه آن را نباید از یاد برد. هم اکنون ملت ایران در جریان یکی از بی سابقه ترین یا کم سابقه ترین انقلاب های تاریخی است این انقلاب بیش از هر چیز یک انقلاب معنوی و اخلاقی است و بر آن نامی جز انقلاب اسلامی ایران، نمی توان نهاد. اگر خواسته باشیم هویت این انقلاب را تعیین کنیم باید فلسفه سیاسی مذهب تشیع مراجعه کنیم تا بتوانیم بارزترین و مشخص ترین عناصر این انقلاب بزرگ را شناسایی کنیم، جوشش این انقلاب از درون جامعه ایرانی مبین این نکته است که فرهنگ تشیع، فرهنگی زنده و پویا است و این استعداد را دار که حالت تهاجمی خود را حفظ کندو به حالت تدافعی نیافتد.
این انقلاب اصیل، جهان را تکان داده است، از یک سو حس اعتماد به نفس را در ما احیا کرده و از سوی دیگر قطعا به آن دسته از غربیانی که این فرهنگ و دیگر فرهنگ های شرق را تحقیر می کردند هشدار داده که در عقاید و نظرات خود تجدید نظر کنند و به حقایق عینی و تاریخی بیشتر توجه نمایند. در بحث از تعلیم و تربیت اسلامی اشاره به علم و عقل و تجربه ضروری است. در فرا گرفتن علم هیچ گونه محدودیتی وجود ندارد و یگانه شرط، آن است که آن علم، درست و صحیح و مطابق با واقع باشد، یعنی حکمت باشد، یعنی حقیقت باشد، این است آن پیامی که تعلیم و تربیت اسلامی دارد و ما اگر خواسته باشیم وارث انبیا باشیم باید حامل این پیام باشیم و آن را به فرزندان خود منتقل کنیم.
ما باید، براساس این خاصه یا ویژگی حقیقت طلبی و حقیقت جوئی، ارزش های اصیل اسلام را استخراج کنیم و ضمن انتقال آن به فرزندان و شاگردان خود به احیاء و اشاعه آن ها کمک کنیم. ما از انقلاب اسلامی و معنوی کنونی، با الهام از این نظام سنتی باید در بازسازی نظام تربیتی خودمان کمک بگیریم. اگر در نظام سنتی، مدرسه از جامعه جدا نبود، ما نیز باید چنین کنیم.
باید سدهایی که بین مردم و دانشگاه به وجود آمده شکسته شوند، باید با مردم باشیم، باید با شادی ها و غم های آن ها شریک باشیم، دانشگاه باید انعکاسی از خواست ها و نظرات مردم باشد، روستاها را از یاد نبریم و مشکلات و مسایل آن ها را حل کنیم. اگردر نظام سنتی تاکید بر تربیت اخلاقی و معنوی متعلقان بود ما نیز باید چنین کنیم. در نظام سنتی تنها توجه به دنیا و ماده نبوده. اخلاق جای شایسته خود را داشت که لازم است ما نیز توجهی خاص بدان مبذول داریم. اگردر نظام سنتی افراد آزادانه می توانستند رشته تحصیلی خود را انتخاب کنند، ما نیز زمینه های آن را فراهم نماییم. اگر در نظام سنتی معیار موقعیت نه نمره امتحانی و نه درجه تحصیلی بود بلکه خدمت فرد به اجتماع و میزان کارآیی او، مهم ترین ملاک موفقیت او بود ما نیز باید چنین کنیم.
کتاب «کیمیای ربیت و ربانیت» تالیف دکتر سید علی اکبر حسینی، به کوشش دکتر سید حسین حسینی، توسط انتشارات کوشامهر به قیمت ۴۲۰۰ تومان منتشر شده است.
منبع : روزنامه جوان


همچنین مشاهده کنید