علفهای هرز برنج و آفات مهم برنج

این علفها شامل سوروف ، اویار سلام ، قاشق واش ، تیر کمان آبی ، بندواش ، سل واش و …….. میباشند که هزینه مبارزه با این علفها بخش اعظمی از اقتصاد کشاورزی برنج را شامل میگردد .
● مهمترین آفات برنج در ایران
از مهمترین آفات برنج که سالیانه خسارات هنگفتی را بر جای می گذارد کرم ساقه برنج ( Chilo Suppressalis ) می باشد . این آفت ، حشره ای است که برای اولین بار در سال ۱۳۵۱ در مزارع تنکابن و رامسر طغیان کرد و در مدت کوتاهی با افزایش جمعیت و ایجاد خسارت اقتصادی شدید نظر همگان را جلب نمود .
کرم ساقه خوار برنج که بعنوان یکی از خطرناکترین آفات برنج در دنیا بشمار می آید ، در زمستان بصورت لار و کامل در داخل ساقه های خشک برنج و یا علفهای هرز اطراف مزرعه بسر می برد و در حدود اوایل اردیبهشت ، هنگامیکه حداقل دمای هوا ، ۱۰ درجه سانتیگراد باشد ، شفیره ها در داخل ساقه های باقیمانده برنج سال قبل و یا علفهای هرز مزرعه ، در اطراف سوراخهای ایجاد شده توسط لاروها ، تشکیل میگردد .
در حدود بیستم اردیبهشت ماه ، اولین پروانه ها ظاهر میشوند که در اواسط خرداد به حداکثر خود می رسند . عمر پروانه ها ، حداکثر یک هفته است و در این مدت بطور متوسط ۲۳۰ عدد تخم توسط هر پروانه گذرانده میشود . تفریخ تخمها در دمای حداقل ۱۰ تا ۱۲ درجه سانتیگراد بمدت ۵ تا ۱۱ روز بسته به دمای محیط انجام می گیرد . این کرم در طول سال ۲ تا ۳ نسل دارد و از زمان نشاء کاری تا هنگام برداشت برنج در مزارع فعالیت زیستی دارد . خسارات وارده طی نسلهای دوم و سوم بیشتر است .
امروزه با کرم ساقه خوار برنج به سه طریق ، زراعی ، شیمیایی وبیولوژیک مبارزه میشود از راههای اساسی برای مبارزه با این ‌آفت ، ایجاد شبکه مراقبت و پیش آگاهی با استفاده از اطلاعات جوی است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است ، در صورتیکه ثابت شده است ، مراحل سیکل دگردیسی این‌‌ آفت ، همبستگی بالایی را با دما و سایر پارامترهای جوی دارد .
در مبارزه بیولوژیک ، از زنبور تریکو گراما برای پارازیته کردن تخم پروانه ساقه خوار برنج استفاده میشود که نحوه و زمان فعالیت این زنبور نیز تابعی از شرایط جوی بویژه دما می باشد .
سایر آفات برنج شامل شب پره یک نقطه ای برنج ، سرخوطومی برنج ، زنجره برنج ، کرم برگخوار برنج ومگس خزانه برنج می باشند .
● گونه های برنج:
برنج گیاهی با تنوع ژنتیکی و توان سازگاری زیادی است. گونه زراعی مهم برنج Oriza sativa L. است که دارای ۲۴=۲n کروموزوم می باشد، یک گونه زراعی دیگر به نام Oryza glaberrima steud وجود دارد، که در جنوب آفریقا کشت می شود، این گونه نسبت به گونه قبلی دارای قدمت و تنوع ژنتیکی کمتری است.
گونه های وحشی زیادی از جنس Oryza درجهان مشاهده شده که تتراپلوئید و دارای۲۸=۲n کروموزوم می باشند. ارقام و گونه هایO.nivara,O.rufipogon,Sharma,Shastry,Griff از خویشاوندان نزدیک برنج زراعی O.sativa L. می باشند. O.rufipogon برنج وحشی دائمی و O.nivara برنج وحشی یک ساله می باشد.
O.sativaاز گونه های مهم برنج است که در قاره های آسیا، اروپا، آمریکا کاشته می شود، برنج های زراعی ایران از این نوع اند. این گونه دارای انواع مختلف به شرح زیر می باشد:
۱) نوع ایندیکا (Indica )
از نوع های گرمسیری برنج است که درمقابل خشکی، بیماری و آفت مقاوم بوده و دارای ارقام مختلفی از نظر زمان رویش است. این نوع، شامل برنج های دانه دراز و ساقه های بلند می باشند که دربرابر ریزش دانه حساس هستند و درکشورهای هندوستان، سری لانکا، تایلند و مالزی کشت می شوند.
۲) نوع ژاپونیکا (Japonica)
از نوع معتدل برنج بوده و درمقابل سرما مقاوم است. این نوع شامل برنج های ساقه نسبتاً کوتاه و دانه گرد بوده و درکشورهای چین، کره، ژاپن، کالیفرنیا و کشورهای اروپائی کشت می شود.
۳) نوع جاوانیکا (Javanica)
از نوع های حد واسط برنج است. این نوع برنج در کشورهای اندونزی، فیلیپین، تایوان و ژاپن کشت می شود.
● طبقه بندی واریته های برنج
واریته ها یا ارقام مختلف برنج از سوی سازمان خواربار و کشاورزی جهانی (FAO) به اشکال مختلفی طبقه بندی می شود، که ازنظر طول دانه به چهار گروه زیر تقسیم می شوند:
الف) برنج های خیلی طویل که اندازه دانه آنها بیش از ۷ میلیمتر هستند.
ب) برنج های طویل که بین ۶ تا ۷ میلیمتر طول دارند.
پ) برنج های متوسط که طول آنها بین ۵ تا ۹۹/۵ میلیمتر است.
ت) برنج های کوتاه که طول آنها کمتر از۵ میلیمتر است.
در ایران نیز برنج را براساس طول دانه به سه نوع دانه بلند، دانه متوسط و دانه کوتاه تقسیم بندی نموده اند. به برنج هایی که طول دانه آنها بین ۶۱/۶ تا ۰/۷ میلیمتر باشد دانه بلند گفته می شود و از مرغوبترین نوع برنج محسوب می شود، برنج هائی که طول آنها بین ۵۱/۵ تا ۶/۶ میلی متر است دانه متوسط و به برنج هایی که طول آنها از ۵/۵ میلیمتر کمتر باشد، دانه کوتاه گفته می شود، این نوع برنج ها از نظر تجاری ارزش کمی دارند
برنج پس از گندم مهمترین محصول کشاورزی است و نقش بسیار بارز و چشمگیری در تغذیه مردم جهان و نیز کشورمان دارد و همینطور این محصول پس از گندم بیشترین سطح اراضی کشاورزی را در جهان به خود اختصاص داده است . بر اساس آخرین آمار منتشر شده از سوی سازمان خوار و بار کشاورزی جهان، در آخرین سال مورد گزارش(۲۰۰۳) سطح کشت برنج جهان ۱۵۰,۹۳۸,۱۰۰ هکتار بوده است .
بر اساس آخرین آمارگیری که درسال ۸۱ انجام شده است سطح زیر کشت برنج کشورمان ۶۱۱۲۳۸ هزار هکتار بوده است، که نسبت به سال گذشته ۷/۱۸ در صد افزایش داشته است و در سال ۸۲ سطح زیر کشت برنج کشورمان ۵۸۳،۷۷۳ هزار هکتار بوده است . با توجه به اینکه محصول برنج برای رشد و نمو و بازدهی، به آب و هوایی مرطوب و نسبتاً گرم و آب فراوان نیاز دارد و مساعدترین منطقه برای کشت آن، سواحل جنوبی دریای مازندران است، بنابراین بیشترین سطح زیر کشت برنج در استانهای ساحلی دریای خزر قرار دارد.
بر همین اساس و بر اساس نتایج آخرین طرح آماری اجرا شده در سال ۱۳۸۲، بیشترین سطح در استان گیلان با ۱۹۶،۵۳۰ هکتار می باشد. پس از گیلان که مقام اول را درسطح زیر کشت دارا است، استانهای مازندران، گلستان و خوزستان به ترتیب مقام دوم تا چهارم را به خود اختصاص داده اند. استان یزد با ۱۳ هکتار کمترین سطح برنج درکل کشور را دارد. مازندران و گیلان جمعاً ۵/۶۸ درصد از سطح زیر کشت شلتوک کل کشور را داشته و مهمترین مناطق کشت برنج به شمار می آیند.همچنین مناطق اصلی کشت برنج مازندران، گیلان، فارس، خوزستان و گلستان بیشترین درصد از سطح کل کشور را به خود اختصاص داده اند.
ساقه برنج راست ، استوانه‌ای و جز در قسمتی که گره‌ها وجود دارند تو خالی است. ارتفاع ساقه به ۶۰ تا ۲۰۰ سانتیمتر می‌رسد. برنج علاوه بر ساقه اصلی ، ۴ تا ۵ ساقه فرعی دارد. برگهای برنج به صورت متناوب در دو ردیف در دو طرف ساقه قرار گرفته‌اند. برگ برنج دارای غلاف ، پهنک ، زبانک و گوشوارک است. همچنین برنج مانند گندم ، دارای گل آذین خوشه‌ای می‌باشد که دانه‌ها در آن قرار می‌گیرند.
برخلاف سنبلچه‌های گندم و جو و ذرت که فشرده و نزدیک به هم هستند، سنبلچه‌های برنج به صورت غیر فشرده روی محورهای اصلی و فرعی گل آذین قرار می‌گیرد. میوه برنج دارای غلافی سفید رنگ ، قهوه‌ای ، کهربایی ، قرمز یا بنفش است که این میوه را به همراه غلاف آن ، شلتوک می‌نامند. برای قابل استفاده شدن برنج برای انسان ، باید شلتوک را پوست کنند.
● پیشینه برنج در ایران
موطن اصلی برنج آسیای جنوب شرقی است . به عقیده ب- م- ژوکوفسکی، هند و چین و اندونزی موطن اصلی برنج است.
شلتوک از هند و برمه ( میانمار ) به تدریج به سایر نقاط جهان راه یافته است . کشت برنج که امروزه جزء لاینفک حیات میلیونها مردم در سراسر جهان است، درچین و هند سابقه ای هفت هزار ساله دارد و پس از آن کشورهای تایلند، فیلیپین، ژاپن، ویتنام، کره شمالی وجنوبی، مالزی و تایوان نیز در آسیای جنوب شرقی به این مجموعه اضافه شده اند. در حال حاضر ۹۰ درصد برنج دنیا در چین، هندوستان، ژاپن، کره، جنوب شرقی آسیا و جزایر مجاور اقیانوس آرام ( قاره آسیا ) و ۱۰ در صد بقیه در دیگر قاره ها کشت می شود.
کشت برنج در آسیای مرکزی در حدود قرن هفتم پیش از میلاد رواج داشته است . برنج کاری از کشورهای جنوبی تر آسیا که درآنها زراعت غلات رواج داشته، از حدود هزاره ششم تا پنجم قبل از میلاد شروع و سپس به آسیای مرکزی آمد. درنیمه دوم هزاره سوم و ابتدای هزاره دوم، سطح زیر کشت برنج افزایشی چشمگیر یافت. باستان شناسان معتقدند که در این دوره در اثر ادغام دو فرهنگ، تمدنی شهر نشین در جنوب آسیای مرکزی به وجود آمد، این دو فرهنگ شامل سومر و ایلام (عیلام ) در غرب و تمدنهای باستانی دشت رود سند در جنوب بودند. بدون شک پیوند با هند به زراعت برنج آبی در آسیای مرکزی کمک کرد. برای تعیین تاریخ دقیق این دوره هنوز شواهد باستان شناختی کافی به دست نیامده است .با ایجاد کانالها در دوره سلسله هخامنشی ( قرن ششم تاچهارم قبل از میلاد ) که بر بخش وسیعی از آسیای مرکز ی تسلط داشت، توسعه کشاورزی تسریع شد و گندم، جو، ارزن و محصولات متعدد دیگری ازجمله انگور و احتمالاً برنج تولید می شده است و درزمان پیشروی اسکندر به سوی هند (۳۲۷ ق.م ) برنجکاری در باکتریا ( بلخ ) رواج داشت. کشت برنج درخاور میانه، بابل و سوریه در قرن سوم تا دوم پیش از میلاد و درمصر و اسپانیا در قرن هشتم میلادی صورت گرفته است . اگر چه آقای نقی بهرامی عقیده دارد که « شلتوک برای اولین بار در دوره پادشاهی خسرو انوشیروان ( ۵۳۱ تا ۵۷۹ میلادی ) از هندوستان به ایران آورده شده است »، لیکن ای ،پ ،پتروشفسکی مورخ شهیر روسی در بحث از تاریخ برنج معتقد است که «تاریخ کشت و گسترش برنج در ایران به طور کامل معین نشده است، اما کشت برنج درمقیاس محدود، در پایان دوره ساسانیان (۲۳۶ تا ۶۵۱ میلادی) و گسترش وسیع آن از قرن ۱۰ میلادی به بعد صورت گرفته است» .
بر اساس نظر لائوفر، کشت برنج درایران پس از تسلط اعراب به ایران، رونق گرفته است، به نظر وی، در دوره ساسانیان برنجکاری وجود نداشته است. م.و.پیگولیوسکایا با توجه به اسناد مکتوب، کشت برنج درایران را به دوره ساسانیان منتسب می داند. پروفسور ام - جی - میسون نیز در بحث از تاریخ گسترش شلتوک درکشورهای خاورمیانه می نویسد که :کشت برنج در ایران از اوایل قرن اول میلادی شروع شده است. اگر چه شلتوک در ایران، اوایل قرن اول میلادی کشت می شد، لیکن کشت و گسترش آن درسطح وسیع، به احتمال زیاد از قرن ۶ تا ۷ میلادی آغاز شده است.
● کشت برنج در ایران
بیشترین کشت برنج در ایران در سه استان شمالی کشور گیلان، مازندران و گلستان که اطراف دریای خزر قرار دارند با ۷۱ در صد سطح زیر کشت از کل کشور انجام می گیرد، و از مراکز عمده کشت و تولید برنج به حساب می آیند. تنوع ارقام محلی و اصلاح شده آنها در این استانها بسیار زیاد است و کلیه ارقام درشش گروه تقسیم شده اند. برنج دانه بلند مرغوب، دانه بلند پر محصول، دانه متوسط مرغوب، دانه متوسط پرمحصول، دانه کوتاه مرغوب ودانه کوتاه پر محصول.
به جز نواحی نیمه بیابانی کوهپایه ای جنوب البرز، نواحی شرقی کرمان، حوزه اصفهان، سیرجان و نواحی بیابانی داخلی و کناره جنوب، در سایر نواحی کشور نیز کشت برنج انجام می گیرد. بنابراین علاوه بر استانهای گیلان، مازندران و گلستان، در سه استان خوزستان، فارس و اصفهان نیز برنج کشت می شود که کثرت ارقام محلی و اصلاح شده نیز در این سه استان زیاد است. پس از این شش استان، یازده استان دیگر کشور نیز به کشت برنج اشتغال دارند که جمعاً ۷/۶ درصد از سطح زیر کشت کل کشور را به خود اختصاص داده اند ولی تنوع ارقام در این استانها قابل توجه نیست و بیشتر از یک یا دو رقم در آنجا کشت نمی شود. در ایران حدود ۳۰ تا ۴۰ سال قبل، برنج در بین خانوارهای متوسط و کم درآمد، به عنوان غذایی گرانقیمت محسوب وبیشتر در میهمانی ها و عیدها مصرف می شد. اما امروزه با تغییر فرهنگ غذایی، برنج نقشی اساسی درتأمین غذای مردم کشور داشته وبه غذایی همگانی و ملی تبدیل شده است. تهیه انواع پلوها همراه با خورشت، پلوهای مخلوط، شیرینی های برنجی، فرنی، نان برنجی، رشته خوشکار، آرد برنج، شیر برنج، نوعی آش کدو، حلوای برنجی، کوفته برنجی، شله زرد و غیره بیان از مصرف متنوع برنج درکشور دارد
با عمود کردن برگ ساقه برنج، می‌توان محصول را بیشتر کرد :
پژوهشگران ژاپنی دانشگاه توکیو با استفاده از یک فناوری که سبب عمود شدن برگهای ساقه برنج شد، توانستند که محصول آن را به اندازه قابل توجهی بیشتر کنند.
برپایه گزارش علمی روزنامه ماینیچی ، با استفاده از عمود کردن برگهای ساقه برنج، برگهای پایینی ساقه هم بیشتر از نور خورشید بهره برده وبه‌همین دلیل بدون آنکه نیاز به افزایش دادن اندازه کود باشد، محصول برنج بیشتر می‌شود.
براساس این گزارش، ساکاموتو یکی از پژوهشگران دانشگاه توکیو دراین‌باره گفت که در اثر تغییراتی که بگونه تصادفی در یک ساقه برنج انجام شده، آنان متوجه شده‌اند که برگهای آن بگونه عمودی رشد می‌کنند.
به گفته‌وی، پژوهشگران ژاپنی پس از بررسی ژن این ساقه برنج متوجه شده‌اند که فعالیت یک نوع ازآنزیم‌هایی که سازنده یک گونه هورمون گیاهی به نام براسینوتروید می‌باشد، دچار دگرگونی شده است.
پژوهشگران ژاپنی با استفاده از فناوری ژنی اقدام به پرورش آزمایشی این گونه ساقه برنج کردند که نتیجه‌آن نشان داده که محصول برنج نسبت به روشهای کنونی ‪ ۳۰‬درصد بیشتر می‌شود.

نویسنده : محمد آردین
www.mydocuments.ir

منبع : کلوب