نوزادان خود را به گردش ببرید تا راشیتیسم نگیرند!

● ویتامین D و ویتامین نور خورشید
ویتامین D یکی از ویتامین‌های محلول در چربی است که در واقع گروهی از ترکیبات را شامل می‌شود که فرم‌های زیادی از این ویتامین را تشکیل می‌دهند ولی مهم‌ترین آنها ویتامین ۲مD (ارگوکلسیفرول) و ویتامین ۳مD (کوله کلسیفرول) هستند که به هر دو شکل آن کلسیفرول اطلاق می‌شود.
ویتامین D به عنوان «ویتامین آفتاب» نیز شناخته می‌شود زیرا مواجهه حتی متوسطی با نور آفتاب کافی است تا از طریق تابش اشعه ماورای بنفش با پوست، کلسترول به ویتامین D تبدیل شود.همان کلسترولی که در بیشتر توصیه‌ها مورد منع خوراکی قرار می‌گیرد! ولی باید دانست کلسترول برای بدن لازم است و از دو منبع خارجی (خوراکی) و داخلی (تولید بدن) تامین می‌شود. به همین دلیل که این ویتامین در داخل بدن قابل تولید بوده و بافت‌های هدف مشخصی دارد، نیاز به موجود بودن در رژیم غذایی ندارد و می‌توان آن را یک هورمون نامید و معمولاً هم شبیه یک هورمون استروئیدی عمل می‌کند.ویتامین D در کنار کلسیم و فسفر در حفظ تعادل (هموستاز) کلسیم و سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها نقش مهمی دارد.
● اعمال ویتامین D
شناخته‌ترین فعالیت ویتامین D همان‌طور که اشاره شد، نقش آن در ارتباط با کلسیم و فسفر است. ویتامین D به جذب این عناصر از روده کوچک کمک کرده و سپس موجب به‌کارگیری این مواد معدنی در ساختمان استخوان‌ها و دندان‌ها می‌شود.
ویتامین D همراه با هورمون پاراترومون (هورمونی که از غدد پاراتیروئید ترشح می‌شود یا PTH) به تنظیم سطح خونی کلسیم و فسفر کمک می‌کند. همچنین در بازجذب کلیوی فسفر یا کلسیم شرکت دارد.ویتامین D از طریق رابطه‌اش با این مواد در فعالیت درست عضلات مثل عضله قلب (میوکارد) و نیز اعصاب نقش غیرمستقیم دارد.
همچنین ممکن است در فعالیت سلولی چند عضو شامل پانکراس، پوست و تخمدان‌ها دخالت داشته باشد.عملکرد اولیه ویتامین ۳مD همان‌طور که ذکر شد، شبیه هورمون استروئیدی است. عملکرد اصلی آن واکنش با گیرنده‌های غشای سلولی و پروتئین‌های گیرنده ویتامین D روی هسته و تاثیر بر نسخه‌نویسی ژنی در بسیاری از بافت‌هاست.بیش از ۵۰ ژن که توسط ویتامین D تنظیم می‌شوند، شناخته شده است و از آن جمله ژن مربوط به پروتئین متصل‌شونده به کلسیم یا کالبیندین است.
با این حال اغلب ژن‌هایی که تحت تاثیر ویتامین D تنظیم می‌شوند، در متابولیسم مواد معدنی نقشی ندارند.ویتامین D نقش‌های نه‌چندان شناخته‌شده‌ای نیز در تمایز سلولی، تکثیر و رشد بسیاری از بافت‌ها مثل پوست، ماهیچه‌ها، پانکراس، اعصاب، غدد پاراتیروئید و سیستم ایمنی به‌عهده دارد. برای مثال ویتامین D باعث تمایز سلول‌های اپیتلیال روده و استئوبلاست‌ها (سلول‌های استخوان‌ساز) می‌شود. اگرچه به‌نظر می‌رسد از تکثیر و رشد سلول‌ها جلوگیری می‌کند.
● فرآیندهای متابولیکی ویتامین D
ویتامین D غذایی (اگزوژن) برای هضم و جذب به مواد و محیط گوارشی مناسب برای لیپیدها (چربی‌ها) نیاز دارد. پس از جذب از طریق دستگاه لنفی و گردش خون به کبد می‌رسد. ویتامین D تولیدشده در پوست نیز به کبد انتقال می‌یابد.کبد ویتامین D را به شکل غالب در خون (کلسی دیول) تبدیل می‌کند. که از طریق گردش خون به کلیه‌ها می‌رود و به شکل فعال ویتامین (کلسی تریول یا ویتامین ۳مD ) تبدیل می‌شود. با اینکه ویتامین D در چندین عضو وجود دارد ولی ظاهرا خون، کبد و بافت چربی محل‌های ذخیره آن هستند.راه اصلی دفع ویتامین D از طریق صفرا در مدفوع است و مقدار کمی نیز در ادرار دفع می‌شود.
● تامین نیاز و منابع ویتامین D
به این خاطر که ویتامین D در تشکیل استخوان‌ها و دندان‌ها شرکت دارد در دوران رشد مقدار بیشتری مورد نیاز است.
مثلا برای شیرخواران و کودکانی که در دوره رشد و نمو اسکلتی هستند یا افرادی که در دوران بلوغ به سر می‌برند برای حفظ روند طبیعی جایگزینی استخوان‌ها و حفظ تعادل کلسیم و فسفر، ویتامین D بیشتری (تا ۵ میکروگرم در روز) توصیه می‌شود.
دریافت کافی ویتامین D به روزی ۱۰ میکروگرم در بالغین بالای ۵۱ سال و حتی روزی ۱۵ میکروگرم در سنین بالای ۷۱ سال افزایش می‌یابد. اما نکته مهم این است که حداکثر مقدار دریافت قابل تحمل ویتامین D برای شیرخواران ۲۵ میکروگرم و برای بچه‌ها و بالغین ۵۰ میکروگرم در روز می‌باشد و افزایش دریافت این ویتامین مشکلاتی را به همراه خواهد داشت و این زنگ خطری است برای کسانی که بی‌محابا و بدون مشورت با پزشک از مکمل‌های ویتامین و املاح، خودسرانه استفاده می‌کنند.
نیاز انسان‌های طبیعی از طریق مواجهه با نور آفتاب به شکل مکفی و دریافت اتفاقی مواد غذایی حاوی ویتامین D تامین می‌شود با این وجود شواهد فزاینده‌ای از دریافت ناکافی ویتامین D دیده می‌شود.مکمل‌های ویتامین D برای افرادی که به‌طور مداوم مواجهه کافی با نور آفتاب ندارند توصیه می‌شود مانند افراد زمین‌گیر، ساکنین مناطقی با هوای آلوده، پوشش کامل بدن با لباس یا کار در شب یا ماندن در خانه در طول روز.
افراد تیره‌پوست در مقایسه با کسانی که پوست روشن دارند ویتامین D کمتری می‌سازند. حتی شیشه پنجره یا هوای ابری مانع رسیدن اشعه ماورای بنفش به بدن و تبدیل پیش‌ماده به ویتامین D می‌شود. ویتامین ۳مD که فرم فعال ویتامین D است در فرآورده‌های حیوانی یافت می‌شود که غنی‌ترین آنها روغن ماهی‌ها است. به مقدار کم و بسیار متغیر در کره، خامه، زرده تخم‌مرغ و جگر نیز وجود دارد. شیر انسان و شیر غنی‌نشده گاو منابع خوبی نیستند و تنها حاوی ۱-۴/۰ میکروگرم در لیتر ویتامین ۳مD می‌باشند.
متاسفانه در ایران هیچ یک از مواد غذایی با ویتامین D غنی نمی‌شوند و مادران شیرده باید مراقب باشند که نوزادان را روزانه برای گردش بیرون ببرند و در معرض نور خورشید قرار دهند.
نکته مهم دیگر اینکه ویتامین D نسبت به ذخیره‌سازی، فرآیند کردن و پختن پایدار است و از بین نمی‌رود.
● کمبود ویتامین D
تظاهر کمبود ویتامین D در کودکان و حیوانات در حال رشد به شکل راشیتیسم (ریکتز) و در بالغین به شکل استئومالاسی می‌باشد.
● راشیتیسم
این بیماری در اثر اختلال در معدنی شدن استخوان‌های در حال رشد به وجود می‌آید که نه تنها در اثر فقدان ویتامین D بلکه در نتیجه کمبود کلسیم و فسفر نیز حادث می‌شود.نوزادان نارس و کودکان تیره‌پوست بیشتر مستعد ابتلا به راشیتیسم هستند. استخوان‌های نرم که فشار باعث خم شدن آنها می‌شود، بزرگ شدن غضروف‌ها و تاخیر در بسته شدن ملاج سر از مشخصات راشیتیسم است. استخوان‌های نرم و انعطاف‌پذیر راشیتیسمی قدرت تحمل فشار و کشیدگی را ندارند و در نتیجه ساق پای خمیده، زانوی برجسته، دنده‌های دانه تسبیحی، برجستگی پیشانی و قفسه ‌سینه کبوتری به وجود می‌آید.راشیتیسمی که صرفاً به دلیل کمبود ویتامین D ایجاد شده را می‌توان به‌طور موثری با فرآورده‌های خوراکی مثل روغن ماهی کاد درمان نمود.اما در مبتلایان به راشیتیسم وابسته به کمبود کلسیم یا همراه با کمبود فسفات که مقاوم به ویتامین D است درمان با ویتامین D به تنهایی موثر نبوده و متابولیت‌های فعال آن یا آنالوگ‌های مصنوعی ضروری هستند.
● استئومالاسی
استئومالاسی در بالغین ایجاد می‌شود و نشانه‌های آن شامل درد پاها و پشت، بدشکلی استخوان‌های ستون فقرات، لگن و پاها است که منجر به شکستگی‌های خود به خودی می‌گردد. این کمبود ممکن است اولیه باشد. مثلاً در زنانی که مکرر بارداری داشته‌اند و ویتامین D، کلسیم و فسفر کافی دریافت نکرده‌اند یا ممکن است به‌طور ثانویه به وجود آید مثل مصرف داروهایی که اثر سوء بر جذب و سنتز ویتامین D دارند مانند عوامل باند شونده با صفرا که برای کاستن از کلسترول مصرف می‌شوند یا ضدتشنج‌ها، شل‌کننده‌های عضلات، مسکن‌ها و روغن‌های معدنی. بیمارانی که مبتلا به اختلالات
سوءجذب شدید مانند اسپرو، کولیت و سیستیک فیبروز هستند اغلب نشانه‌های استئومالاسی را نشان می‌دهند.بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه، دچار درد و بیماری‌های استخوانی (استئودیستروفی) می‌شوند که علت آن ناتوانی کلیه در تبدیل ویتامین به شکل فعال آن است. آثار جانبی داروها نیز استئودیستروفی را پیچیده‌تر می‌سازد.
پیشگیری از استئومالاسی با مصرف مقادیر کافی ویتامین D، کلسیم و فسفر در رژیم غذایی میسر است.
قرار گرفتن در معرض آفتاب به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه در یک روز آفتابی با هوای صاف برای دو تا سه بار در هفته می‌تواند از بروز استئومالاسی در بالغین جلوگیری کند.
استئوپروز
اغلب استئوپروز با استئومالاسی اشتباه گرفته می‌شود در حالی که یک بیماری استخوانی متفاوت می‌باشد که توده استخوانی در آن کاهش یافته ولی نمای بافت‌شناسی استخوان طبیعی به نظر می‌رسد (کاهش تراکم استخوان) که با پیری در ارتباط است.
به نظر می‌رسد چندین عامل در این بیماری دخیل باشند که با اختلال متابولیسم و عملکرد ویتامین D و سطوح پایین هورمون جنسی استروژن مرتبط است.استئوپروز شایع‌ترین بیماری استخوانی در زنان بعد از یائسگی است و البته در مردان پیر هم دیده می‌شود.مطالعه جدیدی نتیجه گرفته است که نه کلسیم و نه ویتامین D به تنهایی نمی‌توانند بیماران مبتلا به استئوپروز را بهبود بخشند در حالی که ترکیب این دو به علاوه درمان جایگزین هورمونی (HRT) در ابتدای یائسگی می‌تواند مفید واقع شود. یکی از مهم‌ترین جایگزین‌های هورمون جنسی پس از یائسگی فیتواستروژن‌ها هستند که در دانه‌های سویا به وفور یافت می‌شوند.
● مسمومیت ویتامین D
دریافت بیش از حد ویتامین D می‌تواند منجر به مسمومیت شود که با سطح سرمی افزایش یافته کلسیم و فسفر و سرانجام کلسینوز (کلسیمی شدن بافت‌های نرم) شامل کلیه، ریه، قلب و حتی پرده صماخ گوش که می‌تواند باعث کری شود خود را نشان می‌دهد.
از دست دادن اشتها، ‌افزایش تشنگی،‌ استفراغ، اسهال، خستگی، خواب‌آلودگی و کاهش رشد از علائم مسمومیت در کودکان است. پس بیش از ۵۰ میکروگرم در روز برای کودکان و بالغین و ۲۵ میکروگرم روزانه برای شیرخواران مجاز نیست ولی چون در ایران مواد غذایی با ویتامین D غنی نمی‌شوند، نباید نوزادان را در خانه حبس نمود و باید هفته‌ای ۳ الی ۴ بار به مدت حداقل ۱۰ دقیقه کامل یا ۲۰ دقیقه به شکل پوشش معمول در معرض آفتاب قرار داد.

کارشناس تغذیه

منبع : روزنامه تهران امروز