جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

حج ابراهیمی و تقریب مذاهب اسلامی


حج ابراهیمی و تقریب مذاهب اسلامی
مقوله حج و تقریب مذاهب اسلامی از جمله اهداف و وظایف نظام جمهوری اسلامی ایران می باشد . امروزه توجه به وحدت و انسجام اسلامی ضرورتی است که رهبر فرزانه انقلاب اهمیت زیادی را برای آن در نظر می گیرند . اولین و اساسی ترین عامل موثر در انسجام اسلامی ملل اسلامی مدیریت کارآمد و توانمند است که نظام جمهوری اسلامی ایران مظهر بارز آن مدیریت را به جهانیان نشان داده است . و نخستین اقدام برای رسیدن به این انسجام اسلامی دوستی بین مذاهب اسلامی می باشد و بهترین مکان برای نزدیکی بین مذاهب اسلامی در مکه و مدینه در هنگام انجام فریضه حج می باشد و برای رسیدن به این منظور وحدت لازم است.
وحدت چیست ؟ وحدت بازدارنده عدم تعادل و فنا پذیری است اگر وحدت در سیستم اجتماعی تزلزل یابد امنیت سیستم اجتماعی مختل می گردد . در هر ملتی وحدت و همبستگی و انسجام مردم مظهر راستکاری و موجب تلاش برای دستیابی به سعادت که غایت و نهایت محسوب می گردد می باشد . وحدت ملی مانع بروز شورشها و کینه توزیهاست . بنیاد اولی وحدت و انسجام آگاهی و آگاه سازی انسانهاست . نا آگاهی ویران کننده وحدت است باید به آگاهی همه انسانها توجه کرد تا راهگشای شاهراه وحدت میسر گردد . آگاهی ، دانش مشترک و مشاع است که بنیان همدلی و همبستگی را محکم می سازد و رشته ها را در هم می تابد که بتواند دست آویزی نیرومند برای وحدت بشود .
در حج نیز رشته های مختلف ( مسلمانان ) از جوامع گوناگون با رنگ ها و نژادهای مختلف با شور و صفا بسوی مرکز عرفان و عشق مکه مکرمه حرکت می کنند و بزودی همه تفاوتها و اختلافهای ظاهری و قومی و قبیله ای فراموش می شود و در هم تابیده شده با لباس سفید و همگی با یک شعار ، همایشی نورانی و وحدتی عظیم را به نمایش می گذارند . و چه خوب است این وحدت و انسجام اسلامی همیشه در بین مسلمانان برقرار باشد تا استکبار جهانی بویژه آمریکای جنایتکار نتواند آسیبی به مسلمانان برساند .در این مقاله ضمن پرداختن به مقوله حج ابراهیمی و حج جاهلی ، به لزوم تقریب مذاهب اسلامی و وحدت و انسجام اسلامی اشاره شده است
● مقدمه
اصول حج ابراهیمی همان است که دین مبین تشریع فرموده است و دشوار بتوان از طریق حقوق و اسناد بر جای مانده – غیر از قرآن کریم – به چیزی که بتواند ترسیمی صحیح از آن بدست دهد ، برسیم . ولی از آنجا که امروز در میان مذاهب اسلامی بر سرانجام حج بر نهج ابراهیم خلیل (ع) و آنچه منظور دین مبین است ، و بویژه در آنچه به جوانب سیاسی و اجتماعی و تولی و تبری مربوط می شود ، تفسیرهایی شده است که به نظر می رسد ، طول زمان و حاکمیت امویان و عباسیان و برداشت های سیاسی و ملاحظات اجتماعی که هر یک از آنان داشته اند ، و نیز همسویی پاره ای از فقیهان و عالمان که خود را با آن دو حاکمیت ، مربوط می دانسته اند ، در ایجاد آن بی تاثیر نبوده است .آنچه از مضمون اخبار و روایات عربی بدست می آید ، حج در عصر ابراهیم (ع) به معنی قصد کعبه در مکه و طواف خانه و تلبیه و اجرای سایر مناسک بود . بت پرستی و شرک با آداب و عادات خود ، بعداً ، حج را نیز بعنوان یکی از سنن بکار گرفت .حج در قران کریم ، از بارزترین شعائر توحیدی دین ابراهیم (ع) است . ابراهیم (ع) برای برپایی آن دعا کرده و آن را از مبانی عقیده توحیدی خویش قرار داده است؛ « و مکان خانه را برای ابراهیم (ع) آشکار کردیم و گفتیم : هیچ چیز را شریک من مساز و خانه مرا برای طواف کنندگان و برپای ایستادگان و راکعان و مساجد پاکیزه بدار . و مردم را به حج فرا خوان تا پیاده یا سوار بر شتران تکیده از راههای دور نزد تو بیایند . » امروز جهان اسلام در معرض تهاجم دشمن مخفی و سازمان یافته استکبار جهان که منافع خود را ضربه زدن به کانون اصلی وحدت و قدرت مسلمانان جستجو می کند موج روزافزون بیداری امت اسلامی قدرت عظیمی را برای مقاومت در برابر توطئه های قدرت های زورگو ایجاد کرده و سیطره آنها را به خطر انداخته است مسلمانان با وحدت و کمک به یکدیگر و مقاومت توطئه و نقشه های تفرقه افکنانه آنان را خنثی کنند زیرا دشمنان اسلام نمی خواهند در جهان اسلام هیچ قدرتی مستقلی وجود داشته باشد
● حج ابراهیمی
با نزدیک شدن حلول ماه ذی الحجه بخش عظیمی از مسلمانان جهان اعم از اقوام و ملل مختلف و با رنگ ها و نژادهای گوناگون و دنیایی از شور و صفا بسوی مرکز عرفان و عشق یعنی مکه مکرمه حرکت می کنند و بزودی همه تفاوتها و اختلافهای ظاهری و قومی و قبیله ای فراموش می شود و همه با لباس سفید و همگی با یک شعار ، همایشی نورانی را آغاز می نمایند . با شعار لبیک ، اللهم لبیک همه زائران لبیک گویان حرکت می نمایند ، حرکتی از خود به سوی خدا ، لبیک به خالق هستی ، لبیک به ذات اقدس الهی که آفریننده جهان است ، خداوندی که به مخلوقاتش عشق می ورزد و در میان همه مخلوقات انسان را خلیفه خویش قرار داده است ، لبیک به خدای خوب و مهربان . سفری از خود به خدا و از من به ما و گردشی بدور محور وحدانیت و یگانگی.
زائران کوی یار و مسافران قافله نور و عشق و عرفان پس از مدتی طی طریق از راههای مختلف همه به یک مکان می رسند و افتراق ظاهری آنان به وحدت تبدیل می شود تا با تجمع در بیت الحرام اجتماع پرشکوه و بی نظیری را تشکیل دهند که در هیچ مراسم مذهبی و دینی در سراسر زمین نمونه آن دیده نمی شود . خانه کعبه بعنوان نماد توحید و یکتاپرستی با معماری ابراهیم (ع) پیامبر توحید و بزرگ بت شکن تاریخ بشریت که به امر خدا و بر مبنای وحی ساخته شد ، عملی از روی اخلاص و تقرب به خدا برای هدایت بشر « وقتی ابراهیم و اسماعیل دیوارهای خانه کعبه را برمی افراشتند عرض کردند : پروردگارا ( این خدمت ) از ما قبول فرما که تویی که شنوا و دانایی » ( سوره بقره آیه ۱۲۷ ) در این سفر و هجرت تنها حمد و ستایش خدا را می کنند و غیر خدا در نیت و زبان حاجی راه ندارد . در این سفر هجرت از خود شیطانی است به خود الهی و یا هجرت از خود به خدا ، هجرت از مظاهر دنیا و وابستگیهای آن به سوی کمال مطلق .اما آیا با همه مواردی که اشاره شده ، حج تنها یک سلسله اعمال عبادی صرف است که بصورت جمعی انجام می شود و در حج تمام مسائل زندگی و نیز اجتماعی مسلمین بطور موقت به فراموشی سپرده می شود تا اعمال حج درست انجام شود ؟ یا حج را روحی است که اعمال ظاهری حج جسمی است برای آن روح .
آیا تنها انجام مراسم عبادی صرف را می توان قیاماً للناس خواند . و یا اینکه اجتماع بزرگ حج با انجام سرف شکل ظاهری آن باعث تقویت دین می شود ؟ مگر نه اینست که علی (ع) می فرماید « خداوند حج را برای تقویت دین واجب کرده است » حج قصد است و آهنگ رفتن ، هجرت از خویش است بسوی خویش خدایی و بسوی خدای خویش ، ولی با توجه به اینکه دین اسلام سیاستش عین دیانتش است نمی تواند چنین اجتماع بزرگی نسبت به سرنوشت جامعه اسلامی بی تفاوت باشد و نسبت به طلب یاری و کمک مسلمانان تحت ظلم و ستم بی تفاوت باشد . آیا می توان در بعد اجتماعی تنها به این فلسفه بسنده کرد که ، مسلمین در اجتماع بزرگ حج صرفاً و بدون بررسی مسائل مسلمین جهان احساس عظمت و بزرگی می کنند و احساس می کنند که در جهان و در میان ملل مختلف هم کیشانی دارد و پس در بازگشت اگر در نقطه دوردستی هم زندگی کند احساس عظمت می کند آیا کافی است برای فلسفه چنین اجتماع عظیمی ؟ آیا ممکن است پیروان پیامبری که می فرماید : « هر کس ندای طلب و یاری مسلمانی را شنید و پاسخی برای یاری او نداد ، مسلمان نیست » همان پیامبری که فرمود « هر کس صبح کند و به فکر اهتمام امور مسلمانان نباشد مسلمان نیست » پیامبری که آورنده دینی است که احکام سیاسی آن از احکام عبادیش بیشتر است ، آنگاه از مراسم بزرگ و بی نظیر حج برای اصلاح امور مسلمین و بررسی مشکلات جوامع مسلمین استفاده ننماید ؟ همه زیبائیهای عرفانی و عبادی که مسلمانان در حج انجام می دهند با فلسفه سیاسی و اجتماعی آن کامل می شود و آنکس که فلسفه سیاسی حج را درک نکرده است از روح حاکم بر این عبادت بزرگ غافل است .چگونه ممکن است این اجتماع پرشکوه و این گردش زیبا و بی نظیر موحدین بدور نماد توحید و یگانگی و یکتاپرستی ، صرفاً یک عمل عبادی به معنای دوری سیاست از عبادت باشد ؟ اگر بنا به فرموده حضرت امام (ره) که فریاد برمی آورد که « اسلام در ابعاد سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی ، نیازهای مردم را برای ترقی واقعی برمی آورد » اسلام برای پیشرفت همه جانبه جامعه برنامه دارد و برای رسیدن به چنین پیشرفتی آنهم در همه ابعاد یاد شده ، مسلمین جهان نیاز به یاری یکدیگر ندارند و نیز دارای منافع مشترک نیستند ؟ و آیا توطئه گسترده علیه جوامع مسلمین و تلاش جهت تفرقه بین ملل و فرق اسلامی نیاز به بررسی در چنین جماعت بزرگی ندارد ؟ درست است که کشورهای اسلامی دارای تشکیلات سیاسی هستند که می تواند پیگیر مشکلات کشورهای اسلامی باشد . اما چه بسا سران کشورهای اسلامی منافع ملل مسلمان را فدای خواسته های خویش و خوش خدمتی به اجانب نمایند و یا خوشبختانه بگوئیم برای موفقیت سران کشورهای اسلامی در هماهنگی و وحدت بین ملل مسلمان بدون تردید نیاز به حمایت همه جانبه مسلمانان همه کشورهای جهان می باشند و چنین حمایتی جز در گردهمایی بزرگ حج ممکن نیست
حضرت آیت ا۰۰۰ خامنه ای مد ظله العالی در خصوص لزوم رعایت انسجام اسلامی و محور بودن آن در مراسم حج فرمودند که امروزه مهمترین نیاز دنیای اسلام ، وحدت و همدلی است و همه اعم از کشور میزبان و حجاج کشورهای مختلف بویژه حجاج ایرانی باید در جهت انسجام اسلامی و جلوگیری از بروز هر گونه زمینه اختلاف تلاش کنند .همچنین حج را بعنوان هدیه الهی نام برده و آن را فرصتی کم نظیر برای مسلمانان در جهت شناخت آراء و افکار یکدیگر و بررسی مشکلات دنیای اسلام و تبادل نظر بین مذاهب می داند . ضمناً اتحاد و انسجام اسلامی را یکی از الزامات بسیار مهم برای ادامه حرکت عمیق امت اسلامی به سمت پیروزی می دانند .در خصوص لزوم انسجام اسلامی می توان به این موضوع اشاره نمود که سال ۱۳۸۶ از سوی مقام معظم رهبری ( مد ظله العالی ) به نام اتحاد ملی و انسجام اسلامی نامگذاری گردیده است و همچنین امام خمینی بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی به منظور اتحاد بین مسلمین ۱۲ لغایت ۱۷ ربیع الاول را هفته وحدت نام نهادند . آیا حج بدون بررسی مشکلات مسلمانان و بدون ارتباط عمیق بین ملل مسلمان و بدون توجه به مسائل سیاسی جوامع مسلمین حج واقعی است ؟ امام راحل (ره ) می فرماید : « حج از آن روزی که تولید پیدا کرده است ، اهمیت بعد سیاسیش کمتر از بعد عبادیش نیست » این اجتماع بزرگ زمینه ساز ایجاد تفاهم و وحدت بیشتر بین مسلمین می باشد . و بر این اصل می باشد که امام راحل (ره) یکی از مهمات فلسفه حج را ایجاد تفاهم و تحکیم برادری بین مسلمین می داند .
لذا حج بدون توجه به مسائل سیاسی جوامع مسلمین را حج واقعی نمی داند . از این رو می فرمایند « حج بی روح و تحرک و قیام ، بی برائت ، حج وحدت و حجی که از آن هدم کفر و شرک برنیاید ، حج نیست . »امروزه دشمنان اسلام به چهره دوست ، اهداف خود را بدست مسلمانان تندرو به اجراء در می آورند . با استفاده ابزاری از مجامع جهانی و منطقه ای با شعار حمایت از حقوق بشر ، مبارزه با تروریسم و حمایت از اقلیتهای قومی و مذهبی سعی در ایجاد تفرقه بین مسلمین دارند . اتحاد دنیای اسلامی به نفع ملت های مسلمان و همچنین به سود دولت های اسلام است ، و برای همین هم دولتهای اسلامی باید به یکدیگر نزدیکتر شوند . ایران اسلامی تجربه ایستادگی در مقابل قدرتها ، توکل بر خدا و تکیه بر قدرت و توانایی ها خود را نشان داده و در ۲۸ سال گذشته با وجود همه فشارها و توطئه های گوناگون از جمله ایجاد جنگ روانی ، جنگ اقتصادی ، تهاجم فرهنگی و مقابله با پیشرفت و اقتدار علمی ملت ایران قدرت و پیشرفت ملت ایران روز افزون شده است .اکنون که مراسم حج بیت الحرام است و مسلمین از اطراف جهان به زیارت خانه خدا می روند لازم است در خلال اعمال شریفه حج به یکی از بزرگترین فلسفه این اجتماع عظیم توجه داشته و به وضع اجتماعی و سیاسی کشورهای اسلامی رسیدگی کرده و از گرفتاریهای برادران ایمانی خود مطلع گشته و در رفع آن در حد وظیفه اسلامی و وجدانی کوشش کنند . اهتمام به امر مسلمین از فرایض مهم اسلام است
● حج جاهلی
حج در جاهلیت از ابتدای روز نهم ذی حجه ، به هنگامی که خورشید نزدیک به غروب می رفت ، آغاز می شد . پیش از آن کسانی که قصد تجارت داشتند ، در ماه ذی قعده در بازار عکاظ گرد می امدند و به مدت بیست روز به خرید و فروش می پرداختند . پس از انقضای مدت فوق ، روانه بازار مجنه می شدند و تا پایان ماه در انجا به داد و ستد می پرداختند . چون هلال ذی حجه پدیدار می شد . به ذی المجاز می رفتند و هشت روز نیز در آنجا به داد و ستد مشغول می شدند .روز نهم منادی بانگ برمی آورد که « ترووا بالماء لانه لاماء یعرفه و لا یمزد لفه » « از آب به اندازه برگیرید که در عرفه و مزدلفه آبی نیست » این روز را به همین مناسبت « ترویه » گفته اند . در روز ترویه ، موسم بازارهای حج جاهلی پایان می یافت . حجاج در روز نهم ذی حجه وارد عرفه می شدند . و بنا بر نقل جاحظ ، لباس خاص حج بر تن می کردند « کانت سیماء اهل الحرم اذا خرجو الی الحل فی غیر الاشهر الحرم ، ان یتقلدوا القلائد و یعلقوا العلائق ، فاذا اوجب احدهم الحج ، تزیا یزی الحاج » ۱۸« چهره اهل حرم ، هنگامی که در غیر ماه های حرام ، از احرام برون می آمدند ، آنسان بود که بر خود گردن آویز می افکندند و کمربند می بستند . ولی هر گاه حج بر یکی از آنان واجب می شد خود را به لباس حاج می آراست . »قبل از آنکه وارد مواقف شوند ، تلبید می کردند . عمل تلبید عبارت بود از آنکه حاج مقداری از گیاه خطمی و آس و سدر را با کمی از کتیرا بهم می آمیخت و آن را در میان موهای سرش می نهاد ، تلبید برای آن بود که از مرتب کردن مو و کشتن شپش خودداری کنند .امیه بن ابی صلت ، حاجیان تلبید کرده را اینگونه وصف می کند : شاحین اباطهم لم ینزعوا تفثا ولم یسلوا لهم قملاً و صئبانا ۱۹« بغل های خویش را گشوده اند و موهای بهم چسبیه را از هم باز نکرده اند . آنان نه شپشی و نه رشکی را نیز از موی باز نگرفته اند .»
حج ، اتحاد جهان اسلام از دیدگاه مقام معظم رهبری : حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی ، در دیدار کارگزاران حج ابراهیمی در سال جاری ، با تاکید بر اینکه حج باید آئینه تمام نمای اتحاد و زمینه ساز نزدیکی بیشتر مسلمانان باشد تصریح کرد : در شرایطی که استکبار جهانی بغض و کینه خود را با مسلمانان در اشکال مختلف حتی با شیوه های خشن و بی رحمانه ابراز می دارد ، برائت از مشرکین و اعلام موضع مسلمانان در قبال این رفتار یکی از مسائل مهم در مراسم حج است .ایشان با اشاره به ظرفیت عظیم حج و حضور همزمان مسلمانان از ملت های مختلف در یک زمان معین و در مکانی مشخص ، و اثار فردی ، اجتماعی و بین المللی آن ، افزودند : حج بهترین فرصت برای نزدیکی بیشتر مسلمانان به یکدیگر است اما دشمنان تلاش دارند تا حج را به زمینه ای برای تشدید اختلافهای مسلمانان و رودررو قرار دادن شیعه و سنی تبدیل کنند .همچنین ایشان تاکید فرمودند بر اینکه برخی بعنوان عوامل استعمار ماموریت دارند تا در حج مسائل اختلافی را مطرح و تشدید کنند ، خاطر نشان کردند : زائران ایرانی اعم از شیعه و سنی باید مراقب این دام خطرناک باشند و توصیه ما به دولت سعودی نیز این است که مانع از فعالیت عوامل اختلاف افکن شود حج ، اتحاد جهان اسلام از دیدگاه سید جمال الدین اسد آبادی : استعمار و هجوم گسترده آن به کشورهای اسلامی جهشهای جدیدی را باعث شد . چهره های بیدار و متفکر اسلامی به پی ریزی دژ استواری برآمدند که بتواند در برابر جهان خوارگی و از استعمارگران تاب بیاورد آن دژ اتحاد و تشکل امت قران بود. در سده اخیر نخستین چهرای که ضرورت همبستگی میان مسلمانان را احساس و فریاد اتحاد را در برابر استعمارگران بلند کرد سید جمال الدین اسدآبادی بود . زیرا در روزگاری می زیست که عزت و شوکت و اقتدار مسلمانان نابود شده بود . ثروت و امکانات و منابع مسلمانان به تاراج می رفت . داخل ممالک اسلامی تنازعات فرقه ای قوت و توان مسلمانان را فرسایش می داد .
حاجی گلدی کر فرماندار شهرستان ترکمن و کارشناس ارشد مدیریت
منبع : پایگاه اطلاع‌ رسانی گمیشان


همچنین مشاهده کنید