توانایی تصمیم گیری

همه ما هر روز درباره مسائل گوناگون زندگی خود تصمیم می گیریم ولی همیشه تصمیم های ما درست و هوشمندانه نیست. برخی از تصمیم گیری های ما غلط است و پیامدهای ناخوشایندی برای ما ایجاد می کند.
«تصمیم گیری» مهارتی است که به ما و فرزندان مان کمک می کند تا به نحو مؤثرتری در مورد مشکلات و مسائل زندگی تصمیم بگیریم. این مهارت موجب می شود تا به طور صحیح تری در مورد اعمال مان تصمیم گرفته و جوانب مختلف کارها، انتخاب ها و پیامدهای مثبت و منفی هر یک از آنها را در نظر بگیریم. همچنین تصمیم گیری مناسب و واقع بینانه موجب بالا رفتن سطح سلامت روانی ما می شود.
تصمیم گرفتن معانی ضمنی متفاوتی دارد. ما تصور می کنیم که تصمیم گرفتن تنها در لحظات حساس و مهم زندگی انسان معنا پیدا می کند و در لحظات کم ارزش تر از هیچ جایگاهی برخوردار نیست. توانایی تصمیم گیری و داشتن اطمینان خاطر در تصمیمات، از وظایف هر پدر و مادر، کارمند و هر عضو مسئولیت پذیر جامعه به شمار می رود. در طول یک روز عادی، ما چندین بار با شرایطی مواجه می شویم که تصمیم گیری در آنها لازم است و این امر به طور مکرر ادامه دارد. ما انتخاب می کنیم که برای مثال چه لباسی به تن کنیم، چه چیزی بخوریم و برنامه روزانه خود را چگونه طرح ریزی کنیم.
بسیاری از افراد این امور را ناآگاهانه انجام می دهند و اصلاً متوجه نیستند که در حال تصمیم گرفتن هستند. برای عده ای از افراد، طریقه تصمیم گیری و اعتماد به تصمیم هایی که اتخاذ کرده اند، امری غریزی به شمار می رود. این دسته از افراد به طور خدادادی از توانایی های بالایی در تصمیم گیری برخوردارند. در مقابل، بعضی از افراد نیز هستند که به هیچ وجه از توانایی تصمیم گیری برخوردار نیستند. برای این دسته از افراد حتی کوچک ترین تصمیم گیری ها کاری دشوار و آزاردهنده به شمار می رود. اجزای توانایی تصمیم گیری عبارت است از:
▪ تصمیم گیری فعال بر مبنای آگاهی از حقایق کارهایی که بر انتخاب تأثیر دارد
▪ تصمیم گیری بر مبنای ارزیابی دقیق موقعیت ها
▪ تعیین اهداف واقع بینانه
▪ برنامه ریزی و پذیرش مسئولیت اعمال خود
▪ آمادگی برای تغییر دادن تصمیم ها برای انطباق با موقعیت های جدید
▪ علائم نداشتن توانایی در تصمیم گیری
معمولاً به کودکانی که خود را درگیر تصمیم گیری می کنند، مارک ایرادگیر می زنیم و تصور می کنیم که نگهداری از این کودکان به این علت که فقط به دنبال جلب توجه بزرگ ترها هستند، اندکی مشکل به نظر می رسد. والدین بایدکمی نگران فرزندانی باشند که حتی توانایی ندارند ناهار مورد علاقه شان را انتخاب کنند یا نمی دانند در کدام قسمت از ماشین بنشینند. نامطمئن بودن کودکان در تصمیم گیری و دمدمی بودن آنها خون معلم ها را به جوش می آورد. بعضی از کودکان حتی نمی دانند باید با کدام مداد بنویسند و چه کتابی را بخوانند.
بسیاری از نوجوانان، جوانان و حتی بزرگسالان نیز در نحوه چیدمان مبلمان اتاق نشیمن با مشکل مواجه هستند یا برای خرید یک دست کت و شلوار، ساعت ها و چه بسا روزها وقت صرف می کنند و در آخر هم به هیچ نتیجه ای نمی رسند. این در حالی است که سایرین تصمیمات مهمی را در مورد زندگی جوامع بشری اتخاذ می کنند. معمولاً افرادی که به مشکل نداشتن توانایی در تصمیم گیری دچار هستند تا سنین بزرگسالی متوجه این معضل نمی شوند و تصور می کنند که فقط توانایی رسیدن به آرزوهایشان را ندارند. محیط اطراف، عامل مهمی در تصمیم گیری به شمار می رود. به این علت که توانایی تصمیم گیری معمولاً جزو خصوصیات ذاتی انسان ها به شمار نمی رود، ما باید به فرزندان خود آموزش دهیم که چگونه می توانند خود را با شرایط مختلف وفق داده و ارزیابی درستی از آنها داشته باشند. آنها باید بتوانند نیازهای خود و تصمیم مورد نظرشان را تشخیص دهند و قادر باشند تا از میان چند گزینه، معقول ترین را انتخاب کنند.
نباید تصمیم های کودکان در خانه، به نوع غذا، لباس و اسباب بازی محدود شود. اگر بتوانیم این گزینه ها را افزایش دهیم، بالطبع حس کنجکاوی و در نتیجه اعتماد به نفس در تصمیم گیری را در آنها افزایش داده ایم. کودکی که نمی تواند در مورد صبحانه اش تصمیم بگیرد، به طور قطع در آینده با مشکل مواجه خواهد شد.
با فراهم آوردن راهنمایی های آموزنده، حق انتخاب های سازنده و شرایط منطقی، می توانیم قدرت تصمیم گیری در فرزندان خود را افزایش دهیم. با شروع کردن انتخاب هایی مانند غذای مورد علاقه برای صبحانه و یا لباس مورد علاقه برای رفتن به مدرسه، کودک کم کم با مقوله تصمیم گیری آشنا و رفته رفته با آن سازگار می شود. پیشنهاد کردن چند غذا، لباس یا کتاب مختلف، کودک را هدفمند می کند و او از رویارویی با چند گزینه مختلف، احساس سردرگمی نمی کند.
شاید هل دادن کودکان به سمت تصمیم گیری اندکی دشوار به نظر برسد، اما باید آنها را وادار به این کار کنیم. مثلاً چند لباس مختلف را پیش روی او قرار دهیم و سپس سعی کنیم که او را ناخودآگاه به تصمیم گیری وادار کنیم. او می تواند هر کدام از لباس ها را که نمی پسندد به ترتیب از دور خارج کند تا به هدف مورد نظر دست پیدا کند یا می تواند ویژگی های لباس مورد علاقه اش را مطرح کند تا از این طریق سریع تر به نتیجه پایانی نزدیک شود.
موضوع دیگر این که اگر کودک تصمیم خطرناک ومخربی گرفت، نباید او را محدود کرد، بلکه باید اجازه داد با عواقب احتمالی آن روبه رو شود. اگر تصمیم گرفت که به علت سیر شدن، بقیه غذایش را نخورد، پس بنابراین جایی برای دسر هم نخواهد داشت. اگر لباس مورد علاقه برادرش را به تن می کند، باید خودش آن را بشوید و از این بابت از برادرش عذرخواهی هم بکند.
یکی از مهم ترین نکات در هنگام تصمیم گیری، داشتن اعتماد به نفس بالاست. اگر فرزندان به توانایی هایشان در مورد کاری که انجام می دهند، اطمینان نداشته باشند، هیچگاه قادر نخواهند بود که به منظور تصمیم گیری، مسائل مختلف را موشکافی کنند. لذا باید از توانایی های کودکان پشتیبانی و آنان را به خاطر تصمیم گیری هایشان تشویق کرد. چنین کارهایی به عنوان ابزاری برای بالا بردن اعتماد و اطمینان در کودک شناخته می شود. عباراتی مانند : «انتخاب بلوز آبی کار بی نظیری بود» یا «انتخاب تو برای خوردن نان و پنیر برای صبحانه واقعاً عالیه» این اطمینان خاطر را در ذهن شان بیدار می کند که آنها هم قادر به تصمیم گیری هستند.
همچنین باید به کودک خاطرنشان کرد که سؤال کردن و کمک خواستن در مواقع حساس، بلامانع است. اما در عین حال باید فقط براساس اعتقادات خود عمل کند. برایش روشن کنید که هر روز تصمیم های زیادی می گیرد و تمامی آنها تمریناتی است برای داشتن آمادگی که در سال های آتی لازم دارد.
به این نکته توجه کنید که اگر مکرر از تصمیم کودک ایراد بگیریم و کارهایش را به چشم یک منتقد نگاه کنیم، مسلماً اعتماد به نفس خود را از دست می دهد و ما نیز از هدف اصلی خودمان که ایجاد اطمینان در تصمیم گیری است، دور خواهیم شد. باید به نقاط مثبت تصمیم او نگاه کنیم و انگشت خود را فقط روی اشکالات و کاستی های قضیه نگذاریم. ما باید با استفاده از عباراتی همچون: «بگذار یک انتخاب دیگر داشته باشیم» یا «نظرت در مورد یک انتخاب دیگر چیست » او را به خاطر تصمیم اش تشویق کنیم، اما در عین حال زیرکانه او را به سمت انتخاب مجدد رهنمون سازیم.

محمد کاوه

منبع : روزنامه ایران