نقش مدیران در نوآوری و شکوفایی کشور

سازمانهایی که قادرند دیدگاه های ناشناخته به مسائل رابا راه حل های منحصر به فرد ارتقاء دهند و همچنین قادرند شیوه هایی برای تبدیل ایده های خلاق به نتایج مفید را به کار برند سازمانهایی نوآور و خلاق محسوب می شوند
پیام نوروزی رهبر معظم انقلاب (مدظله العالی) به مناسبت حلول سال جدید حاوی مطالب و انتظاراتی است که نقش اقشار گوناگون ملت ایران به خصوص قشر عالمان و فرزانگان و محققان ، قشر دانشجویان و ... را در انجام مسئولیت خطیر پیشرفت کشور مشخص می کند الزام چنین انتظارات مهمی هنگامی اهمیت خود را بیشتر نشان می دهد که بنا به فرمایشات ایشان می بایستی پاسخگویی به آن را در حیطه تکالیف الهی و مردمی برشماری کرد.
ایشان در بیانات پیام نوروزی شان سال ۸۷ را به نام سال نوآوری و شکوفایی نامگذاری نموده و انتظاراتشان را اینگونه بیان داشتند:
▪ انتظار اول
در همه بخش هایی که گفتیم باید نوآوری بوجود بیاید؛ مسئولان دولتی در روش های اقتصادی، در روش های سیاسی و دیپلماسی در پیشبرد کشور به سمت علم و تحقیق ، در گسترش فرهنگ مطلوب در میان کشور ، در ارائه خدمات به همه قشرها بخصوص قشرهای مظلوم و محروم در آبادانی کشور.آحاد مردم در دانشگاهها، در بنگاه های اقتصادی، در دستگاه های گوناگون اجتماعی و خدماتی هر کدام نیاز دارند در کار خودو در عرصه فعالیت خود نوآوری کنند؛ این نقطه اولی است که مورد انتظار ماست، در این سال باید نوآوری فضای کشور را فرا بگیرد و همه خود را موظف بدانند که کارهای نو و ابتکاری را در سایه مدیریت صحیح و تدبیر درست در فعالیت کشور وارد کنند.
▪ انتظار دوم (شکوفایی)
فعالیت هایی که در سالهای گذشته انجام گرفته است، کارهایی که دولت کرده است، سرمایه گذاری های بزرگی که مسئولان گوناگون و آحاد مردم در بخش های مختلف ،چه سرمایه گذاری مادی، چه سرمایه گذاری معنوی ، انجام داده اند، اینها به شکوفایی برسد و مردم نتایج آن را در زندگی خود حس کنند.....به جرأت می توان گفت سپاه پاسداران مهم ترین نهاد مولود انقلاب اسلامی است که نقشی بی بدیل را در صحنه های متعدد و متنوع پاسداری ازانقلاب تا کنون ایفا نموده است .نقش های مختلف سپاه دردفاع مقدس،سازندگی، پیشرفت های علمی کشور و ..از برجسته ترین این نقش ها است. این نقش حساس ایجاب می نماید که سپاه پاسداران در سال ۸۷ نقش اساسی خود را در صحنه های مختلف دفاع همه جانبه و ایجاد امنیت پایدار به عنوان مهم ترین بستر رشد و توسعه علمی کشور به منصه ظهور برساند. بر این اساس ضروری است که مدیران و مسئولان در سطوح مختلف نقش های اساسی خود را در ایجاد فضای نوآورانه در سپاه مد نظر داشته و اهتمامی کافی را در این زمینه بنمایند.
اما گام اولی که در ایجاد این فضا ضروری بنظر می رسد شناخت فرهنگ و ادبیات نوآوری است. مبحث نوآوری، مدیریت تغییر، بهبود و توسعه سازمانی و بطورکلی ادبیات مربوط به آن با سرعت گرفتن آهنگ رشد و توسعه علمی و اقتصادی کشورها و بخصوص در بخش بنگاه های اقتصادی از جایگاه ویژه ای در مباحث مدیریتی امروز برخوردار شده است. امیدواریم با طرح کلیاتی در مبحث ادبیات نوآوری و خلاقیت، مدخلی برای ورود عمیق تر به موضوع گشوده شود.
● معنی لغوی و اصطلاحی نوآوری
نوآوری کلمه ای مرکب از نو + آوری است. در فرهنگ معین واژه نو به معنی تازه، جدید در مقابل کهنه و کهن( از باب دستوری صفت ) (ج۲ : ص۱۹۸۱) مطرح شده است. همچنین لغت نامه دهخدا آنرا به معنی عمل نو آور، ابتکار، ابداع و بدعت گذاری آورده است (ج.۱۳ ص۳۰۱۳۱) در ادبیات مدیریت واژه نوآوری Innovation از منظر اصطلاحی به معنی فرایند کسب اندیشه ای خلاق و تبدیل آن به محصول، خدمت یا یک روش عملیاتی مفید است (رابینز .۱۹۸۸ . ۲۵۸) در تعاریف مشابه دیگری ال دفت نوآوری سازمانی را قبول یک ایده یا رفتار است که برای صنعت، بازار یا محیط عمومی سازمان تازگی دارد معنی کرده است( ال دفت ۱۹۹۸ :۳۱۷).
نجف بیگی نیز به نقل از استون و همکاران آنرا فرایند قبول یک فکر یا ایده یا بکارگیری در یک محصول، خدمت یا روش دانسته و همچنین به نقل از هوج نوآوری را عبارت از توسعه و اجرای فرایندها یا رویه های جدید که ذاتاً با آنچه که هستند متفاوتند بیان می کند(نجف بیگی .۱۳۸۳ :۲۴۶ و ۲۴۷ ).
با نگاه به تعاریف مذکور دو وجه اساسی قابل مشاهده است. اول آنچه که : روش، خدمت، فرایند، ایده، رفتار، فکر، رویه، محصول و .... : نامیده شده و جدید بوده و با گذشته متفاوت است. دومین وجه مهم تعاریف قبول و بکارگیری آنچه که برای آن نوآوری شده است می باشد. چه بسا ایده های نوآورانه ای که در فضای مدیریتی غیر مشوق نوآوری هرگز زمینه بروز نیافته و به منصه ظهور نرسیده اند. در زمانه ای که تغییرات سریع سازمانها به شدت تحت تاثیر محیطی آنها قرار دارد سازمانهایی توفیقات بیشتری در بقاء و توسعه خود را دارا می باشند که بیشترین تکیه تغییرات آنها بر نوآوری است در دنیای پر رقابت امروز شعار تند و خشن بسیاری از مدیران این است : نوآوری کن یا بمیر . هر نوآوری مطلوبی منجر به سطوح مختلفی از تغییر مانند تغییرات راهبردی (بنیانی) و یا تغییر در سطوح عملیاتی و تاکتیکی سازمانها می شود اما هر تغییری در سازمانها ناشی از نوآوری نیست. بسیاری از تغییرات سازمانها تحت تاثیر اقدامات نوآورانه دیگر سازمانها اتفاق افتاده و به اصطلاح کپی برداری می باشد.
● نوآوری و خلاقیت
هنگامی که مدیران درباره تغییر سازمانی گفتگو می کنند تا آن را خلاق تر نمایند ،عموماً منظورشان تشویق نوآوری است نوآوری محصول خلاقیت است همچنین اگر خلاقیت رابطور عام توانایی ترکیب اندیشه ها به شیوه ای منحصر به فرد یا ایجاد ارتباطی غیر معمول بین اندیشه ها بدانیم(همان )سئوالی که مطرح خواهد شد آن است که آیا خلاقیت ذاتی است و یا می توان آن را از طریق آموزش کسب کرد. در پاسخ باید گفت عنصر خلاقیت هم ذاتی است هم اکتسابی . همگی ما استعدادهای خلاق ذاتی و تا حدودی بالفعل شده در افراد مختلف را در اطرافمان سراغ داریم که بدلیل عدم وجود بستر توسعه خلاقیت ، کم کم به خاموشی گرائیده و در مقابل انسانهای دیگری را نیز شاهد بوده ایم که استعدادهای نهفته آنان در یک بستر تشویق کننده و توسعه دهنده تفکر خلاق توانسته اند نوآوری های بزرگی را به سازمانها و جامعه خود اهدا نمایند.
مدیرانی که اکتسابی بودن خلاقیت را در محور تفکر و اقدام خود باور دارند آن در مراحل زیر تعریف می نمایند
● ادراک، پرورش، الهام، نوآوری
ادراک یعنی نحوه دیدن چیزها، خلاق بودن یعنی چیزها را از زاویه منحصر به فرد دیدن. پیدا کردن راه حلی برای یک مساله خارج از چهارچوب های معمولی دیگران. پرورش یعنی شکل و قالب جدیدی دادن به داده های انبوه ذخیره شده در ذهن از طریق بازیابی و مطالعه آن که مستلزم صرف زمان و تجربه و آموزش است.الهام لحظه ای که کوشش های ذهنی در حل یک مساله بطور موفقیت آمیز به ثمر می نشیند اما کار خلاقیت هنوز پایان نیافته است نوآوری در این فرایند یعنی گرفتن الهام و تلاش برای تبدیل آن به تولیدی مفید، خدمت یا روش انجام چیزی با چارچوب ارائه شده نوآوری یعنی آزمودن، ارزشیابی کردن و بازآزمودن آن چیزهایی است که توسط الهام دریافت شده است . معمولاً در این مرحله است که فرد دیگران را بیشتر مطلع و درگیر آن چیزی می کند که روی آن کار کرده است. درگیر کردن دیگران بسیار مهم است زیرا اگر فرد نتواند به گونه ای موثر با دیگران ارتباط برقرار کند و آنچه را که باید انجام دهد به مرحله عمل برساند بزرگترین اختراعات ممکن است با تاخیر روبرو شوند و یا از دست بروند ( رابینز . ۱۹۹۸: ۲۵۸)
● نقش مدیران در نوآوری
مدیران در ایجاد فضای نوآوری و خلاقیت نقش مهمی دارند. بسترهای ایجاد فضای نوآوری توسط مدیران عوامل متعددی هستند که به موارد مهمی از آن اشاره می شود.
▪ ساختار : ساختارهای مختلف سازمانی می توانند زمینه ساز ایجاد نوآوری و یا مانع خلاقیت و نوآوری شود. سازمانهایی که معمولاً دارای ویژگی های ساختاری ذیل هستند فضای نوآورانه بیشتری را برای کارکنان خود فراهم می کنند
۱) عدم تمرکز در تصمیم گیری
۲) قوانین و مقررات کمتر
۳) قدرت انطباق
۴) افقی تر و یا شبکه ای
۵) ارتباطات غیر رسمی
۶) ارتباطات سریع بین واحد ها .......
چنین ساختارهایی زمینه پذیرش بیشتر برای نوآوری را دارا باشند همان: ۲۵۹)
▪ فرهنگ سازمانی .تعریف فرهنگ کاری بس دشوار است. بیش از سیصد تعریف برای این واژه تاکنون ارائه شده است. اگر فرهنگ سازمانی را ترکیبی از ارزشهای مشترک، تصورات ذهنی مشترک، رفتارهای مشخص (شیوه ای که برای انجام کارها بکار می بریم) و نمادهای گوناگون ( فیلیپ استدلر- ۱۹۹۸، ۴۲) بدانیم آنگاه برای ایجاد فضای نوآوری در سازمان مشخصاتی را باید مدنظر قرار دهیم . به تعبیر رابینز یک فرهنگ نوآور احتمالاً دارای ویژگی های ذیل خواهد بود
۱) پذیرش ابهام. تاکید بیش از اندازه بر روی دقت و عینیت باعث محدود شدن نوآوری می شود
۲) شکیبایی در امور غیر عملی. افرادی که پاسخ غیر عملی و حتی احمقانه به سئوالات (( چه می شود اگر .... )) می دهند به هیچ وجه سرکوب نمی شوند. آنچه که در اول غیر عملی به نظر می رسد به راه حل های خلاق رهنمون می شوند.
۳) کنترل های بیرونی کم. آئین نامه ها، مقررات، خط مشی های و کنترل های مشابه در حداقل نگه داشته می شوند.
۴) بردباری در مخاطره. کارکنان تشویق می شوند که بدون ترس از احتمال شکست ، تجربه کسب کنند، با اشتباهات به مثابه فرصتها ی یادگیری برخورد می شوند.
۵) شکیبایی در برخوردها. تنوع اندیشه ها تشویق می گردد. هماهنگی و توافق بین افراد با واحدها شواهدی مبنی بر عملکرد بالا فرض نمی شود
۶) تاکید بر نتایج تا و سائل. اهداف روشن می شود و افراد تشویق می شوند که مسیرهای متناوب را در راستای اهداف مد نظر قرار دهند. تاکید بر نتایج نشان می دهد که بایست پاسخ های صحیح متعددی به هر سئوال وجود داشته باشد.
۷) تاکید بر نظام باز. سازمان از نزدیک محیط را کنترل می کند و سریعاً به تغییرات آنطور که اتفاق می افتد پاسخ می دهد.
▪ توانایی منابع انسانی .نیروی انسانی مهمترین سرمایه سازمان است. سازمانهایی که از نیروی انسانی آموزش دیده استفاده می کنند سازمانهایی با ارزش افزوده بالا هستند. سازمانهایی که قادرند دیدگاه های ناشناخته به مسائل رابا راه حل های منحصر به فرد ارتقاء دهند و همچنین قادرند شیوه هایی برای تبدیل ایده های خلاق به نتایج مفید را به کار برند سازمانهایی نوآور و خلاق محسوب می شوند. آنها همچنین در توجه اساسی به منابع انسانی خود از چنین ویژگی هایی برخودارند
۱) سازمان ، نوآوری فعالانه ، اموزش و توسعه دانش اعضای خود را آن طور که روزآمد باشد تشویق می کند
۲) امنیت شغلی در سطح عالی برای کارکنان خود فراهم می آورد تا ترس از اخراج بخاطر اشتباه را کاهش دهند.
۳) به افراد جرات می بخشند که تغییر پذیر باشند
۴) زمانی که اندیشه جدید تکامل می یابد، پیشتازان تغییر فعالانه و با شور و شوق اندیشه را تعالی می بخشند . آن را حمایت می کنند. بر مشکلات چیره می شوند و اطمینان می دهند که نوآوریبه مرحله اجرا در خواهد آمد. ( رابینز . ۱۹۹۸: ۲۶۰ و ۲۶۱ )
● روش های ایده پردازی و نوآوری
برای ایجاد فضای خلاقیت و نوآوری روش های متعددی توسط صاحب نظران علوم تربیتی ، آموزشی ارائه شده است که دراینجا فقط به ذکر عناوین روشها اشاره شده ،امید است در فرصت دیگری مجال پرداحتن به تشریح روشهای فوق فراهم آید .
▪ ساختن گلوله برفیالف- سکون زدایی
▪ طوفان فکریب- تفکر جانبی
▪ گروه های حل مسالهج- نقشه برداری از ذهن
▪ نظام پیشنهاداتد- تصویر سازی
▪ نقشه برداری جریان ارزشه- تجدید ارتباط واژه ها
▪ تصویر پر معنی

مجتبی شهمیری دانشجوی دکتری مدیریت آموزش عالی

منبع : دانایی