تعامل گردشگری و توسعه پایدار در جامعه

نیازهای انسان غالبا با ایجاد تغییرات محیطی تامین می شود. انسان ها از دیرباز کوشیده اند برای رفع نیازهای خود طبیعت را به خدمت گیرند. در این راستا، ماهیت فعالیت های گردشگری به گونه ای است که توسعه این صنعت مستلزم ارتباط نزدیک با محیط است، به طوری که محیط فیزیکی یکی از منابع اصلی گردشگری است. معمولا در صنعت گردشگری بین محیط فیزیکی و محیط فرهنگی- اجتماعی ارتباط وجود دارد. محیط فیزیکی، گونه های گیاهی، جانوری، شرایط اقلیمی و حیات وحش و دست ساخته های بشری است و محیط فرهنگی- اجتماعی شامل انسان ها و تعاملات بین انسان ها در جوامع است. در این بین محیط فیزیکی و طبیعت در تامین نیازهای بشری همواره نقش موثری دارد و نقش مهمی در شکل دادن به گردشگری و تاثیر پذیرفتن از آن دارد.
با توسعه گردشگری بین المللی و عمومیت یافتن آن، دیدگاه جامعه درباره محیط و ارتباط آن با گردشگری دچار تحول شده است به طوری که امروزه جامعه جهانی مسایل زیست محیطی را با دقت و حساسیت زیاد مراقبت و پیگیری می کند و رایج شدن مفاهیمی همچون طبیعت گردی، گردشگری سبز و گردشگری پایدار ناشی از حساسیت های مورد اشاره و افزایش آگاهی گردشگران درباره ارزشمندی محیط و ضرورت حفاظت از آن به منظور توسعه این صنعت است.
در این راستا سازمان جهانی گردشگری و دیگر سازمان های بین المللی کوشیده اند با گسترش آگاهی از اهداف، ویژگی ها و نحوه عملکرد گردشگری با خصلت پایداری، ذهنیت های نادرست را در مورد آثار منفی توسعه گردشگری در تخریب محیط زیست از اذهان پاک کنند.
توسعه پایدار، نیازهای نسل کنونی را بدون به مخاطره انداختن توانایی نسل های بعدی برای برآوردن نیازهایشان، تامین می کند و بر رهیافتی دلالت دارد که علاوه بر مسایل زیست محیطی، منابع انسانی و عوامل فرهنگی، عرضه مواد غذایی، انرژی، صنعت و توسعه شهری در سطح جهانی را مد نظر قرار می دهد.
توسعه پایدار نوعی راهبرد توسعه است که تمام دارایی ها و منابع طبیعی و انسانی را به خوبی منابع مالی و فیزیکی برای افزایش ثروت در
بلند مدت مدیریت می کند. توسعه پایدار مخالف هر سیاست یا عملکردی است که به نوعی منافع نسل های بعدی را به خطر بیندازد.
توسعه، فرایندی دارد که شرایط زندگی مردم را بهبود می بخشد و صرفا افزایش ثروت نیست بلکه به معنای تغییر است که شامل تغییر در رفتارها، خواسته ها و روش ادراک افراد از دنیای پیرامون انسان می شود. در این بین رشد اقتصادی به تنهایی منجر به توسعه نمی شود، چراکه توسعه علاوه بر تغییر در رشد اقتصادی مستلزم دگرگونی انسان ها و نهادهای اجتماعی است. توسعه در سطح وسیع تر ابعاد تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را در بر می گیرد. پایداری زیست محیطی به این معنا که توسعه باید با حفاظت از فرآیندهای زیست محیطی و منابع مربوط سازگار باشد و از طرفی پایداری عوامل فرهنگی و اجتماعی به این معنا که توسعه موجب افزایش کنترل انسان بر زندگی خود می شود و توسعه با عوامل فرهنگی و ارزشی که در این راه تحت تاثیر قرار می گیرند، منافات ندارد و موجب هویت جامعه می شود و در نهایت، پایداری اقتصادی، به این معنا که توسعه باید از نظر اقتصادی با بازده زیاد انجام شود، به گونه ای که نظارت و کنترل لازم برای حفظ آن برای نسل های آینده اعمال شود.
توسعه گردشگری به شکل سنتی برای محیط های طبیعی، اجتماعی و اقتصادی آثار منفی در بر دارد و ادامه رویه های غلط، آسیب های جدی به این محیط ها وارد می آورد. از سویی، گردشگری پایدار بر ایجاد توازن در توسعه گردشگری از طریق رویکردها و سیاست های نوین بخش خصوصی و دولتی در آینده تاکید دارد.
کاربرد اصول پایداری در توسعه گردشگری نوین به این معناست که هتل های ساحلی نباید باعث آلودگی سواحل و از بین بردن چشم اندازهای زیبای طبیعی شوند و دامنه کوه ها نباید با ریختن زباله ها آلوده شود، همچنین منابع کمیاب طبیعی و حیات وحش نباید در معرض آسیب گردشگران قرار گیرد. دولت موظف است با وضع قوانین و مقررات، به طور جدی از منابع طبیعی و فرهنگی مقاصد گردشگری محافظت کند و گردشگران هم باید در چارچوب مقررات و با رعایت ضوابط از جاذبه های گردشگری بازدید و استفاده کنند، تنها در چنین چارچوبی است که می توان استمرار کیفیت محصول گردشگری را تضمین کرد. در این راستا گردشگری پایدار شامل توسعه گردشگری، مدیریت و فعالیت هایی است که منجربه حفظ، انسجام و تقویت منابع محیطی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و ماندگاری آن ها شود.
در کشور غنی ایران با توجه به شرایط خاص اقلیمی توجه به تمامی نکات فوق جهت استفاده بهینه از منابع طبیعی که منابع و ثروت ملی هستند، وظیفه ای سنگین بر دوش مسوولان و فرهنگ سازی در درون جامعه است.تمامی تلاش ها جهت نیل به اهداف توسعه پایدار در مسوولیت پذیری افراد جامعه و از سویی تعهد دستگاه های مرتبط است.
در پایان به نظر می رسد تعامل بین دستگاه های متولی مانند سازمان محیط زیست و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری باید بیشتر باشد. همچنین شناسایی و حفظ حریم منابع طبیعی از یک سو و وضع قوانین جهت استفاده بهینه از این امکانات باید در جهت پوشش نواقص ارگان های ذی ربط در ایران قوی تر شود تا شاهد ایجاد توسعه پایدار و گردشگری پایدار در کشور باشیم.

قاسم جانی

منبع : روزنامه سرمایه