پولشویی و اثرات زیانبار آن بر اقتصاد جهان و افغانستان !

در این نوشته نخست مفهوم و ماهیت پدیده پولشویی، اثرات ناگوارآن به اقتصاد (بخش مالی و بخشهای واقعی) کشور ها، بصورت عام مورد بحث قرار داده شده و انگاه به ارزیابی پیدایش، موجودیت و تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم آن بر اقتصاد افغانستان پرداخته شده است.
● پولشویی (Money Laundry) چیست؟
باتوجه به تعاریف مندرج در منابع حقوقی و اقتصادی، باید گفت که پولشویی فرایندی است که در طی آن در آمد های غیر قانونی را قانونی جلوه میدهند. و به تعبیر دیگر بمعنای قانونی کردن درآمد های غیر قانونی، مشروع کردن پول های نامشروع یا تطهیر پول های حرام و یا تبدیل پول های کثیف ناشی از اعمال خلاف به پول های تمیز و پاک می باشد.
● چگونگی پیدایش پولشویی
پولشویی یک پدیده تاریخی است. نخستین بار فردی بنام آلکاپون گروهی به اسم آلکاپونها تشکیل داد و این گروه در جریان روز از مردم اخاذی میکردند و برای پنهان کردن از شیوه عمل خود، رختشویخانه (خشکشویی) تآسیس و به این طریق وانمود می ساختند که درآمد خویش را از این راه بدست میاورند و نه از راه نامشروع. و به این ترتیب اصطلاح پولشویی شکل گرفت.
و ریشه در مالکیت خشکشویی ها توسط مافیا در ایالات متحده امریکا دارد و به دهه های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ برمیگردد ولی با توجه به این که کاربرد این اصطلاح در منابع مکتوب پیش از دهه ۱۹۷۰ مشاهده نشده، به نظرمیرسد همان تشابه پولشویی با شستشویی لباس و......که کثافات در تمام موارد غیر قابل رویت گردیده و محو میشود منشآ کاربرد این اصطلاح در مورد پروسه باشد که پول های آلوده (۷۵ درصد) را تمیز جلوه میدهد.
گرچه پولشویی را جنایت دهه ی ۱۹۹۰ گفته اند ولی این اصطلاح را مطبوعات در اوایل دهه ی ۱۹۷۰ در ماجرای واترگیت به کار برده است و میتوان گفت که سالهای متمادی قبل از آن هم عمل پولشویی انجام می شده است.
● روشهای پولشویی
در عملیات پولشویی، بعنوان یک فعالیت مجرمانه مالی، در آمد های که زائیده فعالیتهای غیر قانونی است به گونه ای با درآمد های حاصل از فعالیتهای قانونی در می آمیزد که امکان شناسایی و تفکیک آن ها از یکدیگر ممکن نیست و میتوان از این درآمدها ی غیر قانونی با حد اقل ریسک (خطر) برای فعالیتهای دیگر در آینده استفاده کرد.
امور زیر در فرایند پولشویی اهمیت دارد :
▪ منشا واقعی پول پنهان بماند.؛
▪ شکل پول تغییر کند یا با متاع با ارزش دیگری تبدیل گردد؛
▪ این پروسه مخفیانه طی شود؛
▪ از پول کثیف حفاظت مستمر به عمل آید.زیرا افرادی که در جریان پول شویی بوده اند، می دانند که اگرآنرا بدست آورند، تصاحب کننده اولی نمی تواند از آن شکایت کند.
شیوه های تطهیر پول پیچیده ومتنوع است، این شیوه ها به عوامل چون نوع خلاف انجام شده، نوع سیستم اقتصادی، قوانین و مقررات کشوریکه در آن جا خلاف صورت گرفته و نوع مقرراتی کشوری که پول در آنجا تطهیر می شود، بستگی دارد.
از معمولترین و مهمترین شیوه های پولشویی این است که پول شویان برای کاهش جلب توجه مجریان قانون به عملیات پولشویی، مقادر زیاد پول نقد را به مقادر کوچکی تبدیل نموده و یا بطوری مستقیم در بانک سرمایه گذاری کرده و یا با آن ابزار های مالی چون چک، و غیره خریده در مکان های دیگر سپرده گذاری میکند و از شیوه های دیگر تطهیر پول، سرمایه گذاری موقت در موسسات تولیدی، تجاری قانونی، سرمایه گذاری در بازار های سهام و اوراق بها دار، ایجاد سازمان های خیریه قلابی، سرمایه گذاری در بازارهای طلا و الماس، شرکت در مزایده های اجناس هنری و کالاهای قدیمی (انتیک) و انتقال پول به کشور های دارای مقررات بانکی آزاد مانند کشور سویس اشاره نمود به صورتی که پول کثیف زمانی که در فعالیتهای قانونی وارد شده و سرمایه گذاری شود، و در طول گردش دست بدست شدن با پول های پاک مخلوط می شود، بطوریکه دیگر شناسایی آن نا ممکن می گردد.
در یک کلیمه میتوان گفت که، سیستم مالی قانونی به مثابه گلوی بطری است که پول آلوده از آن عبور میکند و بطور معمول، در این فرآیند حیله های نامبرده شده بکار گرفته می شود و برای پنهان نگهداشتن منبع اصلی مال با پول کثیف، داد وستد های متعدد با شیوه های گوناگون انجام میدهند تا یافتن منبع اصلی را مشکل و پیچیده تر کنند و به این عمل لایه گذاری می گویند.
هم اکنون در بسیاری از کشور ها این گونه مؤسسه ها با عناوین و پوشش های به ظاهر قانونی در خدمت قاچاقچییان اند و به شست و شویی پول های کثیف می پردازند.
علاوه بر بانکهای سویسی که مشهور اند، پول های کثیف را بهتر از دیگران می شویند، در سطح جهان بانکهای متعددیست که در اختیار قاچاقچیان و شویندگان پول است و اغلب آنها با بانکهای سویسی در این جرم سازمان یافته فراملی شرکت دارند.
برای مثال: در دهه هفتاد و هشتاد، یک شبه سرویس دهی به قاچاقچیان تحت پوشش و عنوان بانکهای بین المللی اعتبار و تجارت که در ۷۳ کشور فعال بود، در اواخر دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ کشف و مدیران ان محکوم شدند این بانکها با بانکهای سویسی در پول شویی همکاری داشت.
در دهه های گذشته مدیران معتبر بیش از پنجاه کشور جهان از "قانون راز داری در قبال مشتریان"سخن میگفتند ولی در زمان حاضر، که فرآیند مخرب پول شویی رو به افزایش است، در بسیاری از کشور ها، چنین حقی در قوانین، به بانکها داده نشده است، چنان که قوانین امریکا، کانادا، استرالیا، زیلاند نو، کشورهای اتحادیه اروپا، جاپان و.........به بانکها اجازه نمیدهند در قبال بررسی های قانونی در باره سپرده های مشکوک به بهانه ی رازداری سکوت کنند و به همین جهت پولشویان به استفاده از شرکت های بازرگانی (تجارتی) و مراکز مالی در مراحل مختلف پولشویی به شدت روی آورده اند و نمونه های آنرا میتوان حتی در برخی هتل ها، قمار خانه ها (کازینوها)، بار ها، باشگاه ها، کلوپ های شبانه و بعضی سوپر مارکیت های بزرگ در شهر های استراتیژیک مشاهده نمود.
استفاده از معاملات تقلبی و صوری نیز در فرآیند پولشویی متداول است . یکی از شیوه های آن، سرمایه گذاری خصوصی در طرح های ساختمانی (ساخت و ساز) و حتی به ظاهر تحسین برانگیز، می باشد.
قاچاقچیان بطور معمول، در پول شویی سنتی از طریق سیستم های بانکی، روش «انفجار ستاره» را بکار می گیرند، در این شیوه حساب سپرده ای با پول های مختلط کثیف و پاک افتتاح می کنند و با سفارش های مکرر از طریق حواله های کتبی، تلگرافی، تلفنی، فاکس و....، پولها را به حساب های متعددی در کشور های گوناگون انتقال میدهند.
برخی از کشور ها مانند استرالیا، اتریش، ایتالیا، بلجیم، دانمارک، فنلند، فرانسه، المان، یونان، ایسلند، ایرلیند، لوکزمبورگ، هالند، زیلاند نو، ناروی، پرتگال، اسپانیا، سویدن، کشور های عضو خلیچ فارس، هنگ کنگ، ترکیه ایالات متحده امریکا و....، برای انتقال پول به کشور های دیگر، سقفی بین ده تا بیست هزار دالر مقرر کرده اند.تا به این وسیله از انتقال مبالغ کلان پول جلوگیری کنند ولی قاچاقچیان برای انتقال مقادیر کلان، علاوه برجابجا سازی که بحث مفصل را میطلبد، پول را به قسمت های کوچک تقسیم و برای انتقال آن از افراد مختلف استفاده می کنند. علرغم طاقت فرسا بودن، زمان بر بودن و پرهزینه بودن آن هنوز هم بکار گرفته میشود.
در دهه اخیر، پولشویی جنبه بین المللی پیدا کرده که توسعه سازمان تجارت جهانی و بهره گیری قاچاقچیان از افراد متخصص و حرفه ای بنابر این فرآیند «به خصوص نقش انتقال الکترونی در فضای سایبر» که پول شویی مدرن نامیده می شود و نیاز به اعمال فزیکی ندارد، این فرآیند به مشکل حل نشدنی در آورده شده است که زیانهای بسیار دارد از جمله آن که بر چرخه ی اقتصاد سالم کشور ها و در آمد دولتها از وصول مالیات، عوارض و.....لطمه می زند.
بیشترین بخش شست وشوی پول آلوده با قاچاق مواد مخدره ارتباط مستقیم دارد. به گونه ای که اگر قاچاق مواد مخدر ریشه کن شود فرآیند پولشویی نیز بسیار ناچیز خواهد شد، ولی از نظر سیاست جنایی باید گفت:
فرآیند پولشویی به پول حاصل از قاچاق مواد مخدر محدود نمی شود، بلکه تمامی مواردی را که شخص، پول بالنسبه کلانی از طریق غیر مجاز وخلاف قانون به دست آورده ویا برای فرار از مالیات وغیره شست وشو کند،شامل میشود.
● پولشویی در کجا انجام می گیرد؟
انجام هر نوع فعالیت مجرمانه نیازمند شرایط ومحیط مناسب برای تححق آن جرم است. شناسایی این شرایط برای جلوگیری از وقوع جرم اهمیت زیاد دارد. بررسی ماهیت جرم پولشویی وشواهد موجود نشان میدهد که پولشویی در محیطی که شرایط زیر را داشته باشد قابل انجام خواهد بود.
▪ کریدور(دهلیز) فعالیتهای مجرمانه وغیرقانونی باشد.
▪ بخش های غیر رسمی اقتصادی فعال باشد.
▪ بخش های رسمی ، بخصوص بازار های مالی از کارایی لازم برخوردار نباشد.
▪ قوانین ضد پولشویی چندان فعال نباشد.
▪ ریسک عملیات پولشویی آنقدر قابل توجه نباشد.
▪ بازار های مالی بصورت حایشه ای وتوسعه نیافته، اما مرتبط با بازار های مالی پیشرفته وجود داشته باشد.
▪ روشهای پولشویی برای دست اندرکاران بازار های مالی قانونی، بانکها ودیگر عوامل اجرایی شناخته شد نباشد.
▪ امکان وسهولت انتقال درآمد های بدست آمده برای فعالیتهای مجرمانه به مکان دیگر.
● تاثیرات پولشویی بر اقتصاد
پولشویی فرآیند گسترده ای است که برآورد حجم آن بسیار مشکل بوده واز این رو کوشش دولت را برای مدیریت اقتصاد کشور با مشکلات روبرو میسازد.
افزایش پولشویی مستلزم کاهش دادو ستد وتقاضای پول از بانک ها است.
از آنجاییکه پولشویی وفعالیتهای مجرمانه منجر به تغییر درآمدی از سرمایگذاری های درازمدت بسوی سرمایه گذاری پر خطر وپربازده کوتاه مدت در بخش تجارت می شود ودر این بخش فرار مالیاتی رایج است، اثرات زیانباری بر اقتصاد کلان وبرنامه های طویل المدت ملی، خواهد داشت.
پولشویی اثار زیانبار غیر مستقیمی هم دارد، زیرا دادوستد های غیرقانونی،بازدارنده ی تبادلات قانونی نیز هست؛ برای مثال داوستدهای ارزی قانونی ، موردی،براثر آن که با پولشویی همراه شود، مطلوبیت ندارد. مهمتر ازآن مبادلات زیر زمینی وفساد واختلاس، از اطمینان واعتماد به بازار وسازکار های آن میکاهد. ذخیره (مانده) انباشت دارایی های شسته شده در برخی از کشور ها،به احتمال ، بیش از سرمایه های جاری است ودر نتیجه بی ثباتی اقتصادی را افزایش می دهد.
بر اثر افزایش پولشویی نرخ رشد تولید ناخالص ملی کاهش می یابد. وهمچنان اسباب تخریب بازارمالی، ورشکستگی بخش خصوصی (که بصورت قانونی فعالیت میکنند) ، کاهش بهره وری در بخش واقعی اقتصاد، افزایش ریسک خصوصی سازی تخریب بخش خارجی اقتصاد ،بی ثباتی در نرخ های ارز وبهره، توزیع نابرابر درآمد شهر وندان وآثار منفی دیگر را فراهم میسازد که همه آنها به نحوی رشد وتوسعه اقتصادی را تحت تاثیر منفی قرار میدهد وعلاوه بر اثرات مخرب اقتصادی، تآثیر نامطلوب اجتماعی،سیاسی، فرهنگی را سبب گردیده ودر نتیجه فاصله طبقاتی (دارا ونادار،پردرآمد وکم درآمد) وفساد سیاسی را بوجود میآورد. ودر نهایت پولشویی در کشور های در حال رشد مانع ورود آن به هئیت کشور های توسعه یافته ودست یابی آن ها به توسعه پایدار خواهد شد.
● ایا امکان اندازه گیری حجم عملیات پولشویی وجوددارد؟
جواب صریح وروشن اینست که ، متآسفانه ، تا اکنون روش قابل قبولی برای اند ازه گیری حجم پولشویی ارایه نشده است.با توجه به وابستگی پولشویی با فعالیتهای غیر رسمی اقتصادی، طبیعی است که نباید انتظار براورد حجم پولشویی را داشته باشیم .
گرچه در مطالعات تجربی به عمل آمده روش هایی ارایه شده که از ان جمله می توان روش پنج در صد درآمد ناخالص داخلی GDP هر کشور،بررسی مازاد پس انداز در نظام بانکی، روش خرد به مراجعه به بازاز وتحت نظر گرفتن افراد مجرم، چه به شکل مستقیم وچه به صورت غیر مستقیم، را نام برد ولی هیچ یک از این روش ها توان برآورد دقیق وقابل قبول حجم پولشویی را نداشته اند.
● تدابیر واقدامات صورت گرفته مبنی برجلوگیری از پولشویی
پولشویی که از آن به « شریان خون تجارت جهانی مواد مخدر» تعبیر می شود چنان پیچیده است که تمهیدات متداول نتوانسته از شیوه هایی که امروز در این فرآیند بکار میرود جلوگیری کند. به خصوص ردیابی موارد« پولشویی مدرن در فضای سایبر» که به نقل وانتقال فزیکی نیاز ندارد، بطور جدی بغرنج است؛ از طرفی جهانی شدن موجی است که به سرعت مرز ها ،« به ویژه حوزه ی اقتصاد» را در مینوررد ولازمه ی جهانی شدن اقتصاد به حد اقل رسیدن کنترول در تجارت است. علاوه برآن بهره گیری قاچاقچیان از افراد ماهر وحرفه ای در پولشویی، برپیچیدگی ومشکل تر شدن کشف موارد پولشویی افزوده است.
اکنون بیش از ۱۴۰ کشور قانون مبارزه با پولشویی دارند وکشورهای که هنوز در قانون مجازات آنها پولشوی جرم مستقل تعریف نشده با پولشویی، با استفاده از قوانینی که بطور ضمنی به پولشویی توام با جرایم دیگر اشاره دارد مبارزه میکنند.، ولی در عین حال سالانه بیش از ۸/۲ ترلیون دالر در جهان پولشویی می شود.
در سه دهه پیش آنچه فکر مامورین مبارزه با قاچاق مواد مخدر را مغشوش میکرد ، جاسازی مواد مخدر بود ولی اکنون علاوه بر جاسازی، که در آغاز یک پروسه قاچاق مواد مخدر اهمیت دارد، مشکلی که در پایان معاملات قاچاق مواد مخدر باعث دلمغشوشی شده است عقیم ماندن این مرحله نهایی در بازدارندگی از قاچاق مواد مخدر فوق العاده مهم است. زیرا اگر درآمد حاصل از آن مصادره شود تمام فعالیتهای قاچاقچی بی نتیجه می ماند. واورا از ادامه این فعالیت باز میدارد.
مبارزه با انتقال واخفای پول حاصل از جرم، درجون ۱۹۸۰ به وسیله ی کمیته ی وزیران شورای اروپا به دول عضو توصیه شد و اصطلاح پولشویی در فرآیند قاچاق مواد مخدربا تصویب کنوانسیون بین المللی مبارزه باقاچاق مواد مخدر و روانگردان در سال ۱۹۸۸، که در آن تدابیری برای ضبط اموال حاصل از قاچاق مواد مخدر اتخاذ شده ، بصورت جهانی در سیاست جنایی وحقوق جزای کشور ها مطرح گردید ودر موارد دیگر از جمله:
▪ اعلامییه کمیته بازل ( دیسامبر۱۹۸۸)؛
▪ کمیته مبارزه با پولشویی (۱۹۸۹)؛
▪ منشور اتحادیه اروپا (۱۹۹۰) ؛
▪ دستورالعمل اتحادیه اروپا (۱۹۹۱)؛
▪ قطعنامه سازمان بین المللی کمیسیون اوراق بهادار (۱۹۹۲)؛
▪ اعلامیه کنفرانس بین المللی کومایور در ایتالیا (۱۹۹۴)؛
بیانیه مبارزه با شست وشوی پول اجلاس ویژه ی موادمخدر ملل متحد در سال ۱۹۹۸ پیگیری شد ودر کنوانسیون پالرمو،که از سال ۲۰۰۰ به امضای ۱۴۷ دولت رسید، و۲۸ کشور انرا تصویب کرده اند، بطور قاطع وعام بصورتی «جهان شمول» بر جرم بودن آن تاکید شد.
در سال ۱۹۸۹ روسایی هفت کشور عمده صنعتی معروف به ۷-G برای نخستین بار، شست وشوی پول آلوده را رسمآ یکی از مسایل حاد دنیا شناختند وبه اتفاق به بمنظور هماهنگی چند ملیتی برخورد به این بحران، سازمانی بنام نیروی کاری عملیات مالی تشکیل دادند، عضویت در سازمان برای کشور های دیگر نیز باز گذاشته شده واکنون همه ی کشور های عضو اتحادیهDCEO به انضمام هنگ کنگ، سنگاپور وشورای همکاری خلیج فارس و کمیسیون اروپا عضویت آنرا به عهده دارند.تمامی اعضای طرح یاد شده ، چهل نوع تدابیر مشخص را برای ممانعت از عملیات شویندگان پول آلوده امضآ کرده اند. وهمچنان تلاشهای بازدارند ه ای در سطوح کشور ی،منطقه وجهان برای مبارزه با پولشویی صورت گرفته وادامه دارد، برای نمونه:
ـ در امریکا در سال ۱۹۸۶ قانون کنترول پولشویی تصویب وبه اجرا گذاشته شد.
ـ در انگلستان « قانون جرایم راجع به قاچاق مواد مخدر» در سال ۱۹۸۶ تقویب شد و از اول ۱۹۸۹ لازم الاجرا گردیدو«مقرارتی راجع به پول شویی» از اوایل ۱۹۹۴ به اجرا دآمد.
ـ در اسکاتلند « قانون درآمد ها ناشی از جرم» در سال ۱۹۹۵ تصویب شد.
ـ جاپانی ها در سال ۱۹۹۱ قانون خاق مواد مخدر را تصویب کردند که به اساس آن پول شویی را جرم شناختند.
ـ در سال ۱۹۹۸ کارشناسان چهل کشور در فرانسه با یکدیگر ملاقات کردند تا تدابیری را برای ممانعت ارپول شویی در روسیه واروپای شرقی اتخاذ کنند.
ـ نمایندگان ۱۴۰ کشور در ایتالیا با یکدیگر ملاقات کردند تا استرایژی واحدی را با جرایم سازمان یافته ی فراملی در پیش گیرند.
ـ نمایندگان ۱۸۰ کشور در مصر با یکدیگر ملاقات کردند تا یک جبهه ی جهانی برای مبارزه با با جرایم سازمان یافته تشکیل دهند.
ـ وکلایی داگستری آمریکا در واشنگتن باهم ملاقات کردند تا مسولیت خود را در قبال پول آلوده بررسی کنند.
ـ وزرایی ۲۵ کشور در آرژانتین با هم ملاقات کردند ومتعهد شدند تا دولت های خود را درمبارزه با پول شویی موظف کنند.
ـ شش صد تن از کارشناسان حقوق بین المللی در انگلستان با یکدیگر ملاقات کردند تا پیشنهاد های در باره تسهیل مقررات رازداری بانک ها ارائه کنند.
ـ کنفرانس بین المللی مواد مخدر در مادرید هسپانیا، که در آن شرکت گنندگان پولیس وسیاستمدارن ۹۰ کشور جهان در ماه می ۲۰۰۷ ، در رابطه به روش جدید مواد مخدر از طریق انترنت هوشدار داده میگوید که:در حال حاضر میتوان از طریق انترنت مواد کمیایی تشکیل دهنده ً کوکائینً را مانند کتاب یا نوار موسیقی با کارت اعتباری خریداری کرد.
ـ موافقتنامه ً پاریس پکتً در سال ۲۰۰۳ بمنظور کنترول قاچاق مواد مخدر وکاهش تقاضای مصرف کنندگان در پایتخت فرانسه به میان آمد.
ـ نشست بین المللی مبارزه با مواد مخدر در کابل پایتخت افغانسنان به اشتراک نمایندگان ۵۶ کشور عضوی موافقتنامه پاریس به تاریخ ۳۱ اکتوبر ۲۰۰۷.
ولی باید اذعان کرد ، باوصف تمامی تدابیری بازدارنده،جلوگیری از فرآیند پول شویی در هیچ کشوری در حد مطلوب موفقیت نداشته، چنانکه در سال ۱۹۹۵ بیش ا ز ۳۵۰ ملیارد دالر در امریکا شست وشو شده وگزارشات جدید مقدارپولی را که در جهان پول شویی می شود سالانه بالغ ۸/۲ ترلیون دالر میرساند.مقداری پولی آلوده که از قاچاق مواد مخدر در دنیا در گردش می باشد به قدری زیاد است که سبب بوجود آمدن اقتصاد دوم « اقتصادزیر زمینی» شده وهچنان در جهان اقتصاد، دالر نفتی ،وجود دارد،باید گفت:« دالر هیروئینی» هم بطور غیر رسمی موجود است.● حالا می پردازیم به پول شویی وتاثیرات زیانبار آن به اقتصاد افغانستان.
با توجه به تعاریف، توضیحات وبررسی ها پیرامون پول شویی و ویژگی های مندرج در کنوانسیون های بین المللی فرایند این پدیده شوم چون :( فعالیت گروهی وسازمان یافته، استمرار داشتن ،فراملی بودن وحجم بالنسبه انبوه داشتن، نیاز به مکان یابی ،لایه گذاری وادغام داشتن)، وارتباط مستقیم آن با قاچاق مواد مخدر، افغانستان یکی از بهترین مکان با.شرایط مساعد برای پیشبرد عملیات پول شویی می تواند باشد. ودر زیر به دلایل آن کوتاه اشاره می گردد.
۱) افغانستان کشوریست که تقریبآ سه دهه جنگ ، هرج ومرج وبی قانونی را سپری نموده وطی این زمان مزید به عقبماندگی های اقتصادی، اجتماعی ، فرهنگی وسیاسی از گذشته، حاکمیت واحد سیاسی کشور به قسمت های جداگانه ، دولت وقت ومخالفین ودر بین خود مخالفین وبعدآ حکومات تنظیمی وطالبان واز آن به بعد دولت وطالبان تقسیم شد.
موجودیت این وضعیت، فرصت خوبی رابرای گروهای متخاصم به ویژه قلمرو خارج از کنترول دولت ها ،غرض انجام فعالیتهای نامطلوب وغیر قانونی فراهم ساخت .
۲) جاگزینی زرع کوکنار بجای محصولات سالم وعنعنوی در بخش زراعت، افزایش سالانه ساحه تحت زرع وتولید تریاک ومشتقات آن وقاچاق آن به خارج، تا جایکه افغانستان را در صدر جدول تولیدکنندگان در جهان مبدل ساخته است.
۳) چاپ غیر قانونی وبدون پشتیوانه پول توسط مراجع مختلف قبل از سال ۲۰۰۱ واخراج مبالغ هنگفت از کشور که منابع آن مشخص نبوده وهمین طور ورود آن به کشور ودوباره برگشت آن وهمین حالا نیز ادامه دارد.
۴) گریز وفرار از پرداخت مالیات.
۵) قاچاق اموال تجارتی باستفاده از مرز های باز که ریشه تاریخی دارد.
۶) گذار و رسمیت یافتن سیستیم اقتصاد بازار آزاد در نبود ظرفیت وانیستیتوت های لازمه آن.
۷) سرازیر شدن ملیارد ها دالر کمکهای جامعه جهانی به بازسازی افغانستان واستفاده غیرموثر و شفاف از آن.
۸) صدور جواز فعالیت وثبت سرمایه های خصوصی داخلی وخارجی.(بدون شفایت منابع سرمایه)
کلیه موارد فوق زمینه ساز ومنابع پول شویی بوده می تواند که در زیر بصورت مشخص به فعالیتها وعرصه های مشکوک اشاره میگردد:
▪ تبدیلی پولهای کهنه به پول های جدید در نتیجه انجام اصلاحات پولی دردسامبر سال۲۰۰۲.
▪ قاچاق مواد مخدر.
▪ غصب وزورگیری املاک ودارایی های دولتی وشخصی توسط افراد زورمند وتبدیل آن به مالکیت شخص و ایجاد شهرکها.
▪ چگونگی صرف وبکار اندازی کمکهای جامعه جهانی توسط افراد بلند پایه دولتی وانجیوهای مربوطه آنها وانجیوهای داخلی وخارجی.
▪ فرار از پرداخت مالیات دولت توسط افراد وشخصیت های حقوقی در شرایط موجودیت فساد گسترده مالی واداری ونبود انستیتوت هاونظارت برسیستم مالی.
▪ اکثر شرکت ها وسرمایه گذاری های که توسط اداره به اصطلاح حمایت از سرمایه گذاری «آیسا» ثبت وجواز داده شده است که در اغلب موارد این عمل صرفآ جنبه اسمی ونمایشی را دارا بوده که بعد از حصول مجوز وامتیازات فعالیتهای خود را یا کاملآ متوقف یا به کارهای غیر ازآن پرداخته شده است . در غیر از آن با شروع فعالیت این موسسات ما شاهد حد اقل دیگرگونی قابل لمس می بودیم. که مسولین این اداره در این جرم بی پیوند بوده نمتواند باشد.
▪ ایجاد بانکهای خصوصی داخلی وخارجی واجرای جواز فعالیت به آنها وافزایش سریع سرمایه وعرصه فعالیت بدون شفافیت ومشخص بودن منابع سرمایه های آن.
▪ تآسیس تلویزیون ها، بنیاد ها « فاندیشن» ، هوتل ها، رستورانت ها وصالونها وحتی سازمان های به ظاهر خیریه و......،.
تمامی موارد فوق الذکراز محل های مشکوک به پول شویی بوده که گمان میرود در آن شست وشوی پول های غیر قانونی به حیله های مختلف صورت گیرد.
● اثرات منفی عمده پول شویی بر اقتصاد افغانستان
البته باید گفت که تمامی اثرات زیانباری که در قسمت اول مقاله نامبرده شد بدون استثنا در اقتصاد افغانستان موجود است. در زیر بصورت مشخص به آن اشاره می شود:
▪ با توجه به گستردگی فرایند وابعاد این پدیده خلاف،دولت عملآ دچار مشکلات در اداره سالم اقتصاد کشور شده است ، بعنوان نمونه غصب زمین ها ودارایی های دولتی وشخصی اهالی وتبدیل آن به شهرکها وتوزیع نمرات در برابر پول، ویا ایجاد مراکز تجارتی واعمار تعمیرات رهایشی خلاف معیار های فنی واز این بابت حصول مبالغ هنگفت ، بدون پرداخت قیمت آن و مالیه دولت، از یکطرف موجب حق تلفی، نارضایتی وشکایات مردم و ایجاد مصروفیت اضافی وضیاع وقت ارگان های زیربط دولتی مبنی بر تصفیه این معضل، واز جانبی دیگرمشکلات را در تطبیق پلان های توسعه شهری در مرکز وولایات موجب شده ودر نتیجه صدمه جدی را به عواید ومصارف بودجه دولت بوجود آورده است ؛
▪ سرازیر شدن مقادیر زیاد پول بصورت غیر مترقبه وخارج از پیشبینی های رسمی در بازار واقتصاد باعث تورم واثرات ناشی آن گردیده و بی ثباتی را در نرخ بهره وارز تشدید بخشده. وریسک خصوصی سازی را افزایش داده است.
▪ تمایل بیش از حد به سرمایه گذاری در بخش دارایی (بازدهی بلند وزودرس) تجارت که درآن فرار از پرداخت مالیات بیشتر رایج بوده و بار بیشتر فعالیت انها را واردات احتوا می نماید وابن عمل در نوبه خود نتنها با بلند بودن حجم واردات نسبت به صادارت توازن در بیلانس تادیات را برهم زده ، بلکه صدمه جدی را برنرخ رشد تولیدات داخلی وارد ، واقتصاد کشور را به اقتصاد مصرفی وغیر مولد تبدیل نموده است ودر نهایت انکشاف متوازن را در چوکات برنامه های کلان ودرازمدت دچار مشکل ساخته و توسعه پایدار را ناممکن می گرداند.
▪ موجودیت فساد (مالی واداری وقضایی) بستر مساعدی را غرض تطهیر پول های کثیف در اشکال مختلف مساعد نموده است، مانند- شرکت در مزایده ها وخصوصی سازی تصدی های دولتی وتغیر شکل دادن نوع فعالیت آن بر حسب دلخوا،ایجاد بانک ها وموسسات ترانسپورتی وغیره بخش های پردرآمد.
▪ مزید بر اثرات اقتصادی،اثرات نامطلوب اجتماعی وسیاسی رانیز به دنبال دارد. از جمله با ورود افراد فاقد بیزمسلکی (تجربه ، دانش وتحصیلات ) به ساحت فعالیتهای اقتصادی با سرمایه های باد آورده ، گروهی جدیدی از تاجران، بانکر ها، صاحبان ملکیت های صنایع ، ترانسپورت وغیره بوجود آمده است که با بدست گرفتن اهرم های اقتصادی غرض رونق فعالیتها واطمینان مصونیت در آینده به ایجاد تلویزیون ورادیو، سازمان های اجتماعی وفرهنگی، بنیاد های خیریه و حتی احزاب سیاسی مربوطه دست زده ویا در آینده دست خواهد زد.که پیامد آن جز مافیایی اقتصادی وسیاسی چیزی دیگرنخواهد بود که در نبود قانونیت،عدالت وکنترول بر سیستم مالی ، اثرات پل پا ( جای پا) این افراد گم شده، وبا چیره شدن بر حیات اقتصادی ،فرهنگی وسیاسی قادر بر اثر گذاری در تصمیم گیری های کلان شده،که پیامد آن بیشتر در جهت تآمین منافع وکسب سود شخصی وگروهی، نه منافع اجتماع واین امر خود فساد موجوده را در ابعاد گوناگون گسترده تر نموده وزمینه ساز نهادینه شدن آن می گردد. که در آن حالت عدالت پایمال شده ، در اتخاذ تصامیم ودر عمل توجه لازم به عرصه های اجتماعی ووافراد کم درامد نشده و نتیجه آن بحران اجتماعی وسیاسی خواهد بود.
● راه های جلوگیری ومبارزه به پول شویی وپیشنهاد راه حل ها در مورد.
با توجه به تنوع شکل وشیوه های پول شویی وپیچیده تر شدن آن بر برکت پیشرفت های حاصله در علم معاصر(پول شویی مدرن در فضای سایبر) واستفاده از افراد ماهر ومتخصص وتجربه مبارزه جهانی در زمینه جلوگری ومحدود سازی پول شویی، در افغانستان مبارزه علیه آن دشوارتراست ولی عملی می باشد . دشوار از آن جهت که منابع اساسی پول شویی راقاچاق مواد مخدر به ویژه تریاک ومشتقات آن تشکیل میدهد. که بنابر گزارشات بانک جهانی وسازمان ملل متحد ودولت امریکا ۹۰ درصد محصولات جهان باوصف موجودیت نیروی های نظامی ناتو، کمک های هنگفت مالی جهانی وتدابیری دولت ، در افغانستان تولید می شود و موجودیت بستر راحت ومساعد،چون وجود فساد مالی واداری ، توسعه نیافتگی بازار های مالی؛نا اشنایی دست اندرکاران بازار های مالی وبانکها قانونی و دیگر عوامل اجرای به روشهای پول شویی. . وعملی از جهتی که هنوز پول شویی بیشتر به اشکال معمولی وساده آن وکمتر سازمان یافته ومجهز به ابزار مدرن(درصورتیکه سخن از سهم قاچاق چیان بین المللی در میان نباشد).
راه های مبارزه وجلوگیری آن را می توان به شرح زیر بیا ن نمود :
▪ تلاش در گسترش وتآمین امنیت سرتاسری؛
▪ استفاده از تجارب جهانی وپیوستن به آن، تربیه افراد متخصص؛
▪ تکمیل قوانین موجود وضع قوانین مقتضی جدید.
▪ نظارت قانونی از فعالیتهای بانکها، بازارهای مالی ومرجع ثبت و راجستریشن سرمایه گذاری ها وکلیه موارد مشکوک در بالا ذکر شده.
● نکات پیشنهادی
▪ تلاش صورت گیرد تا سرمایه ها وپول ها از کشور خارج نشود.
▪ کنترول دقیق وکارشناسانه اساسنامه و بیزنس پلان قبل ازثبت شرکت ها وسایر تشبثات وشفافیت در مورد منابع مالی آنها.
▪ انجام عملیات شفاف سازی، برای مبارزه علیه پول شویی نخست باید شفاف سازی صورت گیرد، تا زمانیکه شفاف سازی صورت نگیرد، اصلآ مبارزه آن بیهوده است یکی از راه های مبارزه با پول شویی مالیه بر ارزش افزوده ( ولو-ادید- تکس) است که از این طریق مینوان منابع پول شناسایی شود. در این مورد شاید مخالفت زیاد شود . زیرا یکی ازخوبی های مالیه بر ارزش افزوده این است که منابع پول را شناسایی می کند . بانکه در افغانستان اجرای این کار دشوار است زیرا وضع اقتصاد چنان نابسامان است که مسولین نمی خواهند خود را درگیر جنجال دیگری سازند .
به ویژه یکعده ممکن معتقد باشند که در دنیای اقتصاد، خاصتآ در کشور های جهان سوم، فساد پول شویی میتواند بعنوان روغن چرخ توسعه بکار برود، شاید فساد نهادینه شده ویا در حال نهادینه شدن است. ومبارزه با ان جز ضیاع وقت چیزی نیست.
▪ با توجه به تعاریف که عمدتآ از پول شویی بمعنی قانونی کردن پول های غیر قانونی،مشروع کردن پول های نامشروع، تطهیر پول های کثیف وحرام، تا اکنون صورت گرفته است .باید گفت که واقعیت این است که به انجام پول شویی نه پول غیر قانونی، قانونی میشود ونه پول حرام تطهیر میشود ونه هم نامشروع مشروعیت پیدا میکند. مشروع بودن ویا قانونی بودن هر درآمدی( فارغ از بار ارزشی که این مفاهیم به دنبال دارند) از نظر اقتصادی،نه تنها باید ضرری به اقتصاد یک کشور نداشته باشد، بلکه به عنوان یک عنصر موثر در رشد وتوسعه اقتصادی ایفای نقش کند.
در وضعیت موجود افغانستان ، موجودیت پول شویی ، وجود مبالغ هنگفت پول نقد در دست افراد، وتداوم ترزیق آن در اقتصاد به یک واقعیت انکار ناپذیر تبدیل شده است وبا توجه بر ادامه جنگ وناامنی ، فساد وضعف مدیرت در کشور وعدم پالسی روشن ونبود همکاری جدی نیروهای خارجی مستقر در افغانستان، وقرار داشتن افغانستان در همسایگی کشور های مستهلک و کریدورقاچاق مواد مخدر وتقاضای وسیع بازار های فروش در اروپا، امریکا وافریقا، بعید به نظر میرسد که به سادگی در آینده نزیک جلوگیری ویا حد اقل محدود ساخت .
از طرفی دیگر افغانستان باید بازسازی شود وبازسازی نیازمند منابع مالی می باشد. بنآ علرغم چگونگی ماهیت منابع پول ها ، بهتر خواهد بود ، که نخست جلو خروج آنرا از کشور گرفت. زمینه های استفاده موثرو قانونی را طوری مساعد نمود که تدریجآ توجه از عرصه های مالیه گریزو پروژه های زود ثمر پر بازده کوتاه مدت به عرصه های تولیدی وصنعتی در چوکات برنامه های کلان ودرازمدت منتقل، تا زمینه فعالیتهای غیر قانونی دیگر نگردد. زیرا هر تدبیری دیگر نه موثر است ونه ممکن واز جانبی نسبت به هر قرضه خارجی در دسترس وارزان میباشد . دراینجا سخن از انتخاب بد وبدتر مطرح است.
▪ سبکدوشی فوری مسولین مبارزه با فساد، ومواد مخدر، وتوظیف افراد صادق وپاک وهمزمان ، تربیت وپرورش تیم ها وگروپ های متخصص وکارشناس در زمینه.
▪ تلاش گردد تا کشت وتولید مواد مخدر به شکل همه جانبه متوقف شود.تا منابع تمویل جنگ طالبان وسود جوی مافیا از بین برود.

دکتر دستگیر رضایی
منابع : انترنت، سایت بی بی سی، نشریات سازمانهای بین المللی (بانک جهانی و ملل متحد) و افغانستان.

منبع : اصالت