عمارت عالی قاپو

عمارت عالی قاپو در اوایل قرن یازدهم هجری و به فرمان شاه‏ عباس اول ساخته شده است. شاهان صفوی؛ سفیران و شخصیت های عالی‏قدر را در این کاخ به حضور می‏پذیرفته اند. این کاخ دارای ۵ طبقه است که هر طبقه تزئینات مخصوص به خود را دارد. در زمان شاه‏ عباس دوم به بنای اصلی، قسمت هایی افزوده شده است.
شاه و میهمانانش از تالار همین عمارت، مناظر، چوگان، چراغانی، آتش‏بازی و نمایش های میدانی را تماشا می ‏کرده اند. این‌ قصر که‌ "دولتخوانه‌ مبارکه‌ نقش‌ جهان" ، "قصر دولتخوانه" و "تالار عالی مکان" نیز نامیده میشده‌، نمونه ‌منحصر به‌ فردی‌ از معماری‌ کاخ‌های‌ عهد صفوی‌ است‌. مینیاتورهای‌ هنرمندانه‌ رضا عباسی‌ -هنرمند‌ معروف‌ عهد شاه‌ عباس‌- نقاشی‌های‌ گل‌ و بوته‌، شاخ‌ و برگ‌، اشکال‌ وحوش‌ و طیور و گچ‌ بری های‌ زیبای‌ آن‌ به‌ شکل‌ انواع‌ جام‌ و صراحی‌ در تاق‌ها و دیوارها تعبیه‌ شده‌ است.
صائب تبریزی در پایان بنای این تالار قصیده قرایی سروده و تقدیم به شاه عباس نموده که ابیاتی از آن اینچنین است:
منت ایزد را که از لطف خدای مستعان
عالم افسرده شد از باد نوروزی جوان
جوهر تیغ شجاعت، شاه عباس آنکه هست
نور عالمگیری از سیمای اقبالش عیان
چون شد از تعمیر دلها فارغ از توفیق حق
کرد تالار فلک قدری بنا در اصفهان
گرچه چندین نقش موزون داشت در هر گوشه ای
زین عمارت شد بلند آوازه "نقش جهان"
تا بود خورشیدِ تابان، شمسه ی طاق سپهر
جلوه گاه سایه ی حق باد این عالی مکان (صائب)
عالی قاپو بنا به تحقیق آنوبانینی به دو صورت تلفظ گردیده که برای هر کدام وجه تسمیه‏ ای گفته شده است. آنچه بیشتر در محاورات و مکاتبات متداول می باشد عالی قاپو است که مرکب از کلمه عالی و قاپوی ترکی به معنی "در" می باشد. یعنی باب عالی! همان طور که در عثمانی باب عالی معمول بوده، بین ایرانیان شیعه هم چنین بابی وجود داشته که مانند باب عالی عثمانیه، مورد احترام بوده و از این رو کلیه کسانی که می خواستند وارد عالی قاپو شوند باید خم شده، آستانه را بوسیده و داخل شوند، به طوری که حتی شاه عباس هم هنگام دخول به این عمارت از اسب پیاده می شده است. گذشته از این، عالی قاپو محل تحصن مقصران و گناهکاران بوده و هر گناهکاری که وارد درب عالی قاپو می گردیده کسی نمی توانست او را از آنجا بیرون بیاورد مگر به امر شاه صفوی و خلاصه اینکه عالی قاپو همان احترامی را داشت که باب عالی در عثمانی داشته.
اما عده ای که آنرا علی قاپو نوشته ‏اند؛ معتقدند هنگامیکه شاه عباس کبیر درب نقره را برای بارگاه حضرت امیرالمومنین علیه السلام به نجف برد و نصب کرد، دری را که پیش از آن در آنجا نصب شده بود برای تبرک به اصفهان آورد و در عالی قاپو نصب کرد. از این جهت آنرا علی قاپو و یا قاپی نامیده اند که این در منسوب به بارگاه امام علی (ع) است. از این رو مورد احترام شاه و مردم بوده و حتی تا چند سال پیش، مردم در اطراف آنجا آش‏ ها می ‏پختند و نذوراتی می کردند و به زنجیر جلو در مزبور، رشته هایی به عنوان دخیل می ‏بستند.
احتمالا بنیان عمارت عالی قاپو از زمان سلطنت سلاجقه بوده که در زمان صفویه بازسازی شده آن همه زیبایی و شکوه در آن اعمال گردیده. چون این کاخ در مقابل باب عالی عثمانی ‏ها قرار داشته فوق العاده در جهت عظمت و زیبائی آن همت مصروف داشته‏ اند. کاخ عالی قاپو، دارای سه طبقه و هر طبقه نیز به دو طبقه تقسیم شده که در واقع شش طبقه می شود. گاهی خود بام را هم یک طبقه حساب کرده‏ اند و می گویند عالی قاپو هفت طبقه است. ارتفاع آن ۴۸ متر و در ۲۸ متری دارای ایوان بزرگی است که در میان ستون های آن حوض مسی قرار دارد و آب از آن فوران می کرده است. گچبری و نقاشیهای عالی اطاق‏ های متعدد آن، هر بیننده را خیره می کند که بیشتر این گچبری ها به شکل ساغر و جام های شراب است. این کاخ در غرب میدان نقش جهان قرار داشته و در مقابل آن، مسجد شیخ لطف الله واقع شده است.
شاه عباس کبیر بیشتر وقت خود را در این قصر بسر می برده و پذیرایی ‏های رسمی را نیز به همینجا اختصاص داده و از بالای تالار؛ سان قشون و پیشکش های سفرا و چوگان بازی و یا نمایش پهلوانان را تماشا می کرده است.
آنچه عالی قاپو را در عدد آثار باشکوه و بسیار نفیس قرار داده؛ علاوه بر مینیاتورهای رضا عباسی، گچبری های آخرین طبقه است که به "اتاق موسیقی" یا "اتاق صوت" نیز معروف است. در این قسمت از کاخ، شکل انواع جام و صراحی در دیوار تعبیه شده که ساختن و پرداختن این اشکال به غیر از نمایش زیبایی، خلاقیت و ابتکار هنرمندان گچکار، برای این بوده که انعکاسات حاصل از نغمه های نوازندگان و اساتید موسیقی، به وسیله این اشکال گرفته شده و صداها طبیعی و بدون انعکاس به گوش برسند.

منبع : سایت جامع گردشگری ایران