بررسی مسائل ارگونومیکی در کارگاه‌های خیاطی

تعداد زیادی از کارگاه‌های تولید پوشاک به‌طور متمرکز در مرکز شهر تهران قرار دارند. محیط کار این کارگاه‌ها دارای بافتی قدیمی و سنتی است و اساسا این مکان‌ها براساس استانداردهای یک کارگاه تولیدی بنا نشده‌اند.
از آنجا که عمده‌ترین ناراحتی کارگران این صنف درد در ناحیه ستون مهره‌های گردنی و کمری و شانه و پاهاست لازم است صندلی مورد استفاده این صنف بررسی شود. در کارگاه‌های خیاطی از صندلی‌های متفاوتی استفاده می‌کنند که هیچ‌یک از آنها براساس استاندارد تهیه نشده است. البته بهتر است نام این صندلی‌ها را چهارپایه گذاشت که بیشتر چوبی هستند و طول و اندازه و ارتفاع آنها به هیچ‌وجه تناسبی با اندام کارگران ندارد. این چهارپایه‌ها به دو صورت مورد استفاده قرار می‌گیرند:
۱) چهارپایه‌ای طویل حتی تا ۲ متر که در کنار دیوار قرار دارند و میز چرخ‌خیاطی مقابل آن واقع می‌شود و ۲ الی ۳ کارگر چرخکار از آن استفاده می‌کنند.
۲) چهارپایه‌ای که به‌صورت منفرد در وسط کارگاه قرار گرفته است و کارگر از آن بدون هیچ تکیه‌گاهی استفاده می‌کند. این صندلی‌ها اغلب چوبی و دارای لبه‌های صاف و تیز هستند و کارگران دقایقی پس از شروع کار، دچار خواب‌رفتگی و احساس کرختی و سوزن‌سوزن شدن در ناحیه انگشتان پا می‌شوند و مجبورند برای تسکین درد مرتبا پاها را حرکت و ساق‌ها را مالش دهند.
همچنین به‌علت عدم وجود تکیه‌گاه مناسب، این افراد دچار خمیدگی شدید در منطقه مهره‌های کمر می‌شوند و همین امر باعث ایجاد درد در مهره‌های این منطقه شده و ایجاد عارضه می‌کند.ارتفاع این چهارپایه‌ها هیچ‌گونه تناسبی با وضعیت بدنی کارگران ندارد و در نتیجه باعث به‌وجود آمدن ناراحتی‌های مختلف می‌شود.
مثلا کارگران کم‌سن به‌علت کوتاهی صندلی نسبت به میز کار و برای دید بهتر بایستی کمر و پشت و همچنین گردن خود را راست نگه دارند و عضلات این مناطق را در یک وضعیت نامناسب و در حال انقباض ایزومتریک شدید نگه دارند که پس از مدتی، خستگی شدید و درد به‌وجود می‌آید. به همین ترتیب افراد قدبلند برای کنترل بهتر روی چرخ خیاطی و دید بهتر، مجبور هستند کمر و گردن خود را تا حدود زیادی روی چرخ خم کنند که این قوز شدید در پشت و کمر می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری مانند انحنای خارجی ستون مهره‌ها را ایجاد کند و ضایعات زودرس آن نیز به‌صورت کمردرد و درد در مهره‌های گردن و شانه بروز نماید.
● صندلی مناسب کارگاه خیاطی
استفاده از صندلی مناسب در هنگام خیاطی باعث کاهش مقدار مصرف انرژی و خستگی‌های جسمی می‌شود اما اگر صندلی مناسب با ساختار بدنی فرد استفاده‌کننده و ماهیت کار نباشد، می‌تواند باعث عوارض و ناراحتی‌های استخوانی ـ عضلانی شود.
در وضعیت نشسته، فشار به منطقه مهره‌های کمری ستون فقرات وارد می‌شود. این امر زمانی مشخص‌تر می‌شود که شخص از حالت ایستاده (زاویه ران ـ تنه ۱۸۰درجه) به حالت معمولی (زاویه ران ـ تنه ۹۰درجه) درآید که لگن یک گردش ۲۸ـ۴۰ درجه به‌سمت عقب انجام می‌دهد. این چرخش لگن باعث صاف‌شدن انحنای قسمت مهره‌های کمر می‌شود که تغییر زاویه تقریبا ۲۵ تا ۳۸ درجه است. صاف‌شدن انحنای قسمت مهره‌های کمر فشاری را در دیسک‌های منطقه کمر، رباط‌های خلفی ستون مهره‌ها در این قسمت و اعصاب ستون فقرات وارد می‌کند.
وقتی انحنای طبیعی مهره‌های کمر مسطح و صاف می‌شود، نیروی فشار روی دیسک‌های کمر در حدود ۳۵ درصد افزایش می‌یابد در این حال اگر بار سنگینی نیز جابه‌جا شود جمع این دو نیرو ضربه‌های دیگری را به صفحه بین مهره‌ای وارد می‌کند.
وضعیت مناسب در هنگام نشستن می‌تواند فشارهای استخوانی ـ‌عضلانی را به اندازه کافی کاهش دهد این فشارها در صورت افزایش زاویه بین ران و تنه تقلیل می‌یابند.
به هر حال به سبب وظایف و وضعیت مورد نیاز در کار دوزندگی حفظ چنین زاویه توصیه شده‌ای مشکل است. کارگران راست پا به‌وسیله پدال سرعت حرکت چرخ را کنترل می‌کنند و حرکت زانو در این حال در بالا و پایین بردن متناسب سوزن چرخ بسیار مهم است.
اگر نشستنگاه صندلی دارای شیب تند باشد کارگر از روی صندلی لیز می‌خورد و با پای چپ خود به منظور جلوگیری از لیز خوردن و حفظ تعادل به زمین فشار وارد می‌کند که این امر موجب خستگی شدید پای چپ می‌شود، اگرچه حفظ زاویه ۱۳۵ درجه بین ران و تنه کار مشکلی است اما در تمام صندلی‌ها حتی‌الامکان این زاویه بایستی بزرگ‌تر از ۹۰ درجه انتخاب شود.
بسیاری از صندلی‌های متداول دارای ارتفاع نشستنگاه متغیر در حدود ۱۰ تا ۲۰ سانتیمتر هستند و می‌توانند زاویه بزرگ‌تر از ۹۰ درجه را بین ران و تنه فراهم کنند، اما به علت وضعیت نامناسب نشستنگاه و پشتی نمی‌توانند وضعیت بدنی خوبی را فراهم کنند.
اولین مساله مهم در مورد صندلی‌های متداول فشاری است که از طرف نشستنگاه بر قسمت خلفی ران و از طرف پشتی یا دیوار بر کمر وارد می شود. قسمت خلفی ران شامل بافت نرم و اعصابی است که تحمل فشار زیاد را ندارند برای نشستن راحت روی صندلی زاویه ران ـ تنه بایستی بزرگ‌تر از ۹۰ درجه باشد و تمام فشارهای اضافی روی ران باید حذف شود و از لغزیدن فرد از لبه نشستنگاه جلوگیری شود.
آسیب دیدگی ستون فقرات
گاهی در بعضی از کارگاه‌ها افراد دوزنده از صندلی‌های معمولی مانند صندلی مطالعه استفاده می‌کنند با توجه به این امر باید دانست که عرض زیاد پشتی این صندلی‌ها در اعمالی که کارگر نیاز به انجام آن طی کار دارد دخالت می‌کند به‌طور مثال این صندلی‌ها امکان برداشتن و گذاشتن اشیا در چپ یا راست و پشت‌سر را از افراد سلب می‌کند. بنابراین پشتی بزرگ و پهن این صندلی‌ها حرکات مشخص را محدود و دچار مشکل می‌کند از این‌رو کارگر مجبور به نشستن در جلو صندلی است به همین دلایل فشارهای اسکلتی ناشی از صندلی‌های متداول دوزندگی میزان درد ستون فقرات و ناتوانی‌ها را افزایش می‌دهد.
صندلی جدید براساس نیازهای شغلی و نیز وضعیت صحیح بدنی دوزنده طراحی می‌شود و معیارهایی که در نظر گرفته می شود شامل:
۱) ارتفاع نشستنگاه
۲) زاویه نشستنگاه
۳) زاویه نوسان نشستنگاه
۴) چرخش نشستنگاه
۵) فاصله پشتی
۶) ارتفاع تکیه‌گاه یا پشتی
۷) زاویه پشتی.
نتایج نشان داد که بهتر است وضعیت نشستن به صورتی باشد که تنه به‌طور قائم نگهداری شود و امتداد ران با خط افق زاویه ۱۵ درجه را تشکیل دهد در نتیجه بین ران و تنه زاویه ۱۰۵ درجه به وجود می‌آید.
در طراحی صندلی ارتفاع نشستنگاه و فاصله پشتی از آن مهم است ارتفاع سطح نشستنگاه باید بین ۵۱ تا ۶۱ سانتیمتر قابل تنظیم باشد و به کارگران با طول قدهای مختلف اجازه دهد تا بتوانند زاویه ۱۰۵ درجه را حفظ کنند. فاصله پشتی باید ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر به صورت افقی و از مرکز نشستنگاه به همین اندازه قابل تنظیم باشد پشتی صندلی برای نگهداری و حمایت وضعیت طبیعی مهره‌های کمر و پشتی طراحی و ساخته می شود.
قسمت حمایت‌کننده از استخوان‌های ورکی لگن افقی و کوتاه است. لگن بیشتر وزن بدن را به وسیله فراهم کردن یک سطح ثابت به وسیله استخوان‌های ورکی و سطوح اطراف آن تحمل می‌کند بنابراین استخوان‌های ورکی لگن باید توانایی تحمل وزن اندام فوقانی را داشته باشد.
قسمت حمایت‌کننده ران، محل تکیه‌گاه قسمت خلفی ران‌هاست. این قسمت زاویه ران را با سطح افق در یک زاویه ۱۵ درجه حفظ می‌کند و فشار را در یک سطح وسیع توزیع می‌کند. نشستنگاه از ۳ سانتیمتر اسفنج ساخته شده و قسمت حمایت‌کننده مهره‌های کمر ۱۳ تا ۱۹ سانتیمتر در سمت عقب محل اتصال حمایت‌کننده استخوان‌های ورکی لگن و حمایت‌کننده ران استقرار می‌یابد.
قسمت حمایت‌کننده مهره‌های پشتی تاحدود مهره هفتم پشتی ادامه می‌یابد. بنابراین عرض پشتی صندلی تا حدود ۲۰ سانتیمتر کاهش می‌یابد و فقط به‌عنوان تکیه‌گاه مرکزی در منطقه خلفی تنه عمل می‌کند و از فعالیت بدنی کارگر به اطراف نمی‌کاهد.

فاطمه منصوری
کارشناس بهداشت حرفه‌ای

منبع : روزنامه تهران امروز