صنعت نفت در قیف

افزایش جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی برای توسعه صنعت نفت ایران از اهدافی بود که از دولت هشتم آغاز شد و در آن زمان با وجود بالا‌ نبودن بهای نفت توانستیم بخش زیادی از پروژه‌های نفت وگاز را توسط سرمایه‌گذاران خارجی آغاز کنیم.آغاز به کار دولت اصولگرا اما با خوش‌شانسی‌های بسیار همراه بود چرا که افزایش بهای نفت و پیش‌بینی‌ها از ثابت ماندن قیمت نفت در رقم‌های بالا‌ علا‌وه بر درآمد‌های بالا‌ی ۶۰ میلیارد دلا‌ر مزیتی برای کشور محسوب می‌شد تا سرمایه‌گذاران با خاطری آسوده به سمت دارندگان نفت وگاز روانه شوند و با انعقاد قرار‌داد‌های بلندمدت در درآمد‌های کشور‌ها سهیم شوند؛ افزایش قیمت نفت آنچنان طعم شیرین برای دارندگان این ذخایر را در برداشت که حتی چینی‌ها را به سرمایه‌گذاری در کشور‌های دارنده نفت و گاز و تلا‌ش برای استخراج نفت وادار کرد.
در این میان ایران نیز به عنوان یکی از اصلی‌ترین دارندگان ذخایر نفت و گاز که برنامه‌های نفتی خودش را بر مبنای حضور و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی بنا کرده بود سعی کرد با تغییراتی در شکل قرارداد‌های بیع متقابل که مهم‌ترین مشکل سرمایه‌گذاران تا پیش از تحریم محسوب می‌شد آنها را به ورود و اجرای پروژه‌های نفت و گاز تشویق کند. اما برخلا‌ف برنامه‌های از پیش تعیین شده در میزان جذب سرمایه‌گذاری خارجی از آغاز فعالیت دولت اصولگرا تنها شاهد امضای تفاهمنامه‌هایی با چند شرکت خارجی بودیم که بسیاری از پروژه‌ها را همچنان بلا‌تکلیف واگذار کرده است. ‌
با وجود اینکه مسوولا‌ن نفتی کشور همواره اظهار داشته‌اند که اعمال تحریم علیه ایران تاثیری در حضور سرمایه‌گذاران نفتی ندارد و از سوی دیگر با وجود اینکه مسوولا‌ن نفتی کشور‌مان همچنان به وجود ظرفیت و توان داخلی برای اجرای پروژه‌های نفتی تاکید داشته‌اند اینک مدیر عامل تازه‌وارد شرکت ملی نفت ایران ضمن تهدید دو شرکت بزرگ نفتی شل و توتال برای تعیین تکلیف حضور خود در فازهای ۱۱ و ۱۳ پارس جنوبی که زمانی قرار بود به قطب اصلی اقتصادی کشور محسوب شود، اظهار می‌دارد که به دلیل پربودن توان و ظرفیت شرکت‌های داخلی برای اجرای پروژه‌های بعدی باید با شرکت‌های بین‌المللی وارد مذاکره شویم.
اما آیا با توجه به فشار‌های بین‌المللی و شرایط سیاسی کشور شاهد حضور شرکت‌هایی همچون شل، توتال، هالیبرتون و دیگر شرکت‌های بزرگ نفت و گاز در اجرای پروژه‌های نفت و گاز خواهیم بود؟
چرا که حتی بانک صنعت و معدن که قرار بود تامین مالی فازهای ۱۵ و ۱۶ پارس جنوبی را برعهده گیرد نیز تحت فشارهای خارجی‌ای که دلیل آن مشخص نشده، اینک از حضور در این فازها سر باز زده است.
مدیرعامل شرکت پتروپارس نیز مهم‌ترین مشکل در اجرای پروژه‌ها را نبود منابع مالی کافی عنوان کرده و وعده و وعیدهای شرکت‌های وابسته نفتی از جمله نیکو را امیدی در پیشبرد پروژه‌ها عنوان می‌کند.
● دولت، ناتوان‌تر از بخش خصوصی
امروز با وجود افزایش وابستگی‌های اقتصادی کشور به نفت که برخلا‌ف شعارهای دولت روند صعودی طی می‌کند، شاید دیگر بدون توسعه این صنعت حتی بتوان گفت که در رفع نیازهای اولیه خود نیز درجا خواهیم زد، چرا که پول نفت است که اکنون بخش وسیعی از آن به صورت نقدینگی در اجرای پروژه‌ها و رفع بسیاری از مشکلا‌ت دیگر کارگشا بوده است.
هرچند که دولت نهم نتوانست به شعار خود درخصوص آوردن پول نفت بر سر سفره مردم جامه عمل بپوشاند، اما درآمدهای کلا‌ن نفتی برای این دولت اصولگرا آنچنان خوش‌شانسی آورد که بدون آن حتی بسیاری از فعالیت‌های دولت‌های قبلی که به نام این دولت به پایان رسید نیز انجام نمی‌گرفت.
از آن روست که جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی برای پیشبرد توسعه صنعت، بسیار حائز اهمیت است. در این زمینه نرسی قربان، کارشناس انرژی معتقد است که دولت کارهایی که می‌توانست را انجام داده و در واقع وقتی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی تاکنون به این حد ناموفق عمل کرده، باید گفت که دلیل <عدم وقوع، عدم وقوع> است و کار باید به بخش‌های دیگر سپرده شود.
وی در عین حال می‌گوید: اما بخش خصوصی نیز به دلیل مشکلا‌تی که با آن روبه‌روست، نمی‌تواند جایگزین دولت و جذب سرمایه‌گذاری‌ها شود، هرچند بخش خصوصی رابطه بهتر و نزدیک‌تری با شرکت‌های خارجی برای همکاری دارد، اما نبود توان مالی کافی سبب شده که آنها تنها در ۵ تا ۱۰ درصد پروژه بتوانند به‌عنوان شریکی برای خارجی‌ها محسوب شوند.
وی همچنین دلیل تعویق امضای قراردادهای نفتی را شرایط بین‌المللی عنوان کرده و می‌افزاید: در این شرایط شرکت‌های بزرگ نفتی طرف قرارداد با ایران سعی می‌کنند تصمیم آخر ‌)FLD( را هرچه بیشتر به تعویق بیندازند.
در این زمان است که دولت اگر با بخش خصوصی همکاری بهتری داشت و حمایت‌های مالی خود را به طور کامل از بخش خصوصی انجام می‌داد این بخش به دلیل سیستم کاری خصوصی و نبودن فعالیت‌ها در قالب دولت خیلی بهتر از شرکت‌های نفتی دولتی فعالیت می‌کرد. ‌
● تهدید در حد حرف باقی می‌ماند ‌
در این مورد در بین نمایندگان مجلس هفتم که طی این دوره همواره شاهد وجود اختلا‌ف‌نظرهایی در بین آنها بودیم نیز اختلا‌فات فاحشی وجود دارد، هرچند که همه آنها از برخوردهای چکشی و تند با سرمایه‌گذاران خارجی ایران اظهار نارضایتی می‌کنند، اما حسن مرادی به عنوان یکی از نمایندگان کمیسیون‌انرژی از عملکرد کژدار و مریز شرکت‌های خارجی گلا‌یه کرده و معتقد است: سرمایه‌گذاران خارجی بهتر است به جای تعلل در تصمیم‌گیری‌ها روابط خود را با ایران بسیار شفاف کنند و تکلیف تفاهمنامه‌های امضاشده بین کشورها زودتر مشخص شود. ‌
وی بهترین راهکار را مذاکره در سطح مقامات عالی کشور می‌داند و معتقد است با وجود تحریم‌ها هیچ کشوری مانع فعالیت‌های صنعتی نخواهد شد.
این نماینده مجلس با بیان این مطلب که نباید به تفاهمنامه‌های موجود دل خوش کرد، می‌افزاید: عقب ماندن از زمان اجرای پروژه‌ها زیان‌های مستقیم و غیرمستقیم بسیاری برای ما در بر خواهد داشت که مهم‌ترین آن عقب ماندن از بازار جهانی انرژی خواهد بود. ‌
این در حالی است که یکی از نمایندگان مجلس که نخواست نامش فاش شود ضمن گلا‌یه از شکل برخورد ایران با شرکت‌های بزرگ نفتی تمام این حرف‌ها را در حد تهدید دانست و اظهار داشت که در حال حاضر هیچ شرکت بزرگ نفتی حاضر به فعالیت با ما نیست و تنها تفاهمنامه‌هایی امضا کرده‌اند و ما حتی از وزیر قبلی نفت نیز چند بار خواستیم تعداد قراردادهای نفت و گاز خود را به مجلس ارائه کند که این کار تاکنون صورت نگرفته است. ‌
● ریسک در برابر نفت و گاز ‌
روزهای پایانی دولت خاتمی بود که بیژن نامدارزنگنه‌وزیر نفت دولت هشتم در نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز و پتروشیمی هشدار داد که برای ثبات وضع کشور در بازارهای جهانی نفت طی ۱۰ سال آینده نیازمند جذب ۱۰۰ میلیارد دلا‌ر سرمایه‌گذاری خواهیم بود که از این میزان ۶۰ درصد آن باید از طریق سرمایه‌گذاری‌های خارجی جذب شود. ‌
این در حالی است که به گزارش آنکتاد ایران با وجود افزایش ۳۸ درصدی جذب سرمایه‌‌های خارجی در جهان تا سال ۲۰۰۶، طی ۱۷ سال گذشته تنها موفق به جذب ۵/۴ میلیارد دلا‌ر سرمایه خارجی شده است که این رقم خود بیانگر ضعف کشور در زمینه جذب سرمایه و افت جایگاه ایران در بازار جهانی انرژی است. هرچند ایران همواره از منابع و ذخایر عظیم افت گاز خود به عنوان یک مزیت اصلی در کسب وجهه بین‌المللی یاد کرده، اما وجود فشارهای بین‌المللی و نیز نبود ثبات و امنیت سرمایه‌گذاری و افزایش ریسک کشور از مسائلی است که همواره جذب سرمایه‌گذاری را با مشکل مواجه کرده است. هرچند بسیاری از مسوولا‌ن نفتی کشور نیاز اروپا به گاز و کشورهای آسیایی از جمله چین را به نفت امری بلا‌منازعه می‌دانند اما آیا نبود امنیت منابع نفت و گاز همواره عاملی برای جذابیت منابع نفت و گاز ایران از نظر کشورهای اروپایی و یا چینی‌ها خواهد بود؟ در حالی که روسیه سعی کرده از طریق ارتباط با کشورهای مختلف وابستگی آنها به گاز این کشور را افزایش دهد که در این زمینه تا حد زیادی موفق نیز بوده است آیا اکنون نیز نفت و گاز برای ایران نقطه اوج و قوتی در سطح بین‌الملل محسوب می‌شود؟

ریحانه مظاهری

منبع : روزنامه اعتماد ملی