پارکینسون بیماری ناشناخته اعصاب

پارکینســــــــون (Parkinson’s Disease) بعـــــــد از بیمــــــاری آلزایمر معمول‌ترین بیماری مخرب اعصاب است.ایــــن بیماری برای اولین بار توسط دکترجیمز پارکینسون (James Parkinson) دانشمند بریتانیایی در سال ۱۸۱۷ میلادی توصیف شد و به نام او نامگذاری شد.
پارکینسون یک بیماری مزمن و همیشه در حال پیشرفت است. این بیماری نتیجه از بین رفتن یا ضعیف‌شدن و لطمه‌خوردن سلول‌های عصبی در قاعده مغز است. در این بیماری برخی از نواحی مغز مانند جسم سیاه دچار تحلیل می‌شوند و در نتیجه آن ماده دوپامین ترشح نمی‌شود. دوپامین پیام‌های عصبی را از سوبستانتیا نیگرا (مغز میانی) به بخش دیگری از مغز به نام کارپوس استراتوم (corpus stratum) می‌برد. بیماری پارکینسون در اثر از دست رفتن سلول‌های مغزی مولد دوپامین است.
این پیام‌ها باعث تعادل بخشیدن به حرکت بدن می‌شوند. وقتی سلول‌های ترشح‌کننده دوپامین در سوبستانتیا نیگرا می‌میرند، مراکز دیگر کنترل کننده حرکات بدن نامنظم کار خواهند کرد.این اختلال‌ها در مراکز کنترل بدن در مغز باعث به‌وجودآمدن علائم پارکینسون می‌شوند. دوپامین برای برقراری ارتباط بین سلول‌های مغزی که حرکت عضلانی را کنترل می‌کند، ضروری است و به همین دلیل مبتلایان به پارکینسون دچار لرزش دست می‌شوند.
اگر ۸۰ درصد سلول‌های ترشح کننده دوپامین از بین بروند، علامت‌های پارکینسون پدیدار خواهند شد. این علائم در مراحل اولیه بیماری ملایم و بیشتر اوقات در یک سمت بدن دیده می‌شوند، تا جایی‌که گاه حتی احتیاج به درمان‌های پزشکی هم ندارند. نشانه‌های این بیماری معمولا نشانه‌های حرکتی هستند. دست‌ها حالت لرزش پیدا می‌کنند، حالتی شبیه شمردن پول و یا ردکردن دانه‌های تسبیح. ارتعاش در حالت استراحت یک علامت ویژه بیماری پارکینسون است، که یکی از معمول‌ترین علائم‌های پارکینسون به حساب می‌آید.
ولی بعضی از مبتلایان به پارکینسون هیچ‌وقت با این مشکل برخورد نمی‌کنند. بیماران ممکن است دست لرزان خود را در جیب یا پشت پنهان کنند یا چیزی را برای کنترل ارتعاش در دست نگه دارند. لرزش می‌تواند بیشتر از هر محدودیت جسمی دیگری اثرات روحی منفی بر فرد داشته باشد.
سفت‌‌شدن عضلات بدن از دیگر نشانه‌های پارکینسون است. این بیماران به نحوی خاص و غیرعادی راه می‌روند و قادر نیستند در برخورد با موانع هرچند کوچک پای خود را بلند کنند و از آن رد شوند و زمین می‌خورند. شروع حرکت و باز ایستادن آنها از حرکت با دشواری همراه است، گویی راحت‌تر هستند وقتی به راه می‌افتند برای همیشه به راه رفتن ادامه دهند.
خط بیماران پارکینسون هم دچار تغییراتی می‌شود، به نحوی که بسیار ریز می‌نویسند. آرام شدن حرکت برادیکینسیا (Bradykinesia)، سختی حرکت و خشک‌شدن دست و پا یا بدن و ضعف در تعادل از دیگر نشانه‌های این بیماری هستند.
معمولا هنگامی که حداقل دوتا از این علائم در فردی مشاهده شود، به‌ویژه اگر در یک سمت بدن بیشتر از سمت دیگر باشد و همزمان علائم دیگری که نشانه بیماری دیگری باشد مشاهده نشود، تشخیص پارکینسون داده می‌شود.
دکتر فربد فدایی، روانپزشک با اشاره به اینکه افسردگی از مهم‌ترین علائم ثانویه در بیماران پارکینسون است، می‌گوید: «در ۵۰ درصد موارد این بیماری با افسردگی شدید همراه است. همچنین بیمار مبتلا به پارکینسون ممکن است دچار نشانه‌های شناختی مانند کاهش توانایی حافظه و تمرکز و کاهش قدرت تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی شود».
وی در ادامه تصریح می‌کند: «در حال حاضر هنوز علل این بیماری برای بشر ناشناخته است اما می‌توان گفت عوامل ژنتیکی در ابتلا به آن تاثیری ندارند. حتی شرایط روحی بیمار هم در روند پیشرفت بیماری زیاد موثر نیستند».
در این بیماران تغییراتی در حالت چهره و صورت روی می‌دهد. هنگامی که به چهره آنها نگاه می‌کنیم گویی چهره‌ای بی‌روح و ثابت دارند که کمترین احساسات را به فرد مقابل منتقل می‌کند. نگاه آنها معمولا خیره به نظر می‌رسد و کمتر پلک می‌زنند. خشکی شانه و لنگیدن پا در سمت تحت تاثیر قرار گرفته، تغییرات‌ صدا (ضعیف‌ و بم‌ شدن صدا)، اختلال‌ بلع ‌و آب‌ریزش‌ دهان‌ از دیگر عوارض این بیماری است.
علائم بیماری با گذشت زمان بدتر می‌شود به‌گونه‌ای که یک رعشه ملایم کم‌کم به ارتعاشی ملموس و آزاردهنده تبدیل می‌شود تا جایی که به مرور فرد حتی برای انجام کارهای روزانه و عادی خود مانند غذا خوردن و لباس پوشیدن، نشستن و برخاستن هم با مشکل روبه رو می‌شود. سرعت پیشرفت این بیماری در افراد مختلف، متفاوت است.
● سالمندان مراقب باشند
ابتلا به پارکینسون در میان سالمندان بسیار شایع‌تر است. در برخی از موارد این افراد فکر می‌کنند ظاهر شدن نشانه‌های این بیماری مربوط به افزایش سن آنهاست. آنها به اشتباه گمان می‌کنند ارتعاش و لرزش دست و پاهایشان، لرزش معمول این سنین است و برادیکنیسا را نوعی آرام شدن عادی در سنین سالمندی قلمداد می‌کنند و سفت‌شدن عضلات را به‌دلیل آرتروز می‌دانند. حتی حالت قوزناشی از این بیماری را هم در بسیاری از موارد به سن یا پوکی استخوان (osteoporosis) ربط می‌دهند.
همه این موارد باعث می‌شود بیماران مسن و حتی بیماران جوان‌تر هم گاهی بعد از یک سال دست و پنجه نرم کردن با این عوارض به پزشک مراجعه کنند. تخمین زده می‌شود که ۷۰۰ هزار نفر در کل جهان مبتلا به این بیماری هستند و هر سال ۵۰ هزار نفر به این مقدار افزوده می‌شود. طبق آمار ۱ درصد افراد بالای ۶۵ سال مبتلا به این بیماری هستند.
۸۰ درصد این بیماران مبتلا به اختلالات صوت و گفتار و بلع هستند. این افراد بسیار آرام، شل و با صدایی نفس آلود و خشن و گاهی لرزش صوت صحبت می‌کنند. تن صدا کاهش پیدا کرده و تولید صحیح حروف مختل می‌گردد که همه این موارد بر وضوح گفتار تأثیر گذاراست.
این اختلالات زمانی پیش می‌آیند که عضلات کنترل کننده گفتار به خوبی عمل نمی‌کنند. تارهای صوتی معمولاً در اثر بیماری ضعیف شده و به‌طور مناسبی لرزش پیدا نمی‌کنند تا صدایی مطلوب ایجاد شود. مشکلات گفتاری کم‌کم باعث انزوای بیماران پارکینسون از محیط و اجتماع گردیده و بر زندگی شخصی و اجتماعی آنها تأثیرگذار خواهد بود، بنابراین برای این بیماران اغلب از گفتاردرمانی استفاده می‌شود.
محققان کلینیک مایو که نتایج تحقیقات خود را در مجله علمی PLoS Genetics منتشر کرده‌اند، کشف کرده‌اند بین بروز بیماری پارکینسون و برخی از گونه‌های DNA مربوط به ژن‌هایی که پروتئین‌های نوع خاصی از متابولیک را توسعه می‌دهند، ارتباط وجود دارد.
همچنین نتایج این تحقیق این امکان را فراهم می‌کند که پزشکان سنی را که افراد مختلف اولین علائم این بیماری را بروز می‌دهند، پیش‌بینی کند. بنابر این گزارش، این محققان موفق شدند با آزمایش یک خوشه از ژن‌های مرتبط به این بیماری مشخص کنند، افرادی که دارای این خوشه هستند به‌طور متوسط ۹۰ برابر بیشتر در معرض خطر توسعه این بیماری قرار دارند.
این دانشمندان براین اساس موفق شدند مدل پیش‌بینی کننده بسیار موثری را برای پیش‌بینی این بیماری ارائه کنند.این مدل نشان می‌دهد که تا سن ۶۰ سالگی ۹۱ درصد ازبیماران طبقه‌بندی شده با خطر بالای ابتلا به این بیماری و ۹ درصد با خطر پایین مواجهند تا سن ۷۰ سالگی تمام اعضای گروه پرخطر و دو سوم افراد گروه کم خطربه این بیماری مبتلا می‌شوند. افرادی که در گروه پرخطر قرار دارند اولین علائم بیماری خود را در متوسط سن ۲۰ سالگی بروز می‌دهند.
به گفته این دانشمندان به کمک این مدل ژنتیکی حتی می‌توان بیماری‌های دیگری چون آلزایمر، شیزوفرنی، صرع و بیماری اختلال در یادگیری خواندن و نوشتن (دیسلکسی) را پیش‌بینی کرد.
با توجه به ناشناخته‌بودن علل ابتلا به پارکینسون، راه‌های پیشگیری و درمان آن برای انسان امروز مجهول است و آنچه هست فقط می‌تواند تا حدودی در زمینه کاهش علائم و به کنترل درآوردن عوارض آن مفید باشد.
اگرچه این بیماری قابل درمان نیست و از بین نمی‌رود اما به گفته دکتر فربد فدایی با استفاده از برخی داروها می‌توان در مراحل اولیه ابتلا به کاهش لرزش و سفتی عضلات بیمار کمک کرد. برخی از داروها هم باعث ساخته‌شدن دوپامین در بدن می‌شوند و در مراحل اولیه و متوسط بیماری می‌توانند موجب تخفیف نشانه‌ها شوند.
این روانپزشک در ادامه می‌گوید: «در سال‌های اخیر پژوهش‌هایی به صورت کاشت سلول‌های جنینی در زائده مغز این بیماران انجام شده‌است که گاهی با موفقیت همراه بوده‌است. برای درمان افسردگی حاصل از پارکینسون هم داروهای ضد افسردگی و درمان تشنجی توصیه می‌شود».
هدف از درمان برای بیماران از بین بردن علائم نیست بلکه تحت کنترل درآوردن عوارض است. این امر می‌تواند به بیمار تا حدودی در جهت مستقل عمل کردن کمک کند. این بیماری از بین نخواهد رفت ولی کنترل عوارض آن تا حد زیادی جلوی ناتوان کردن و از کار افتادگی را می‌گیرد.
بیماران پارکینسون اغلب از این موضوع که بیماری آنها همواره در حال پیشرفت است، آگاه هستند و این موضوع می‌تواند باعث نگرانی شدید آنها شود.
مبتلایان پارکینسون ممکن است بخواهند خود و مشکلات خود را بیش از حد نیاز تحت کنترل درآورند و خود را با دیگر افراد مبتلا مقایسه کنند. درمان‌ فیزیکی‌، امیدوارکردن‌ و اطمینان‌ دادن‌ به‌ بیماران‌ و درمان‌ بیماری‌های‌ همراه‌ نظیر افسردگی‌ از اصول‌ کلی‌ مراقبت‌ این‌ بیماران‌ هستند. در مورد این بیماران گاهی روان‌ درمانی‌ یا مشاوره‌ جهت‌ کمک‌ به‌ کاهش‌ افسردگی‌ و کار درمانی‌ و گفتار درمانی‌ توصیه می‌شود.
استفاده‌ مکرر از حمام‌ گرم‌ و ماساژ دادن‌ جهت‌ پیشگیری‌ از ایجاد سفتی‌ عضلانی،‌ استفاده‌ از کفش‌های‌ بدون‌ بند، نظیر کفش‌های‌ راحتی‌، کفش‌های‌ زیپ‌دار یا کفش‌های‌ چسبی، طراحی منزل به‌گونه‌ای که تا حد امکان زمین‌خوردن فرد را به حداقل برساند و در صورت زمین‌خوردن هم فرد آسیبی نبیند. ‌

شهرزاد عبدیه

منبع : روزنامه تهران امروز