کلزا منبع روغن خوراکی در عصر جدید

دانه های روغنی و از جمله کلزا پس از غلات دومین ذخیره غذایی جهان را تشکیل می دهند. این محصولات علاوه بر دارا بودن ذخائر غنی اسید چرپ چرپ، حاوی پروتئین نیز می باشند. طبق آمار فائو در سال ۱۹۹۹ کلزا پس از سویا و نخل روغنی سومین منبع تولید روغن نباتی...
● کلزا منبع روغن خوراکی در عصر جدید
دانه های روغنی و از جمله کلزا پس از غلات دومین ذخیره غذایی جهان را تشکیل می دهند. این محصولات علاوه بر دارا بودن ذخائر غنی اسید چرپ، حاوی پروتئین نیز می باشند. طبق آمار فائو در سال ۱۹۹۹ کلزا پس از سویا و نخل روغنی سومین منبع تولید روغن نباتی جهان بشمار می آید. بطوریکه ۱۴.۷% کل تولید روغن گیاهی جهان را به خود اختصاص داد.
کشت کلزا از ۳۰۰۰ سال قبل در هند رواج داشته و از آنجا به چین و ژاپن راه یافته است. کشت و استخراج روغن از دانه کلزا در اروپا از قرن ۱۶ رواج یافته است. تولید تجاری کلزا در سال ۱۹۴۲ به عنوان تامین کننده روغن روان ساز در جنگ جهانی دوم آغاز گردید اما بدلیل قحطی و گرسنگی و کمبود منابع روغن خوراکی مقداری از آن به مصرف غذایی رسید و پس از آن اصلاح آن بمنظور روغن کشی مورد توجه قرار گرفت. اولین جنبه استفاده عمومی کلزا برای انسان نیز به عنوان سبزی و در قرن ۱۷ بوده است. بطوریکه پیش از ورود سیب زمینی در قرن ۱۸، کلزا تنها سبزی موجود در جیره غذایی دهقانان اروپایی بود.
در مورد زمان شروع استفاده از کلزا به عنوان منبع روغن، تناقضاتی وجود دارد . نخستین نوشته درباره کشت و کار کلزا در اروپا مربوط به سال ۱۵۷۰ است که هرسیاخ به کشت کلزای زمستانه در منطقه ریدلند آلمان به عنوان منبع روغن چراغ و جایگزینی برای روغن زیتون به عنوان روغن پخت و پز مردم فقیر اشاره کرده است. در اواخر سده های میانی نیز در اروپا از این روغن برای ساختن صابون و روشنایی استفاده می شد.
در اواسط قرن ۱۹ از روغن کلزا بطور گسترده ای در راه آهن استفاده می شد و هنوز نیز در چراغ محراب برخی کلیساها استفاده می شود زیرا روغن آن به کندی سوخته و نسبتا بی بو است.
ارقام بومی کلزا، شلغم روغنی و خردل روغنی سرشار از اسید چرب اروسیک است که وجود این اسید چرب نامطلوب بوده و باعث سکته قلبی می گردد. لیکن بدلیل اینکه در ۴ درجه سانتی گراد سفت شده و خاصیت لیزی و لغزندگی پیدا می کند بنابر این در صنایع مختلف کاربردهای زیادی دارد.
وجود ماده گلوکوزینولات در کنجاله کلزا از دیگر موانع موجود در استفاده از ارقام بومی بود که چون باعث اختلال در فعالیت تیروئید احشام می گردید لذا تعلیف آن برای حیوان مشکل ساز بود. اما با فعالیتهای اصلاحی که از سال ۱۹۳۰ در کانادا بر روی این گیاه آغاز شد امروزه متخصصان توانسته اند میزان اسید چرب اولئیک و لینولئیک را بترتیب ۲۵ و ۵۵ درصد افزایش داده و در عوض اسیدهای چرب نامطلوبی همچون اسید اروسیک و لینولئیک را به میزان ۱۰۰ و ۱۰ درصد کاهش دهند.
امروزه بطور قراردادی ارقام کلزای عاری از اسید چرب اروسیک به ارقام یک صفر معروف گشته اند. ادامه تلاشهای اصلاحی منجر به دستیابی به ارقام دو صفر شده که در این ارقام هر یک از صفرها موید عدم وجود یا حداقل میزان اسید چرب اروسیک و گلوکوزینولات می باشد که با دستیابی به این ارقام دو صفر انقلاب بزرگی در زمینه تولید دانه های روغنی بوقوع پیوست و زراعت کلزا رشد چشمگیری در جهان داشت.
در ایران نیز نوعی کلزا در حدود ۵۰۰ سال پیش به عنوان منداب شناخته شده بود ولی کشت ارقام اصلاح شده آن از اوایل دهه ۷۰ آغاز گردید. از آنجائیکه میزان روغن حاصل از دانه های روغنی تولید داخل حدود ۸% نیاز خام کشور را تامین می کند لذا توسعه کشت کلزا بدلیل صفات مطلوب زیر مورد توجه قرار گرفته است:
▪ مقاومت به سرما
▪ مقاومت به کم آبی
▪ تحمل شوری
▪ ارزش تناوبی بالا (کشت پاییزه کلزا در تناوب با غلات بویژه گندم باعث غنا بخشیدن به خاک می شود)
▪ بی تفاوتی نسبی به بافت خاک
▪ کنترل علفهای هرز
▪ دارا بودن ژنوتیپهای پاییزه و بهاره
▪ استفاده بهینه از رطوبت و بارندگی
▪ سهولت عملیات کاشت داشت و برداشت
▪ هزینه کم تولید
▪ عملکرد بیشتر روغن در واحد سطح
▪ کیفیت بالای روغن خوراکی آن (کانولا)
▪ روغن کلزا (کانولا) در ارقام اصلاح شده فعلی در مقایسه با روغنهایی نظیر آفتابگردان، سویا و ذرت ، بدلیل وجود اسیدهای چرب اشباع نشده و فاقد کلسترول در آن از اهمیت بیشتری برخوردار است.
▪ کشت کلزای پاییزه بدلیل تولید گلهای زردرنگ که برای زنبور عسل بسیار جذاب است باعث توسعه زنبورداری می گردد.
▪ کنجاله حاصل از ارقام اصلاح شده کلزا می تواند جایگزین کنجاله سویا گردد.

گرد آوری شده از اینترنت

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان