قدرت میزانسن

بعد از گذشت چند فصل از سال ۲۰۰۱ و ورود به هزاره جدید معلوم شد قرار است موزیکال های رو به موت هالیوودی، در دسامبر هر سال به عنوان تنها نامزد قابل پیش بینی اسکار حیاتی دوباره را تجربه کنند. «سوئینی تاد» تیم برتن یکی از همین موزیکال ها است که با درجه نمایشی R روانه اکران شده است و علاوه بر اینکه زرق و برق تاثیرگذاری دارد تقریباً یک فیلم ممتاز و بی عیب و نقص هم محسوب می شود و هیچ بعید نیست بتواند جای خالی فیلم های «شیکاگو» و «دختران رویایی» را در اسکار امسال پر کند.
از یک سو می توان این فیلم موزیکال را یک مرده متحرک دانست که داستان یک متحرک را هم تعریف می کند. از سوی دیگر اما می توان آن را داستان یک قاتل سریالی دانست که از نمایش فوق العاده استیون ساندهیم (۱۹۷۹) اقتباس شده است و چندان به درد اکران در ایام کریسمس نمی خورد؛ داستانی که در فضای مه آلود و مسموم عصر ویکتوریای لندن می گذرد و ماجرای آرایشگر کینه جویی را تعریف می کند که مشتریانش را تکه تکه می کند و با کمک صاحب خانه دوست داشتنی اش اجساد آنها را پس از سلاخی و پختن، به عنوان پیراشکی به خورد مشتریان پرخور و شکم پرست می دهد.
برتن با اقتباس از اثر شبه اپرایی و جنایی ساندهیم و تطبیق آن با سبک دیکنزی و برشتی گراند گینیول، فیلمی کارگردانی کرده است که واجد مولفه های یک اثر کاملاً شخصی است. در واقع حضور کارگردان از همان عنوان بندی باشکوه و خونین ابتدایی تا حمام خون انتهایی بر کل فیلم سایه انداخته است. برتن همانقدر که کارگردانی کاربلد است یک گرافیست هنرمند هم است که از سنت کارتونیست هایی مانند چارلز آدامز و ادوارد گوری تبعیت می کند و در سوئینی تاد هم با تاثیر از آنها توانسته جهان نم گرفته، تو در تو و گوتیک خود را بازسازی کند. البته در جلوه های بصری «سوئینی تاد» بیش از حد اغراق شده است و علاوه بر اینکه حرکت دوربین های عجیب و غریبش کمی توی ذوق می زنند، صحنه های خون و خونریزی اش هم کمی حال به هم زن از کار درآمده اند. مشخص است که برتن هنگام کارگردانی فیلم نتوانسته خود را کنترل کند و پرده سینما را با خشونت فراگیر و شخصیت هایی که هیچ ویژگی مثبتی ندارند، پر کرده است.
از طرف دیگر «سوئینی تاد» علاوه بر کارگردانی روی دست بازیگرانش می چرخد - برتن از جانی دپ در نقش آرایشگر اهریمنی و از هلنا بونهام کارتر در نقش خانم لاوت استفاده کرده است. جانی دپ در شمایل قاتلی ظاهر شده است که خون چشمانش را گرفته است با تیغ های سلمانی اش هنرنمایی می کند و هلنا بونهام کارتر هم در قالب نقشی فرو رفته است که صورت رنگ پریده یی مانند مردگان دارد و موهایش را مانند لانه پرندگان آرایش کرده است.
اما با وجود ترکیب خوب بازیگران باز هم باید گفت نتیجه نهایی از نظر بصری به رغم طراحی تولید تحسین برانگیزش متاثر از اغراق های بی مورد به یک انیمیشن ایست - حرکتی پر سر و صدا شبیه شده است که فاصله خود را با انیمیشن های عروسکی مانند «کابوس قبل از کریسمس» و «عروس مرده» حفظ می کند.
در میان دیگر عوامل فیلم نمی توان از نام استیون ساندهیم چشم پوشی کرد که با اینکه آهنگ هایش برای نسخه سینمایی چندان قانع کننده و رضایت بخش از کار درنیامده اند اما خواه ناخواه به لیست دست اندرکاران فیلم اعتبار بخشیده است. نسخه ساندهیم با تاثیر از «اپرای سه پنی» برتولت برشت و کورت ویل، علاوه بر استفاده از ویژگی های موزیکال از وجوه دراماتیک هم به خوبی سود برده بود که تاثیرش بر فیلم تیم برتن هم قابل مشاهده است. در مورد وجه صوتی فیلم باید اضافه کرد جانی دپ اگر همانطور که خودش گفته است آموزشی برای خوانندگی ندیده باشد، صدای تًنور خوبی دارد. بونهام کارتر هم صدایی لرزان اما گوش نواز دارد که در مقایسه با صدای آنجلا لنزبری در نسخه اولیه استیون ساندهیم لحن زمخت و عامیانه خانم لاوت را از بین برده است.
به عبارت دیگر برتن در این فیلم علاوه بر اینکه سبک خود را به اثر ساندهیم تحمیل کرده است، چشم خود را بر بعضی ویژگی های آن بسته است و به همین دلیل نسخه در دسترس و سهل الوصول تری به تماشاگران عرضه کرده است.
شاید تاکید برتن بر حذف های بخش های متعددی از اثر ساندهیم به این دلیل بوده است که وی تصور می کرده نسخه اصلی اشاراتی به انقلاب صنعتی و اعتراضات اجتماعی مربوط به آن دارد و به همین دلیل بهتر است با حذف رنگ و بوی سیاسی و وجوه آسیب شناسانه به یک تراژدی انتقامی و مفرح تبدیل شود. گرچه فیلم برتن بیشتر زیرمتن های اثر ساندهیم و استعارات نمایشی آن را از دست داده است اما شاید تنها فیلم موزیکال در دوران پس از وینسنت مینه لی باشد که تا این حد از قدرت میزانسن سود برده است.

جیم هوبرمن

منبع : روزنامه اعتماد