کشورهای جنوب آفریقا و سیاست های رسانه ای

در کشورهای جنوبی آفریقا سیاست های رسانه ای مناسب در زمینه توسعه، دموکراتیزه شدن و جهانی شدن در دهه ۱۹۹۰ رشد قابل توجهی داشته است. تا قبل از دهه ۱۹۹۰ سیاست های رسانه ای توسط دولت تدوین و اعمال می شد؛ ولی امروزه علاوه بر دولت، کارگزاران دیگری نیز در آن دخالت می کنند. می توان گفت که سازمان آزادی رسانه ای و حامیان بین المللی با کارگزاران محلی در حال حاضر رسانه ها را اداره و کنترل می کنند. تاکید این یادداشت روی سیاست های رسانه ای و نقش تشکیلات جامعه مدنی به عنوان کارگزاران تدوین سیاست های رسانه ای در منطقه جنوبی آفریقا است با نمونه های خاصی از کشورهای آنگولا، بوتسوانا، مالاوی، موزامبیک، نامیبیا، آفریقای جنوبی، زامبیا و زیمبابوه.
تا قبل از دهه ۱۹۹۰ مخصوصاً دهه ۱۹۸۰ اکثر کشورهای جنوبی آفریقا دارای سیاست های رسانه ای بودند که بیشتر، توسط دولت و حزب حاکم اعمال می شد. قسمتی از این سیاست ها میراث دوران استعمار و تبعیض نژادی و تلاش های توسعه ارتباطات دهه سال های ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۰ بوده است. در جوامع مذکور هیچ منبع گزارش دهی خصوصی وجود نداشت. البته آفریقای جنوبی استثنا بود ولی حتی در آن زمان نیز محیط رسانه ای به شدت تحت کنترل بود به طوری که هیچ سیاست مردمی وجود نداشت.
● اصلاحات رسانه ای
در اواخر دهه ۱۹۸۰ و در دهه ۱۹۹۰ حتی قبل از برگشت به سیاست های کثرت گرایی، مبارزاتی برای اصلاح رسانه ای یا آزادی مطبوعات توسط نیروهای اجتماعی که از فعالان سیاسی تشکیل شده بودند در حال رشد بود. آنها در مبارزاتشان آزادی بیان و مطبوعات را با دموکراسی به عنوان یک سیستم سیاسی برابر می دانستند.
● اعلامیه wind hoek
یکی از اصلی ترین محرک ها در ایجاد مطبوعات خصوصی و خارج از کنترل دولت در دهه ۱۹۹۰ در کشورهای جنوبی آفریقا شبکه ای بود از روزنامه نگاران حرفه ای در کل کشورهای جنوبی آفریقا که در نهایت در سال ۱۹۹۱ در «wind hoek» نامیبیا گرد آمدند و در یونسکو و سازمان ملل کنفرانسی را برای مطرح کردن پرسش هایی درخصوص آزادی و استقلال مطبوعات و هماهنگ نمودن مطبوعات و کثرت گرایی در کشورهای جنوبی آفریقا برگزار کردند که عامل مهمی برای دموکراسی یا دموکراتیزه کردن بود.
در پایان این گردهمایی تاریخی آنها بیانیه ای را به نام اعلامیه wind hoek در مورد ایجاد مطبوعات مستقل و جمعی در آفریقا انتشار دادند. این اعلامیه انعکاس جهانی داشت و با توجه به آن، سازمان ملل سوم ماه مه را به عنوان روز جهانی آزادی مطبوعات اعلام کرد، برخی از بندهای این اعلامیه به شرح زیر است:
۱) با توجه به بند ۱۹ از اعلامیه جهانی حقوق بشر تاسیس، اداره و توزیع مطبوعات مستقل و جمعی و آزاد، امری ضروری برای توسعه و ادامه دموکراسی یک کشور و پیشرفت اقتصادی آن است.
۲) منظور از مطبوعات مستقل، مطبوعاتی است که خارج از کنترل سیاسی و اقتصادی دولت ها یا خارج از کنترل تسهیلات لازم برای تهیه و انتشار روزنامه ها، مجله ها و مطبوعات باشد.
۳) منظور از مطبوعات جمعی، عدم وجود هرگونه انحصار و داشتن بیشترین تعداد روزنامه ها، مجله ها و مطبوعات به منظور بازتاب گسترده نقطه نظرات در جامعه است.
۴) اصلاحات روبه رشدی که اکنون در کشورهای آفریقایی در جریان است، شرایط را برای شکوفایی مطبوعات مستقل و جمع گرا آماده می سازد.
۵) تمایل جهانی به سمت دموکراسی و آزادی اصلاحات و بیان، یک عامل اساسی برای تحقق آرزوهای بشر است.
۶) امروزه با پیشرفت های مثبت در برخی کشورهای آفریقایی، در بسیاری دیگر از آنها، سردبیران و ناشران قربانی ممنوعیت می شوند، آنها به قتل رسیده، دستگیر و بازداشت شده و یا به تیغ سانسور گرفتار می شوند و با فشارهای سیاسی و اقتصادی همچون توقیف روزنامه ها و ابطال پروانه از انتشار آنها جلوگیری می کنند، با ندادن ویزا مانع سفر آزادانه روزنامه نگاران شده و در بعضی از کشورها دولت تک حزبی اطلاعات را تماماً در کنترل خود در می آورد.
۷) دولت های آفریقایی باید تشویق شوند که برای آزادی مطبوعات و تبادل آزاد اطلاعات ضمانت های لازم را قائل شوند.
۸) برای تشویق و همراهی تغییرات مثبت انجام شده در آفریقا و برای مخالفت با تغییرات منفی جامعه بین الملل مخصوصاً سازمان های بین المللی، آژانس های توسعه و تشکیلات تخصصی بایستی تقدم را به پیشرفت و ایجاد روزنامه ها، مجله ها و مطبوعات غیردولتی دهند که جامعه را با دیدگاه های متفاوت مردم مورد حمایت قرار داده باشند.
۹) همه اعانات باید علاوه بر استقلال، جمع گرایی را نیز تشویق کنند. یک اصل مهم این است که رسانه های عمومی فقط باید جایی ایجاد شوند که مسئولان، آزادی اطلاعات و بیان و استقلال مطبوعات را تضمین کنند.
این اعلامیه به وضوح یک طرح سیاسی برای ورود به دوره جدیدی بود که افراد محلی با تصور ایجاد زمینه دموکراسی جهانی و دریافت کمک های مالی از دولت ها و سازمان های بین المللی غیردولتی به صدور این اعلامیه کمک کردند.
● انجمن رسانه ای کشورهای جنوبی آفریقا
اهداف اصلی این انجمن عملیات دفاعی و برنامه هایی برای رفع اختلاف بین رسانه ها، جمع گرایی و خودکفایی و استقلال است. در نتیجه MISA (کشورهای جنوبی آفریقا) به صورت تشکیلاتی از مالکان رسانه های خصوصی و روزنامه نگارانی که در پی تاثیرگذاری روی سیاست رسانه ها برای رسیدن به این اهداف بودند، شروع شد. آنها تصمیم گرفتند که MISA را به صورت سازمانی در آورند که در هر کشور یک نمایندگی داشته باشد که زیرنظر دبیرخانه مرکزی در wind hoek باشد. طرح MISA به آفریقای شرقی نیز پیشنهاد شد که کشورهای تانزانیا، اوگاندا و کنیا سازمانی مشابه به نام تشکیلات رسانه ای آفریقای شرقی (EAMI) تاسیس کردند.
مسئله مهم این بود که اعلامیه به مقدار زیادی روی مطبوعات یا رسانه های چاپی تاکید داشت. اما به دلیل اهمیت رادیو و تلویزیون در زمینه تبادل اخبار و اطلاعات، از سازمان ملل و یونسکو خواسته شد که به مجمع عمومی و کنفرانس عمومی، اجتماع سمینار مشابهی از خبرنگاران و مدیران رادیو و تلویزیون در آفریقا را معرفی کنند که امکان انجام عملیات مشابه در مورد استقلال و جمع گرایی این رسانه ها را بررسی کنند. در سال ۱۹۹۴ واحدی به عنوان رادیو و تلویزیون برای هماهنگ کردن مبارزه ای به نام «امواج باز رادیویی» به وجود آمد که تاکیدش بر ایجاد سرویس عمومی معتبر، قانون مستقل برای اداره رادیو و تلویزیون و همچنین ضرورت رضایت عمومی از این برنامه ها بود.
MISA یکی از معدود سازمان های مدافع رسانه ها است که از Email برای ارتباط اعضای خود و عمومی سازی فعالیت ها و مبارزات خود استفاده می کند. این اخطارها معمولاً همراه با اعتراض هایی است که برای مسئولان کشورهایی که تخلف در آنها صورت گرفته، فرستاده می شود. در پایان هر سال اخطارها در نشریه ای که اولین بار در سال ۱۹۹۲ منتشر شد که (So this is democracy?) نام داشت، چاپ می شوند. بخشی از هدف این نشریه مشخص کردن میزان نزدیک شدن آن مناطق به آزادی رسانه ها است. اینکه اخطارها تا چه اندازه روی جوامع تاثیر می گذارند کار دشواری است ولی سازمان های آزادی رسانه ای از آن به عنوان اهرمی در مبارزاتشان استفاده می کنند.
اعلامیه wind hoek و منشور آفریقا درخصوص وسایل ارتباط جمعی برخی از سیاست هایی است که رسانه ها، انجمن ها و موسسات علمی در جوامع شهری باور دارند که برای دموکراتیزه شدن و پیشرفت کشورها در عصر جهانی شدن لازم است. طراحان سیاست در جنوب آفریقا مشخصاً تعدادی عوامل احزاب سیاسی، پارلمان ها و دولت ها به عنوان سیاستگزاران نهایی از یک طرف و از طرف دیگر یک سری سازمان های منطقه ای و محلی جنوب آفریقا که توسط حامیان و سازمان های بین المللی یا تشکیلات بین المللی دموکراسی های آزادیخواه شمالی حمایت می شوند هستند.
بخش دوم طراحان سیاست یعنی حامیان یا عاملان معمولاً سهم بیشتری به عنوان حق خود در تدوین سیاست و سمینارهای سیاسی قائل می شوند. همکاری این بخش از طریق فعالیت های دموکراسی ممکن است که با ایجاد اهداف مشترک در تشکیل رسانه ها برای نیل به دموکراسی و پیشرفت باشد.

لیلا نیرومند
دانشجوی دکترای روزنامه نگاری و مدرس دانشگاه

منبع : پایگاه اطلاع رسانی علوم ارتباطات ایران