جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا
اعتیاد
اعتیاد، استفاده اجباری (غیراختیاری) یک ماده با وجود نتایج و آثار منفی آن است. وابستگی فیزیکی (جسمانی) به یک ماده برای تعریف اعتیاد لازم و کافی نیست، زیرا بسیاری از مواد وجود دارند که به اعتیاد منجر نمیشوند اما باعث وابستگی فیزیکی (جسمانی) میشوند. (مثل بعضی از داروهای فشارخون). بعضی از مواد اعتیادآور وابستگی جسمانی (فیزیکی) خاصی ایجاد نمیکنند (مثل ترک کوکایین که با علایمی مثل استفراغ و لرز همراه نیست ولی باعث افسردگی میشود).
● علتها و عوامل خطر
علت واقعی و اصلی اعتیاد هنوز ناشناخته است اما ژنتیک، فارماکولوژی مربوط به ماده اعتیادآور، فشار مداوم، پریشانی و فشارهای احساسی، افسردگی، اضطراب و استرسهای محیطی از عوامل خطر هستند.
● انواع مواد اعتیادآور شایع:
۱) تریاک و انواع مخدرها:
شامل مسکنهای قوی و آرامبخشها هستند. مثل هرویین، تریاک، کدیین، مپریدین (Demerol)، هیدرومورفون (Dilaudid)، اکسیکونتین و غیره.
۲) محرکهای سیستم عصبی مرکزی:
شامل آمفتامینها، کوکایین، دکسترو آمفتامین و متیل فنیدات (Ritalin) رایجترین محرکهای مورد استفاده این گروه کافیین و نیکوتین هستند.
۳) کندکنندههای سیستم عصبی مرکزی:
شامل باربیتوراتها (amobarbital، pentobarbital، secobarbital)، بنزودیازپین (valium، Ativan، xanax)، هیدرات کلرال و پارآلدهید.
شایعترین ماده مورد استفاده این گروه، الکل است. مواد این گروه آرامبخش بوده و باعث کاهش اضطراب میشوند.
۴) هالوسینوژنها: شامل LSD، mescaline، psilocybin و phencyclidine ( pcp یا Angel Dust). این مواد وابستگی روانی میآورند.
۵) THC یا تتراهیدروکانابینول:
این ماده در کانابیس، ماری جوانا و حشیش یافت میشوند. مشتقات THC به پارانویا (بدبینی) و اضطراب منجر میشوند.
● چطور الکل و مواد مخدر به بدن ما صدمه میزنند؟
توضیحات زیر به طور خلاصه نقاطی از بدن را که تحت تاثیر الکل و مواد مخدر قرار میگیرند، بیان میکند و همچنین توصیههای تغذیهای مختصری را ذکر میکند.
▪ پوست و مو: بدن از مواد مغذی برای ظاهر سالم پوست و مو تغذیه میشود.
ـ توصیههای تغذیهای: خوردن مواد غذایی غنی از ویتامین A، C، پروتیین و روی.
▪ قلب و جریان خون: تحلیل ماهیچهها به علت دریافت فقیر پروتیین رخ میدهد. اغلب، التهاب به همراه افزایش رسوب چربی و فشارخون بالا اتفاق میافتد.
ـ توصیههای تغذیهای: رژیم کمچرب، پروتیین کافی و ورزش منظم
▪ کبد: کاهش ذخیره ویتامینها و مواد معدنی، بزرگشدن کبد، جلوگیری از تولید صفرا و کمشدن اشتها
ـ توصیههای تغذیهای: رژیم پرکالری، غنی از مواد مغذی و پروتیین، چربی متوسط همراه با مکمل ویتامینها و مواد معدنی.
▪ پانکراس: تحریک پانکراس باعث بزرگشدن آن و موجب بلوکه شدن جریان آنزیمها به معده میشود و در نهایت مشکلات هضم و دیابت رخ میدهد.
ـ توصیههای تغذیهای: وعدههای غذایی کوچک ولی مکرر.
▪ کلیهها: التهاب، عفونتهای مکرر، افزایش دفع آب در نتیجه کاهش مواد مغذی.
ـ توصیههای تغذیهای: مواد غذایی غنی از پتاسیم دریافت شود و محدودیت در دریافت کافیین.
▪ سیستم عصبی مرکزی و هیپوتالاموس: الکل و مواد مخدر بر حافظه، قدرت تفکر و هماهنگی و تعادل اثر میگذارند. الکل موجب از بین رفتن سلولهای عصبی میشود که دیگر تولید نمیشوند. مرکز کنترل اشتها پیامدهای اشتباهی را درباره گرسنگی و تشنگی میفرستد.
ـ توصیههای تغذیهای: استراحت، مواد غذایی غنی از تریپتوفان و تیروزین، فعالیت فیزیکی، مکمل مولتی ویتامین و مواد غذایی بهعلاوه B کمپلکس.
▪ غشاهای مخاطی: تحریک غشاهای مخاطی اندامهایی مثل مری، معده ورکتوم.
ـ توصیههای تغذیهای: مواد غذایی غنی از ویتامین A (مانند سبزیهای نارنجی بیرنگ) و ویتامین C دریافت شود. محدودیت دریافت کافیین.
▪ معده: تحریک معده، افزایش خطر زخم و بیماریهای معدهای
ـ توصیههای تغذیهای: وعدهها و میانوعدههای کوچک ولی مکرر. محدودیت دریافت کافیین در هنگام بیماریهای معدهای.
▪ رودهها: افزایش زمان عبور یا کاهش سرعت عبور مواد، کاهش جذب مواد مغذی و افزایش قطر برخی از سرطانها
ـ توصیههای تغذیهای: افزایش دریافت مواد غذایی پرفیبر، آب و ورزش
▪ مقیاسها مربوط به خون: مقدار بسیاری از مواد مغذی موجود در خون تحت تاثیر مواد مخدر و الکل قرار میگیرد. میزان کلسترول ممکن است در حد طبیعی باشد اما دقیقا میزان دریافتی آن را نشان نمیدهد.
ـ توصیهها: آزمایشها ۶ تا ۱۲ هفته بعد از تعدیل در مصرف مواد (مواد مخدر و الکل) توصیه میشود تا اندازههای دقیق به دست آیند.
● رژیم در دوران بهبود
مطالعات تغذیهای توصیه میکنند که بیماران در دوران بهبود (recovery) تحت کنترل کروز «cruise control» باشند. یعنی از وعدههای غذایی کم ولی به دفعات برای ثبات میزان انرژی بدنشان استفاده کنند.
● پیشنهادهای تغذیهای برای تسریع بهبود
۱) از میانوعده و از سه وعده اصلی غذایی بهره بگیرید.
برای میانوعدهها به توصیههای زیر توجه کنید:
▪ بیشتر استفاده کنید
ـ میوههای تازه
ـ کمپوت میوه همراه با آب آن
ـ سبزیهای خام همراه با سالسایا
ـ سسهای کمچرب
ـ ذرت بو داده
ـ Pretzels
ـ پنیر و کراکر
ـ پودینگهای کمچرب
ـ پنیر محلی و میوه
ـ ماست کمچرب
ـ انواع کشمشها و خشکبار
ـ انواع آب میوههای ۱۰۰ درصد طبیعی
ـ ماست فریزری کمچرب
▪ کمتر استفاده کنید
ـ کمپوت میوه همراه با شربت غلیظ
ـ چیپس سیبزمینی
ـ چیپس ذرت
ـ بستنی
ـ انواع شیرینیها
ـ Soda pop
ـ کیک، دونات
ـ مرباها
ـ Fruit drinks, punch
ـ Brownies , pastries (نان روغنی)
۲) از قهوه بدون کافیین و چایهای گیاهی استفاده کنید.
۳) از میوهها و سبزیهای تازه استفاده کنید.
۴) مواد غذایی تهیه شده از غلات کامل (با سبوس) استفاده کنید.
۵) بیشتر از حبوبات و غلات استفاده کنید و مصرف گوشت قرمز را محدود کنید. گوشتهای قرمز سخت تر هضم میشوند.
۶) مواد غذایی محتوی شکر و کافیین را بسیار کم مصرف کنید.
۷) از شکر پنهان موجود در کوکا، چاشنی غذاها و سایر داروها اطلاع پیدا کنید.
۸) از کافیین موجود در مواد غذایی و داروهای تجویزشده اطلاع پیدا کنید.
▪ ترکیب مواد مغذی در یک رژیم ۲۰۰ کالری در دوران بهبود
ـ پروتیین ۲۵ درصد
ـ کربوهیدرات ۴۵ درصد
چربی ۳۰ درصد
▪ صبحانه: موفین تهیه شده از بلغور جوی دوسر، پنکیک، quiche، املت، ماست
▪ ناهار: انواع ساندویچها، سالادها و انواع سوپها
▪ شام: انواع سوپها، chowders، برنج همراه انواع لوبیاها، مرغ همراه انواع سبزی، تورتیلا، Lasagna همراه با سبزیها.
▪ دسر: ماست، میوه، فرنی، کلوچههای تهیه شده از بلغور جوی دو سر.
● نکتهای در مورد ویتامینها و مواد معدنی
به دلیل اینکه الکل و مواد مخدر، بدن را از ویتامینها و مواد معدنی تخلیه میکنند، مکمل ویتامینها و مواد معدنی به همراه مکملهای ویتامینهای گروه B میتواند مفید باشد.
مکملهای رژیمی و ویتامینی باید همراه غذا برای جذب بهینه داده شوند.
● سودمندیهای ورزش در بهبود
ورزش، باید مثل همه عوامل موثر در بهبود به طور معتدل و ملایم انجام شود. یک برنامه ورزشی موثر باید به طور مکرر و مداوم انجام شود. حداقل چهار بار در هفته، آن هم به مدت یک ساعت در هر بار باید ورزش کرد.
● ورزش
▪ میزان سوخت و ساز را افزایش میدهد، بنابراین حتی زمانی که در استراحت به سر میبرید، کالری بهطور موثرتری میسوزد.
▪ ذخایر چربی را میسوزاند و باعث ساخته شدن بافت ماهیچهای و عضلانی بدن میشود. سلولهای ماهیچهای از لحاظ سوخت و ساز (متابولیکی) فعال و سوزاننده کالری هستند در حالی که سلولهای چربی فعال نیستند.
▪ اسیدهای چرب آزاد را افزایش میدهد، این اسیدهای چرب آزاد بدن را قادر میسازند که به نحو بهتری از چربیهایی رژیمی استفاده کند.
▪ کلسترول تام سرم را کاهش میدهد و میزان کلسترول خوب را که موثر در کاهش خطر بیماریهای قلبی عروقی است، افزایش میدهد.
▪ فشارخون را کاهش میدهد.
▪ میزان برخی از مواد شیمیایی مثل آندورفینها را در خون افزایش میدهد. بنابراین شما هم از نظر روحی و هم از نظر جسمانی احساس بهتری خواهید داشت.
از میان ورزشهای پیشنهادی میتوان به پیادهروی، پیادهروی تند، دوچرخهسواری، شنا و بدنسازی و پرورش اندام اشاره کرد.
● در زیر به توضیح آثار ویژه الکل و مواد مخدر بر تغذیه میپردازیم
▪ مخدرها
مخدرها مثل کدیین، هرویین و مورفین بیشتر روی دستگاه گوارشی اثر میگذارند. یک علامت خیلی شایع اثر این مخدرها یبوست است. علایم شایع در ترک این مواد شامل اسهال، تهوع و استفراغ است که باعث از دست رفتن و عدم تعادل الکترولیتهایی مثل سدیم، پتاسیم و کلر میشوند.
خوردن وعدههای غذایی متعادل میتواند از شدت علایم بکاهد، اگرچه به علت تهوع ممکن است دشوار باشد. یک رژیم غذایی پرفیبر به همراه مقدار کافی از کربوهیدارتهای پیچیده (مثل غلات سبوسدار، سبزیها و حبوبات) توصیه میشود.
▪ الکل
شایعترین کمبود تغذیهای در میان الکلیها، پیریدوکس (ویتامین ۶B)، ویتامین ۱B و اسیدفولیک است. کمبود این ریزمغذیها باعث کمخونی و مشکلات سیستم عصبی میشود. سندرم کورساکوف به علت کمبود این مواد مغذی که به دلیل سوء جذب آنها رخ میدهد، در الکلیها شایع است.
مصرف بیش از اندازه الکل و یا مسمومیت با الکل به دو عضو مهم بدن که در تغذیه و سوخت و ساز بدن دخالت دارند، صدمه میزند: یکی کبد و دیگری لوزالمعده. کبد بدن را از مواد مضر و خطرناک سمزدایی میکند و لوزالمعده قند خون و جذب چربیها را تنظیم میکند. صدمه به این اعضا میتواند به عدم تعادل مایعات، الکترولیتها و کالری منجر شود.
سایر مشکلاتی که در ارتباط با آسیب کبدی (یا سیروز کبدی) رخ میدهند، دیابت و سوءتغذیه شدید است. اگر بیماری کبدی علاوه بر مشکلات مربوط به مصرف الکل وجود داشته باشد، قسمتهای آزمایشگاهی مربوط به تعیین پروتیین، آهن و الکترولیتها مورد نیاز است. زنان یائسه الکلی در معرض خطر بالای پوکی استخوان هستند و به مکمل کلسیم و ویتامین D نیاز دارند.
▪ مواد محرک
محرکهایی مثل کراک، کوکایین و متامفتامین به کاهش قابل توجه اشتها، کاهش وزن و در نهایت سوءتغذیه منجر میشوند. معتادان به این مواد از دهیدراتاسیون (کمآبی) و عدم تعادل الکترولیتها در طولانیمدت رنج خواهند برد. اگر کاهش وزن بسیار زیاد باشد، ممکن است برگشت به یک رژیم غذایی نرمال مشکل باشد.
▪ ماری جوانا
ماری جوانا باعث افزایش اشتها میشود، بنابراین استفاده طولانیمدت از آن سبب اضافه وزن میشود و ممکن است نیاز به کنترل چربی، شکر و کل کالری دریافتی باشد.
● راهنماییهای کلی
پیروی از وعدههای غذایی منظم در هر روز توصیه میشود. این برنامه غذایی شامل یک رژیم غذایی کمچربی، افزایش پروتیین دریافتی، کربوهیدراتهای پیچیده و فیبر است. دریافت مکملهای ویتامین و مواد معدنی در طول دوره بهبود کمککننده و موثر است، زیرا کمبود این ریزمغذیها به دلیل عادات غذایی نادرست و نامنظم در مدت اعتیاد به الکل و مواد مخدر ممکن است پدید آید.
از ضروریترین این مکملها میتوان به B کمپلکس، روی و ویتامینهای A و C اشاره کرد. احتمال برگشت به مواد مخدر زمانی بیشتر میشود که میزان قند خون به دلیل دریافت نامنظم غذا بالا و پایین میرود. بنابراین وعدههای غذایی منظم بسیار اهمیت دارد. معتادان به الکل و مواد مخدر اغلب احساس گرسنگی را با اشتیاق مصرف مواد اشتباه میگیرند. بنابراین باید آگاه شوند زمانی که اشتیاق مصرف مواد یا الکل در آنها زیاد میشود ممکن است در آن زمان واقعا گرسنه باشند.
در طول دوره بهبود، دهیدراتاسیون (کمآبی) شایع است و باید بر دریافت کافی مایعات در میان وعدههای غذایی تاکید کرد. در طول این دوره تا آنجایی که امکان دارد باید از مصرف غذاهای پرکالری باارزش تغذیهای پایین اجتناب کرد و استعمال سیگار را نیز به حداقل رساند.
ندا سلک
منبع : پایگاه اطلاع رسانی تغذیه و سلامت
همچنین مشاهده کنید