جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

تغذیه تکمیلی کودکان پس از شش ماهگی


تغذیه تکمیلی کودکان پس از شش ماهگی
از آنجایی که فردای جامعه با کودکان امروز شکل می گیرد، پس تعهد سنگینی بر دوش ماست تا روح و روان کودک را به بهترین وجه ممکن پرورش داده و سلامت و کارآیی او را به حد اعلای ممکن اعتلا بخشیم.
جهت اطمینان از توفیق در امر تغذیه کودکان، باید تغذیه انحصاری با شیر مادر را در دقایق اول عمر شروع کرد و تا پایان ۶ ماهگی ادامه داد. از ۶ ماهگی با وجود اینکه هنوز غذای اصلی شیرخوار، شیر مادر است، برای تکامل بهتر جسمی _ روانی و اجتماعی وی باید غذای کمکی را شروع کرد.کودکان در آغاز خوردن غذاهای جامد و سفت قیافه کاملاً مضحک و رقت باری به خود می گیرند، بینی و پیشانی خود را به طرز خاصی به هم می کشند که در واقع این عکس العمل طفل قابل سرزنش نیست بنابراین در ابتدا غذای کمکی باید سالم و مناسب، کم حجم و پرانرژی باشد، باید غلظتشان کمی بیشتر از شیر مادر باشد و به تدریج بر مقدار غلظت و تنوع آن افزوده شود.
● دلایلی که پایان ۶ ماهگی بهترین زمان شروع تغذیه تکمیلی می باشد، این است:
▪ ذخیره آهن بدن شیرخوار: که در ۳ ماهه آخر جنینی ذخیره کرده بود در حوالی ۶ ماهگی به حداقل می رسد بنابراین لزوم تغذیه تکمیلی به چشم می خورد.
▪ دستگاه گوارش شیرخوار که آمادگی لازم برای پذیرش غذای نیمه جامد را پیدا می کند.
▪ از ۶ ماهگی کودک توانایی گردن گرفتن و نشستن را پیدا می کند، رفلکس بیرون راندن غذا از دهان را از دست می دهد، دندان ها یش شروع به رویش نموده و حرکات دست و انگشتانش هدف دار می شود.
اما این لزوم شروع غذای کمکی در ۶ ماهگی در مورد زودتر شروع کردن نیز دارای خطراتی است از قبیل:
ـ احتمال ابتلا شیرخوار به اسهال زیاد می شود، که به دلیل تکامل نیافتگی دستگاه گوارش شیرخوار است.
ـ گنجایش معده شیرخوار کم است، غذای کمکی باعث می شود که جایگزینی با یک وعده شیر مادر صورت گیرد و رغبت نوزاد به مکیدن پستان کم شود، در نتیجه کمتر مکیدن، شیر کمتری ترشح می شود و در نتیجه کمتر بودن انرژی دریافتی از مواد غذایی نسبت به شیر مادر موجبات سوءتغذیه و عدم رشد کافی کودک فراهم می شود.
ـ احتمال بروز آلرژی و حساسیت بیشتر می شود، زیرا هر قدر کودکان در موقع دادن اولین غذای جامد بزرگتر باشند، شانش ابتلا به آلرژی و حساسیت در آنها کمتر خواهد بود.
دیر شروع کردن غذای کمکی نیز خالی از اشکال نیست و توانایی های جسمی شیرخوار نیز در حدود ۵ تا ۶ ماهگی دچار تغییراتی می شود که شیرخوار را مستعد دریافت غذای کمکی می کند. عمل جویدن به صورت حرکات عمودی فک شروع می شود و در نتیجه کودک می تواند غذاهای غلیظ تر از شیر مادر را که دارای تکه های کوچک است با حرکات عمودی فک و نشستن بدون نیاز به حمایت شروع کند.اما نکته ای که بسیار حائز اهمیت است جدید بودن غذایی به جز شیر مادر است و در زمانی که کودک با شرایط جدید وفق پیدا می کند صبور بودن مادر بیش از هر چیزی حائز اهمیت است.زیرا خود غذا، مزه و طعم آن، شکل آن، به کار بردن قاشق برای خوردن و... برایش جدید و تازه است و بنابراین نباید مورد سرزنش واقع شود.به خاطر داشته باشید زمانی که کودک قادر به نشستن است او را بنشانید و اگر هنوز کاملاً قادر به نشستن نیست او را در بغل بگیرید.هیچ وقت در حالی که دراز کشیده است به او غذا ندهید. سعی نکنید تند تند قاشق پر از غذا را داخل دهانش ببرید و به او اجازه دهید خودش تصمیم بگیرد.به اجبار یا زودتر از موقع غذا دادن به شیرخوار او را ناخشنود کرده و تجربه تلخی از غذا در ذهن وی به جا می ماند.
● شروع تغذیه تکمیلی می تواند به شکل زیر باشد:
▪ شش ماهگی
در شش ماهگی طفل باید از شیر مادر به هر میزان که تمایل دارد استفاده کند در هفته اول شش ماهگی شروع غذای کمکی با فرنی آرد برنج (کمتر آلرژی زا است) که از یک قاشق مرباخوری در روز شروع شده و به ۱۱-۱۰ قاشق در پایان هفته می رسد.
ـ هفته دوم و سوم و چهارم:
جایگزینی حریره بادام با فرنی مجدداً از یک قاشق مرباخوری شروع کرده و به تدریج دفعات را تا ده قاشق اضافه می کنیم بنابراین هفته دوم یک تا ده قاشق مرباخوری فرنی یا حریره بادام توصیه می شود.
▪ هفت تا هشت ماهگی
ـ هفته های اول ماه هفتم:
ابتدا در ادامه تغذیه قبلی سوپ را هم وارد برنامه غذایی کودک می کنیم، به همان ترتیب که ذکر شده از یک قاشق مرباخوری شروع کرده و به تدریج افزایش می دهیم. در تهیه سوپ می توانید از گوشت بدون چربی (به اندازه یک قوطی کبریت)، برنج یک قاشق و هویج استفاده کنید.در ادامه مقدار فرنی و آرد برنج در پایان هشت ماهگی به حدود سه _ پنج قاشق غذا خوری رسیده و کودک قادر به خوردن دو _ پنج قاشق پوره سبزیجات نظیر پوره هویج، سیب زمینی، نخودفرنگی است که می توان این مواد را به سوپ او اضافه کرد.سبزی های خرد شده و پوره شده مقادیری از کربوهیدرات، ویتامین A و ویتامین C را فراهم می کنند. شیر نیز ماده ای است که می شود به پوره سبزیجات اضافه کرد. گوشت های پوره شده و له شده نیز که کاملاً بدون چربی است منبع بسیار مهمی از پروتئین و آهن هِم (Hem) است که بهترین نوع جذبی آهن است.ماست نیز ماده غذایی بسیار مفیدی است که همراه با سوپ ها می توانید به تدریج وارد برنامه غذایی کودک کنید.اینجاست که در هفته های اول ماه هشتم تخم مرغ را وارد برنامه غذایی کودک می کنیم البته صرفاً «زرده تخم مرغ» که کاملاً آب پز شده باشد (برای جلوگیری از ورود انگل سالمونلا به بدن نوزاد) و از دادن سفیده تخم مرغ تا قبل از یک سالگی به دلیل ایجاد آلرژی صرف نظر کنید.
زرده تخم مرغ را از یک نخود در روز اول که با شیر مادر یا کمی آب جوشیده نرم شده باشد، شروع می کنیم و در طول ده روز به یک زرده کامل می رسانیم.
▪ هفته های پایانی ماه هشتم
می توان از سبزی های نشاسته ای پوره تهیه کرد و به جای فرنی در وعده صبح یا عصر به کودک داد، علاوه بر این به دلیل افزایش نیاز کالریکی کودک به خصوص در شیرخوارانی که رشد آنها کافی نیست می توان به غذا ها (سوپ ها و پوره ها) مقداری«کره» یا «روغن مایع» اضافه کرد. همچنین همراه با سوپ می توان از ماست به میزان سه - چهار قاشق مرباخوری استفاده کرد.
▪ ماه نهم
در ماه نهم افزودن حبوبات را به غذای شیرخوار شروع می کنند که معمولاً از عدس و ماش که هضم بهتری دارد شروع می کنند (که منابع بسیار عالی از پروتئین و مواد معدنی به شمار می آیند).استفاده از «جوانه »های آنها هم در سوپ می تواند سودمند باشد. البته باید این نکته را به خاطر داشته باشیم که قبل از استفاده از حبوبات حتماً باید آنها را خیس کرد و آب آن را عوض کرد. در مورد لوبیا چیتی و قرمز بهتر است پوستشان راهم جدا کنند و سپس به سوپ اضافه کنند.
در این ماه می توان آب میوه ها را وارد برنامه غذایی شیرخوار کرد که توصیه می شود «آب سیب» اولین آب میوه ای باشد که به شیرخوار داده می شود.آب مرکبات (پرتقال، لیمو شیرین، لیمو و...) را هرگز قبل از یک سالگی به شیرخوار ندهید و از میوه های خانواده توت ها، گیلاس، آلبالو، کیوی و خربزه نیز به دلیل ایجاد آلرژی توصیه نمی شود. آب میوه ها بهترین منابع تامین ویتامین ها به خصوص ویتامین C و ویتامین های گروه B به شمار می آیند، مواد معدنی بسیار مفیدی مانند پتاسیم، منیزیم، کلسیم و دیگر مواد معدنی و ویتامین ها بسیار ضروری برای سلامتی شیرخوار به شمار می آیند.
▪ در پایان نه ماهگی
کودک قادر به مصرف ۵ تا ۹ قاشق غذاخوری در ابتدا و بعداً در حدود سه چهارم لیوان فرنی یا حریره بادام است. به مرور غذای صاف شده را باید حذف کرد و غذای ریز و قطعه قطعه شده و خوب پخته شده را به شیرخوار داد.اگر به طفلی هرگز اجازه داده نشود با انگشت غذا بخورد، ممکن است بعدها علاقه ای به خوردن غذای خود با قاشق پیدا ننماید.کم کم گوشت صاف شده کم می شود و حدوداً ۳۰ تا ۶۰ گرم گوشت پخته از انواع گوشت سفره به غذای کودک اضافه می شود و می توان از خود میوه های مجاز به جای آب میوه استفاده کرد. مثلاً از سیب و موز شروع کرد. میوه مورد نظر باید کاملاً رسیده و شسته باشد و بعد از جدا کردن پوست و هسته آن میوه را با پشت قاشق کاملاً نرم کرده و سپس به شیرخوار داد و به تدریج می توان بر مقدار میوه کودک افزود.در این ماه می توان از خرمای رسیده که پوست و هسته آن جدا شده باشد به عنوان دسر به کودکان داد (خرما همیشه جزء میوه های تازه محسوب می شود و مقدار زیادی ویتامین A و آهن و دیگر مواد معدنی را دارد) که برای رشد و نمو کودک ضروری است، همچنین حاوی ویتامین های B۱ ، B۲ و ویتامین B۳ یا PP است.همچنین باید کودک را با غذاهایی که می شود با دست گرفت مانند: بیسکویت، نان برشته، تکه هایی از سیب زمینی و یا هویج پخته آشنا کرد.گاهی اوقات بچه دوست دارد که یک تکه استخوان خالی مرغ را به لثه یا دندانش بکشد و با این کار راضی می شود، اجازه این کار را به او بدهید.
▪ در دو هفته پایانی ماه دهم و ماه های یازدهم و دوازدهم
علاوه بر مصرف سوپ حاوی سبزیجات مجاز، حبوبات یا برنج و گوشت می توان از «گوشت ماهی» که تیغ آن کاملاً گرفته شده باشد همراه با کته نرم استفاده نمود.از آنجایی که بنای عادات غذایی بین یک تا دو سالگی پی ریزی می شود. اگر تغذیه کودک مناسب با نیاز آن نباشد، کودک دچار سوءتغذیه خواهد شد.از این رو به مرور باید سلیقه کودک را با تنوع بخشیدن به نوع غذاهای دریافتی متنوع کرد تا از انواع گروه های غذایی استفاده کند.در این زمان می توان کودک را با غذای سفره آشنا کرد ولی بهتر است غذای کودک نسبت به غذای سفره از نظر چاشنی متفاوت باشد و افزودن نمک و شکر را به غذای کودک توصیه نمی کنیم، حتی شما را از انجام این کار منع می کنیم.
● در پایان بهتر است تا شما را با مواردی که در بهبود تغذیه کودکانتان موثر است آشنا کنیم:
▪ فعالیت و تحرک در کودکان فاکتور تعیین کننده ای برای اشتهای آنها به شمار می آید، چنانکه کودکان فعال تر نسبت به آنهایی که از آرامش بیشتری برخوردارند بیشتر تحت تاثیر رنگ، بو،طعم و مزه غذاها قرار می گیرند.
▪ قبل از غذا، شیرینی و مواد شیرین کننده به کودک ندهید، زیرا این قبیل مواد تنها اشتهای کودک را کم می کند.
▪ اگر تمایل به مصرف غلات خشک آماده مصرف (غذای تکمیلی آماده) وجود دارد از انواع غنی شده با آهن استفاده کنید که در واقع هر ۳ قاشق غذاخوری آنها حاوی تقریباً ۵ میلی گرم آهن است.
▪ بهتر است غلات را بدواً با شیر مخلوط کنید و رقیق تر از آنچه در پشت جعبه آن نوشته شده است، درست کنید تا بیشتر به شیر شباهت داشته باشد.
▪ استفاده از میوه ها و سبزی های تازه همیشه اولین و آخرین توصیه سالم زیستی در هر سنی به خصوص در کودکان است که از نظر دستگاه گوارش در محدوده بسیار حساس تری قرار دارند.
▪ سبزی ها باید در آخر پخت به سوپ اضافه شود. در ظرف به خاطر حفظ ویتامین ها گذاشته شود و حتماً آب سبزیجات مصرف شود، پتاسیم یکی از مواردی است که به راحتی در آب حل شده و نکات ذکر شده از راه های هدر رفتن آن است.
▪ بهتر است که کرفس و لوبیا سبز را اول پخته و بعد به سوپ اضافه کنند. سبزیجاتی مثل اسفناج تا قبل از یک سالگی منع مصرف دارد.
▪ عسل از دیگر مواردی است که تا قبل از یک سالگی به هیچ وجه توصیه نمی شود و دلیل آن وجود اسپوربوتولیسم بوده که قادر به ایجاد مسمومیت های شدید در شیرخواران است و به هیچ وجه توصیه نمی شود. پس از یک سالگی نیز مصرف انواع مواد پاستوریزه توصیه می شود.
▪ آب مرکبات تا قبل از یک سالگی توصیه نمی شود و آب سیب اولین موردی است که باید در تغذیه تکمیلی در نظر گرفته شود.
▪ از دیگر مواد آلرژن می توان به سفیده تخم مرغ اشاره کرد زیرا تولید حساسیت و آلرژی مربوط به سفیده تخم مرغ است و تا یک سالگی فقط مصرف زرده تخم مرغ توصیه می شود، زیرا ترکیبات آهن تخم مرغ در زرده آن می باشد، دقت در خوب پخته شدن زرده را توصیه می کنیم (حدود ۱۵-۱۰ دقیقه) زیرا تولید آلرژی را بسیار کاهش می دهد (به دلیل دناتوره شدن آلرژن ها).
▪ از دیگر میوه هایی که تا قبل از یک سالگی توصیه نمی شود عبارتند از:کیوی،توت ها(توت سفید،توت فرنگی، تمشک)، خربزه، آلبالو و گیلاس.
▪ در صورت تمایل به استفاده از موز باید کاملاً رسیده باشد، بدین معنی که لکه های سیاهی روی پوستش وجود داشته و مغزش مختصری تیره رنگ شده باشد، با چنگال آن را کاملاً له کنند و اگر لازم باشد با شیر مخلوط و بعد به شیرخوار بدهند.
▪ اضافه کردن کره یا روغن های مایعی نظیر روغن زیتون را در رابطه با کودکانی که به سختی وزن اضافه می کنند، توصیه می شود.
▪ تاکید اساسی وجود دارد مبنی بر اینکه هرگز از لبنیات کم چرب یا چربی گرفته شده استفاده نکنید زیرا کودکان احتیاج مبرمی به ویتامین ها و مواد معدنی دارند که یا در چربی محلول بوده یا استفاده از آنها مستلزم وجود چربی برای جذب است.
▪ محدودیت و حذف استفاده از غذاهای کنسروی و قوطی شده و یا غذاهایی که تحت فرایند قرار گرفته اند مثل سوسیس و کالباس و کنسروهای مواد غذایی و... را توصیه می کنیم.
▪ چیپس، پفک، نوشابه های صنعتی و انواع تنقلات حاوی نمک، چربی های اشباع شده و مضر نه تنها به جز کالری هیچ ارزش تغذیه ای دیگری ندارند، بلکه در درازمدت مشکلات تغذیه ای و کاهش اشتها و تغییر سلیقه کودکان از سمت غذاهای سالم به سمت غذاهای پرادویه و بی خاصیت را زیاد می کند، چنانچه در بیشتر کشورهای توسعه یافته مصرف پفک برای کودکان زیر ۲ سال ممنوع است.
صدف کوهکن
منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان


همچنین مشاهده کنید