جنگل، چراگاه نیست

این روزها ارزش کارکردها و خدمات اکوسیستمی جنگل های شمال ایران بر مبنای محاسبات اقتصادی در هر سال، معادل ۷ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان تعیین شده که رقم قابل توجهی است و حتی می تواند با اقلام نفتی و پتروشیمی کشور رقابت کند.
اما صرف نظر از این ارزش های اقتصادی، جنگل های شمال ایران نیازمند مدیریت و توجه بیشتر مسئولان و همکاری و همیاری مردم در حفاظت است. بدون شک اگر زمانی فرارسد که مردم و مسئولان، نگاه سنتی خود را از جنگل به نگاهی مدرن و مبتنی بر طبیعت تبدیل کنند آن روز قدم بزرگی برای حفظ جنگل شمال برداشته خواهد شد.
باید باورکنیم که جنگل چراگاه نیست که هر چه دام داریم به سمت جنگل سرازیر کنیم و حال آن که اگر با کارکردهای طبیعی این ثروت ارزشمند آشنا شویم استفاده هایی به مراتب بهتر از آنچه که گاهی تصور می شود، می توان از جنگل داشت. می توان از هر کیلوگرم خاک با ارزش کف جنگل، برنامه تولید ضابطه مند قارچ خوراکی را در دستور کار قرار داد و در راستای این طرح همان چیزی را به مردم حاشیه جنگل و جنگل نشینان هدیه کرد که سال هاست دولت کره جنوبی به جنگل نشینان داده است.
در این کشور مردم به جای قطع درخت و فروش آن و یا تخریب و تبدیل اراضی جنگلی به مزارع کشاورزی و یا حتی پرورش زیاد از حد دام، به پرورش قارچ خوراکی روی آورده اند. خاک غنی و انبوه برگ های کف جنگل در فصل پاییز، سرمایه ارزشمندی است که می توان از آن برای پرورش انواع قارچ های خوراکی بهره برد. کره جنوبی هم اکنون با سرمایه گذاری کم هزینه خود در بخش پرورش قارچ خوراکی و ایجاد اشتغال برای جنگل نشینان، به یکی از بزرگ ترین صادر کنندگان قارچ در دنیا تبدیل شده که هر ساله میلیون ها دلار برای این کشور ارزآوری دارد.
جنگل صرف نظر از همه ارزش هایی که دارد و خود یک منبع در آمد پایدار برای هر کشوری محسوب می شود، به مدیریت پایدار و علمی نیز نیاز دارد. مدیریتی که مبتنی بر علم اکولوژی باشد و بیشتر از آن که در فکر تبدیل درختان به گرده بینه باشد به فکر حفظ اکوسیستم موجود و استفاده از سایر کارکردهای درختان باشد. اگر چنین مدیریتی حاکم شود قطع یقین گام بزرگی برای حفاظت از این میراث ارزشمند برداشته خواهد شد. با این حال وضع جنگل های شمال ایران در حال حاضر به گونه ای است که برای اصلاح این وضع و از میان بردن عوامل تخریب به بودجه های دولتی هم نیازمند است حال آن که مدیر کل منابع طبیعی استان مازندران معتقد است تاکنون از سوی دولت برای هر هکتار جنگل، سالانه کمتر از یک دهم درصد ارزش اقتصادی آن هزینه شده است.
● وضع منابع طبیعی شرق مازندران
حسین علیپور، درباره وضع محیط طبیعی شرق مازندران می گوید: با در نظر گرفتن مساحت استان مازندران که بالغ بر ۲۳۸ هزار و ۳۰۰ هکتار معادل یک ونیم درصد مساحت کل کشور را تشکیل می دهد، مساحت تقریبی منابع طبیعی استان مازندران شامل جنگل و مرتع ۲۱۷ هزار هکتارکه ۹۱ درصد سطح استان و ۱‎/۲۲ درصد سطح کل کشور را شامل می شود که از این میزان یک میلیون و ۵۵۳ هزار هکتار شامل ۷۲ درصد در حوزه اداره کل ساری و ۶۱۷ هزارهکتار که معادل ۲۸ درصد است در حوزه اداره کل نوشهر قرار گرفته است.
جنگل های استان مازندران به مساحت ۹۶۵ هزار هکتار است که حدود ۴۰ درصد سطح استان، ۸ درصد سطح جنگل های کشور و ۵۲ درصد سطح جنگل های شمال کشور را به خود اختصاص داده است که در این میان ۶۵۴ هزار هکتار معادل ۶۷ درصد در اداره کل ساری و ۳۲۰ هزار هکتار معادل ۳۳درصد، در اداره کل نوشهر واقع شده است.
آمارهای سازمان جنگل ها نشان می دهد که از ۶۴۵ هزار هکتار پوشش جنگل در این منطقه از لحاظ نوع جنگل ۲۴ درصد احیایی، ۱۸ درصد حفاظتی و ۵۸ درصد جنگل های تولیدی و از نظر نوع پوشش
۴۵ درصد جنگل انبوه، ۳۰درصد نیمه انبوه و ۲۵ درصد شامل جنگل تنک و به لحاظ سن درختان ۱۳ درصد دارای درختان جوان، ۴۱ درصد دارای درختان میانسال و ۴۶ درصد دارای درختان پیر هستند.
از سوی دیگر، کل موجودی درختان سرپا حدود ۱۳۰ میلیون متر مکعب با ارزش ۷ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان و متوسط رویش سالانه برابر ۲ و نیم متر مکعب در هکتار معادل حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار متر مکعب تولید سالانه است که در این راستا پوشش جنگلی این منطقه در حد ارتفاع ۲ هزار و ۳۰۰ تا۱۵۰ متری از سطح دریا قرار گرفته که عموماً دانه آزاد و از سابقه تکاملی بسیاری برخوردارند و جزو متنوع ترین جنگل های جهان محسوب می شوند.
درعین حال تاکنون برای ۵۰۰ هزار هکتار معادل ۷۸ درصد جنگل های حوزه اداره کل ساری طرح جنگلداری تهیه شده است که ۶۶‎/۲ درصد آن دارای مجری، ۲۳‎/۳ درصد فاقد مجری و حدود ۱۰‎/۵ درصد پارک ها، ذخیره گاه ها، و جنگل های پراکنده است. درباره مجریان طرح های جنگلداری، شرکت های تعاونی به میزان ۶۴ هزار هکتار معادل ۷‎/۱ درصد سطح جنگل، شرکت های دولتی به میزان ۲۰۷ هزار هکتار معادل ۳۲‎/۱ درصد سطح جنگل، مجریان خصوصی به میزان ۳۲ هزار هکتار معادل ۵ درصد سطح جنگل و مجریان نیمه دولتی به میزان ۱۴۲ هزار هکتار معادل ۲۲ درصد سطح جنگل را شامل می شوند.
● ۱۳ درصد مراتع فقیرند
منابع طبیعی در هر کشوری یکی از زیر ساخت های اصلی توسعه هر کشور محسوب می شود و کشوری که فاقد این منابع باشد به ظن کارشناسان اقتصاد محیط زیست از پشتوانه مناسبی برای توسعه برخوردار نیست. علاوه بر جنگل ها که گنج ارزشمند استان های شمالی ایران محسوب می شود مراتع نیز از اهمیت و ارزش بالایی برخوردارند.
مدیر کل منابع طبیعی استان مازندران در این باره می گوید: مساحت بخش مرتع درمازندران یک میلیون و ۲۰۵ هزار هکتار است که حدود ۴۲‎/۲ درصد سطح استان را تشکیل می دهد که ۷۶ درصد در حوزه اداره کل ساری و ۲۴ درصد در حوزه اداره کل نوشهر قرار دارد.
وی در ادامه با معرفی بخش مرتع حوزه اداره کل ساری می افزاید: ۱۵ درصد مراتع استان جز مراتع خوب، ۷۲ درصد متوسط و ۱۳ درصد مراتع فقیر هستند که از کل مساحت مراتع در این حوزه حدود ۳۴۸ هزار هکتار دارای طرح مرتعداری بوده که برای اجرا به مجریان طرح مرتعداری واگذار شده و بقیه آن نیز در حال تهیه طرح است که در این راستا، طرح های مرتعداری برنامه مطالعه شده ای از محدوده عرفی یک مرتع بوده که با هدف اصلاح، احیا، توسعه و غنی سازی پوشش گیاهی هر منطقه تدوین می شود که در حال حاضر حدود ۱۵ هزار بهره بردار با حدود ۲‎/۷ میلیون واحد دامی از مراتع استفاده و ظرفیت مجاز به تعلیف مراتع استان برابر ۱‎/۸ میلیون واحد دامی است که در این راستا امید است با اجرای طرح های مرتعداری از سوی مجریان بخش خصوصی و انجام حمایت های لازم از سوی دولت این ظرفیت ها متعادل شود.
تولید علوفه و رونق اقتصادی دامداران در مرتع و جلب مشارکت آنان به منظور حفاظت، سرمایه گذاری و اجرای برنامه های فنی و علمی از اهداف بلند مدت اجرای طرح های مرتعداری است و در این راستا عملیات اصلاحی و احیایی از جمله کشت علوفه، بذرپاشی و کپه کاری، کودپاشی و اجرای سیستم های چرایی با نظارت اداره کل در این طرح ها به اجرا در می آید.
حضور دام و جنگل نشین در جنگل های شمال بزرگترین معضل اجتماعی است که در جنگل های حوزه اداره کل در گذشته بالغ بر ۱‎/۶ میلیون واحد دامی وجود داشته که تا پایان سال ۱۳۸۴ حدود ۳۲۰ هزار واحد دامی در عرصه های جنگلی از جنگل خارج شده و کماکان حدود ۱‎/۳ میلیون واحد دامی در عرصه های جنگلی حضور دارد که در قالب ۸ هزار و ۶۰۰ واحد دامداری از عرصه های جنگلی تغذیه می کنند. در جنگل های منطقه ساری حدود ۹۹۲ آبادی با جمعیت ۲۲ هزار نفر بالغ بر ۴ هزار و ۳۰۰ خانوار به صورت تک خانوارهای پراکنده در داخل جنگل سکونت داشته که تاکنون ۱۹ آبادی با جمعیت یک هزار و ۸۵۰ نفر معادل ۷۸۵ خانوار از جنگل خارج شده و بقیه در دست اقدام است.
● ساماندهی و خروج دام از جنگل
مدیرکل منابع طبیعی استان مازندران درباره طرح ساماندهی و خروج دام از جنگل می گوید: حضور دام، دامدار و جنگل نشینان با شیوه های امرار معاش سنتی و غیراقتصادی با حفاظت، احیا و توسعه جنگل کاملاً در تعارض بوده و مانع استمرار تولید طبیعی در جنگل است و جزو عوامل بازدارنده برای اجرای طرح های جنگلداری محسوب می شود. بنابراین طرح خروج دام از جنگل از سال ۱۳۶۸ در قالب ۲ طرح خروج دام و تجمیع خانوارهای پراکنده جنگل نشین به اجرا درآمد که در این طرح از شیوه های خروج و حذف دام از جنگل، خرید و تخریب دامسراها، خرید اعیانی های جنگل نشینان و خرید مستثنیات جنگل نشینان به عنوان شیوه های اجرایی طرح عملیاتی شده است که در نتیجه اجرای این طرح، ۳۳۴ هزار و ۶۰۰ واحد دامی ، ۷۸۵ تک خانوار،
۲ هزار و ۶۱۰ دامدار و یک هزار و ۳۱۶ دامسرای جنگلی از جنگل تخلیه شدند که در این راستا ۱۹۳هزارو ۷۰۰ هکتار جنگل از دام و دامدار آزاد و ۵۰۳ هکتار مستثنیات و ۱۹ روستا و آبادی از مناطق جنگلی تخلیه شدند که تاکنون حدود ۲۹ میلیارد تومان برای این دستاورد هزینه شده است.
وجود دام در جنگل موجب می شود که هر دامدار علاوه بر مصارف سوختی و ساختن مسکن به طور متوسط حدود ۲ هکتار و به این ترتیب مجموعاً حدود ۱۵هزار و ۶۰۰ هکتار از بهترین رویشگاه های جنگلی تخریب و به محل اطراقگاه دام اختصاص دهد.
علیپور در ادامه اهداف مهم جنگلکاری و توسعه جنگل را توسعه و افزایش جنگل های منهدم شده، تثبیت بیولوژیکی خاک و جلوگیری از فرسایش خاک، جلوگیری از تخریب و تجاوز به جنگل و عرصه های منابع طبیعی و حفظ و افزایش تنوع گونه ها و رسیدن به توسعه پایدار اعلام کرد و افزود: از اوایل انقلاب تا پایان برنامه سوم توسعه، حدود ۹۰ هزار هکتار و در سال های ۱۳۸۴ و ۸۵ حدود ۶ هزار هکتار از عرصه های مستعد از سوی دولت و مجریان طرح ها، جنگلکاری شده است که حدود
۶ هزار و ۷۰۰ هکتار از این عملیات در قالب طرح صیانت انجام یافته است.
وی، محل اجرای طرح جنگلکاری و توسعه جنگل را مناطق ارتفاعی نیمرخ شمالی جنگل های شمال کشور، مناطق خالی و عاری از پوشش جنگلی محاط در جنگل های شمال، اراضی زراعی و مستثنیات و خانه سراهای روستاهایی که با اجرای طرح خروج دام از جنگل تجمیع و تخلیه می شوند و برخی از مناطق مرکزی در نیمرخ شمالی که پوشش های منهدم شده و عرصه های نیمه خشک دارند اعلام کرد.
مدیر کل منابع طبیعی استان مازندران با اشاره به سرمایه گذاری دولتی در حوزه اداره کل منابع طبیعی مازندران اعلام کرد: کل اعتبارات مصوب عمرانی سال ۱۳۸۵ در برنامه جنگل به تفکیک، ۳۳ هزار و ۴۱۳ میلیون ریال اعتبار ملی و ۲۴ هزار میلیون ریال اعتبار استانی بوده است که در حوزه برنامه مرتع مقدار اعتبار ملی هزار و ۲۶۹ میلیون ریال و ۴ هزار و ۱۰۰ میلیون ریال شامل اعتبار استانی است.
علیپور در پایان با اشاره به ارزش اقتصادی جنگل خاطرنشان می کند: بخش جنگل حدود ۷ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان برآورد شده است و میزان اعتبار قابل هزینه در بخش جنگل در بودجه سال ۱۳۸۵ حدود ۵۷ میلیارد ریال است که با توجه به در نظر گرفتن ارزش اقتصادی هر هکتار جنگل به طور متوسط برابر ۱۲ میلیون تومان در مقابل میزان سرمایه گذاری دولت در هر هکتار جنگل به طور متوسط ۸ هزار و ۹۰۰ تومان است، که این رقم نشانگر آنست که از سوی دولت برای هر هکتار جنگل سالانه کمتر از یک دهم درصد ارزش اقتصادی آن هزینه می شود که لازم است در این باره توجه ویژه ای اتخاذ شود.

امیر. اوسط
http://www.sasan۱۱.blogfa.com