منطقه آناتولی جنوب شرقی

منطقه آناطولی جنوب شرقی این منطقه، کوچک ترین بخش از مناطق هفتگانه ترکیه است. در شمال عراق و سوریه، در جنوب منطقه آناطولی شرقی، در شرق منطقه مدیترانه و در غرب ایران واقع است. این منطقه با مساحت ۵۷هزار کیلومتر مربعی خود ۵/۷ درصد از خاک ترکیه را در برمی گیرد. با سوریه و عراق هم مرز است. مرز مشترکش با منطقه آناطولی شرقی را هم دامنه های جنوبی کوه های توروس جنوب شرقی که حالت کمانی دارند، تشکیل می دهد. این منطقه از منطقه مدیترانه از طریق فلات قازی آنتپ جدا می شود. مرز سوریه از جنوب شرق کیلیس شروع شده، در امتداد خط آهن تا رود دجله ادامه می یابد.
رود «هابور» هم که از شرق به رود دجله می پیوندد، مرز عراق را مشخص می سازد. حدود منطقه آناطولی جنوب شرقی ، همانند دیگر مناطق هفتگانه ترکیه، با مرزهای استانی داخل منطقه منطبق نمی باشد. بجز کل استان ماردین و بخش کوچکی از آن، کل استان شانلی اورفا در محدوده این منطقه قرار می گیرد. شهرستان های کولپ، لیجه، چرمیک و گونگوش، بخش بزرگی از استان دیاربکر که در محدوده منطقه آناطولی شرقی جای می گیرد، بخش بزرگی از استان سیرت، بجز شهرهای اروح، پرواری و شیروان، استان آدییامان بجز شهرستان های گرگر و چلیک، بخش خارج از شهرستان ساسون استان باتمان و استان شیرناک بجز شهرستان های بیت الشباب و اولودره در محدوده منطقه آناطولی جنوبی قرار می گیرند. شهرستان های کیلیس، نورداغی و اصلاحیه از استان قایز آنتپ و بخش هایی از شهرستان پازاجیک استان قهرمان ماراش در محدوده آناطولی جنوب شرقی قرار می گیرند. در این میان خطی که از شهرستان چرمیک شروع شده در جنوب مرز استانی بین ماردین و شانلی اروفا را نیز تعقیب نموده تا مرز سوریه ادامه می یابد، منطقه آناطولی جنوب شرقی را به بخش های دجله و فرات میانی تقسیم می کند.
● ساختار فیزیکی: زمین منطقه آناطولی جنوب شرقی در کل صاف و هموار است. کوه های توروس جنوب شرق منطقه را چون کمانی دربرمی گیرد. اطراف دشت های آناطولی جنوب شرقی که از دامنه های توروس های جنوب شرق با انحنایی کوچک به طرف مرز سوریه سرازیر می شوند، به صورت فلات هایی هستند که با دره ها از هم جدا می شوند. بخش های میانی نمای جلگه را دارند. این منطقه صاف و هموار با کوه «کاراجاداغ» باارتفاع ۱۹۵۷ متری اش در بلندی «قوللوبابا» و آستانه میدیات- ماردین با ارتفاع بیش از ۱۵۰۰ متری اش ناهموار می گردد. کوه کاراجاداغ و آستانه میدیات – ماردین ناحیه دیاربکر را از فلات شانلی اروفا جدا می کند. جلگه حوران در فاصله میان فلات شانلی اورفا و مرز سوریه واقع است. در غرب دره فرات نیز فلات قازی آنتپ قرار دارد.
● رودخانه ها: رودهای دجله و فرات که از رودهای بزرگ ترکیه محسوب می شوند، از خاک این منطقه می گذرند. نهرهایی که از فلات قازی آنتپ سرچشمه می گیرند به رود فرات و نهرهایی چون باتمان و گارزان و بوتان هم که از توروس های جنوب شرق نشأت می گیرند به رود دجله می ریزند. آب این رودخانه ها در بهار افزایش و در آخر تابستان نیز کاهش می یابند. فعالیت های پایان بخشی به پروژه آناطولی جنوب شرقی (موسوم به گاپ GAP) در راستای آبیاری زمین های حوالی رودهای دجله و فرات و تولید انرژی از طریق این دو رود در حال حاضر ادامه دارد. در این منطقه دریاچه طبیعی وجود ندارد. آب های جمع شده در پشت سدهای ایجاد شده جهت آبیاری وتولید انرژی، دریاچه های مصنوعی بوجود آورده اند. از میان این دریاچه ها می توان دریاچه سوآتاترک، دریاچه سد ولی گچیدی، دریاچه سدالیسو، دریاچه سد سیلوان و دریاچه سد بیره جیک را نامبرد.
● آب و هوا و پوشش گیاهی:
▪ آب و هوا: منطقه آناطولی جنوب شرقی تحت تاثیر آب و هوای بری و آب و هوای مدیترانه ای می باشد. تابستان ها گرم و خشک و در عین حال طولانی اند. و زمستان ها نیز پربارندگی و در عین حال، به اندازه منطقه آناطولی شرقی که هم نباشد، سرد است. میانگین سردترین ماه بین ۵/۱ درجه الی ۶ درجه تغییر می کند. میانگین گرم ترین ماه نیز حدود ۳۰ درجه است. بالاترین حد گرما به ۴۸ درجه رسید که در ۱۷ جولای ۱۹۷۸ در ناحیه جیزره ثبت شد. بارندگی ها تا مرز سوریه رفته رفته کاهش می یابد. میانگین بارندگی سالانه در شمال ۷۹۶ م.م و در نزدیکی های مرز سوریه ۳۳۱م.م است.
▪ پوشش گیاهی: پوشش گیاهی طبیعی منطقه از علف های خودرو صحرایی تشکیل شده است. این منطقه از جهت جنگل، فقیرترین نقطه ترکیه محسوب می شود. مناطق جنگلی، بخشی کمتر از یک دهم را شامل می شوند. در این جنگل ها نیز بیشتر نوعی درخت بلوط به چشم می خورد. درختان بلوط منطقه گر چه گاهی همچون علفی خودرو به نظر می آیند، اما در برخی نقاط بصورت جنگل اند.
● جمعیت و اسکان: ۵/۱۱ درصد از جمعیت ترکیه در این منطقه ساکنند. بنابر سرشماری سال ۱۹۹۰، جمعیت منطقه ۰۰۰/۹۰۹/۴ نفر است که با این حساب درهر کیلومتر مربع تقریباً ۸۶ نفر زندگی می کنند. تراکم جمعیت در این منطقه نسبت به میانگین ترکیه در سطحی بالاست. ۴۸ درصد از این جمعیت در نواحی روستایی و ۵۲ درصد باقیمانده در شهرهایی باجمعیت ده هزار نفر و یا بیش از آن زندگی می کنند. رابطه ناهمواری ها با میزان جمعیت نسبت به مناطق دیگر کمی متفاوت است. به عنوان مثال در حالی که آستانه ناهموار ماردین- میدیات بسیار شلوغ است، در مقابل بخش های میانی ناحیه دیاربکر کم جمعیت اند. پرجمعیت ترین بخش منطقه قازی آنتپ می باشد.
● اقتصاد:
▪ کشاورزی: منطقه آناطولی جنوب شرقی از لحاظ کشاورزی در کل شبیه منطقه آناطولی میانی است. بجز ناحیه قازی آنتپ، محصول غالب منطقه غلات است. از این میان کشت گندم در ردیف اول قرار می گیرد. بعد از آن به ترتیب جو و عدس کاشته می شوند. نیمی از تولید عدس و ارزن در ترکیه از این منطقه تأمین می گردد. کاشت برنج بیشتر در دیاربکر و پس از آن در نواحی قابل آبیاری رواج دارد. پرورش گیاهان صنعتی در این منطقه چندان رایج نیست. از میان این گیاهان توتون بیشتر در استان های آدییامان، سیرت و دیاربکر کشت می شود. در استان های قازی آنتپ و دیار بکر و همچنین در شهرستان های کیلیس، اصلاحیه و اوغوزالی باغ های انگور فراوانند. از آنجا که قازی آنتپ آب و هوای مدیترانه ای را داراست، در این ناحیه پسته و زیتون پرورش داده می شود. در سال های اخیر در سیرت نیز تولید پسته های دانه درشت رواج یافته است.
▪ دامداری: دراین منطقه روستاییان اغلب به پرورش دام هایی چون گوسفند و بز مشغولند. در خرید و فروش دام ها، گوسفند در ردیف اول قرار دارد. کره هایی خوردنی نواحی شانلی اورفا، سیوه رک، و دیار بکر در سطح ترکیه مشهورند. پرورش نوعی بز موسوم به «تیفتیک» در حوالی سیرت و ماردین رواج دارد. در این میان پتویی که از پشم بز در سیرت تولید می شود نیز بسیار مشهور است. بهترین اسب های منطقه و ترکیه نیز در استان شانلی اورفا پرورش داده می شوند.
● معادن و منابع زیرزمینی: مهمترین منبع زیرزمینی این منطقه نفت است. نفتی که از کوه «رامان» استخراج می گردد، در بهترین تشکیلات صنعتی منطقه یعنی پالایشگاه باتمان مورد بهره برداری قرار می گیرد. دیگر منابع زیرزمینی منطقه عبارتند از: منگنز و آهن و بسترهای فسفات واقع در شهرستان مازیداغی استان ماردین.
● صنایع: منطقه آناطولی جنوب شرقی از لحاظ صنایع توسعه نیافته است. تنها استان رشد یافته از جهت صنایع، قازی آنتپ است. در این استان موسسات مختلف صنعتی وجود دارد. در منطقه آناطولی جنوب شرقی، در کنار شاخه های مختلف صنایع سنتی، موسسات صنعتی مانند: تولید سیمان، مواد غذایی، بافندگی و نساجی، ابزار فلزی و ابزار کشاورزی نیز توسعه یافته اند. راه های مواصلاتی: بزرگراه (E-۲۴) که در خارج از منطقه آناطولی جنوب شرقی به بزرگراه (E=۵) وصل می شود از قازی آنتپ و شانلی اورفا و کزیل تپه و سیلوپی گذشته تا دروازه مرزی «حابور» ادامه می یابد. بخش عمده صادرات کشور از طریق همین دروازه گمرکی انجام می گیرد. خط راه آهن منطقه نیز از مسیر فوزی پاشا، مالاتیا، دیاربکر و کورت الآن به طرف مرز سوریه پیش می رود و در آنجا از مرز نوسیبین، از خاک ترکیه خارج می شود. در مسیر جنوب نیز، شاخه ای از خط ریلی که از «شن یورت» می گذرد، به طرف ماردین می رود. در دیار بکر و قازی آنتپ و باتمان همچنین فرودگاه هایی جهت رفت و آمدهای هوایی وجود دارد. در این میان گذر از رودخانه های دجله و فرات که در گذشته اهمیت خاصی داشت، امروزه اهمیت خود را از دست داده است.
● استان های واقع در منطقه آناطولی جنوب شرقی:
▪ آدییامان
▪ باتمان
▪ دیاربکر
▪ قازی آنتپ
▪ کیلیس
▪ ماردین
▪ سیرت
▪ شانلی اورفا

منبع : سایت سفارت ترکیه