ایران در جایگاه ۹۴ توسعه انسانی

سازمان ملل در جدیدترین گزارش خود، شاخص‌های توسعه انسانی ۱۷۷ کشور دنیا در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ را منتشر کرد که ایران با دو پله صعود در جایگاه نود و چهارم دنیا ایستاد.
”دفتر برنامه‌ی توسعه‌ی سازمان ملل” در جدیدترین گزارش خود، شاخص‌های توسعه انسانی ۱۷۷ کشور دنیا در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ را منتشر کرد. در این رده‌بندی جمهوری اسلامی ایران در جایگاه ۹۴ قرار دارد. در میان کشورهای منطقه امارات متحده عربی، کویت، قطر، بحرین، عمان و عربستان همگی در گروه کشورهای پیشرفته قرار دارند.
شاخص‌های توسعه انسانی که در برگیرنده متغییرهای توسعه و پیشرفت جوامع بشری از نظر طول عمر، سلامت، درآمد سرانه و تحصیلات است به مشخص‌کننده بهترین کشورهای جهان برای زندگی مشهور شده است که بر اساس گزارش اخیر ده کشور ابتدای جدول به همراه سایر کشورهای اروپای شمالی، غربی، آمریکای شمالی، استرالیا و نیوزیلند بهترین کشورهای جهان از نظر سطح معیارهای زندگی به شمار می‌آیند.
● جایگاه ایران در دنیا
ایران در گروه کشورهای متوسط در جایگاه نود و چهارم قرار دارد که نسبت به سال قبل دو پله صعود کرده است.
● امید به زندگی
امید به زندگی در ایران بیش از ۷۰ است که به نسبت کشورهای گروه خود وضعیتی متوسط دارد. در این گروه یعنی کشورهای با رشد متوسط، ایران در جایگاه بیست و چهارم پس از کشورهایی چون قزاقستان، ارمنستان، ترکیه و لبنان و بالاتر از کشورهایی چون گرجستان، آذربایجان، فلسطین و تاجیکستان قرار دارد.
● سواد
میزان باسوادی بزرگسالان در ایران بیش از هشتاد و دو درصد گزارش شده است که این میزان در نوزده کشور نخست این جدول صددرصد و در کوبا و کشورهای بلوک شرق سابق نزدیک به صددرصد است، سنگال با ۳۹ درصد جمعیت باسواد، بدترین وضعیت را در این زمینه دارد و از دیگر کشورهای عقب‌مانده در این شاخص می‌توان به مراکش، بوتان، موریتانی و پاکستان اشاره کرد. همچنین ۱۷.۶ درصد از افراد پانزده سال در ایران به بالا بی‌سواد هستند.
● امکانات آموزشی
رتبه ایران در زمینه امکانات آموزشی ۰.۷۹۲ از ۱ است که در این زمینه به وضوح از دیگر کشورهای متوسط عقب‌مانده‌تر است.
● تولید ملی
از نظر شاخص تولید ملی نیز رتبه ۰.۷۳۱ را کسب کرده است. میزان درآمد سرانه مردم با درنظر گرفتن سایر شاخص‌ها منفی ۲۳ را نشان می‌دهد.
● فقر، جوان‌مرگی، آب سالم، کمبود وزن
این گزارش، شاخص‌های توسعه میزان فقر را نیز مورد بررسی قرار داده است که برآن اساس سی درصد از جمعیت ایران زیر خط فقر هستند. میزان جوانمرگی در ایران نیز نزدیک به ۸ درصد برآورد شده است. همچنین شش درصد مردم ایران از دسترسی به آب سالم محروم هستند و یازده درصد کودکان زیر پنج سال از کمبود وزن شدید رنج می‌برند.
● رشد سریع جمعیت در ایران
شاخص‌های توسعه انسانی نشانگر رشد سریع جمعیت ایران در فاصله بیست سال از حدود ۳۳ میلیون نفر به ۶۹ میلیون نفر یعنی بیش از دو برابر است که این میزان رشد تا هفت سال دیگر به نزدیکی ۸۰ میلیون نفر خواهد رسید و به این ترتیب از سرعت رشد سالیانه جمعیت کاسته خواهد شد. این میزان که در بیست سال اولیه ۲.۴ درصد در سال بود در فاصله سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۵ به ۱.۳ کاهش خواهد یافت.
جمعیت شهری ایران سه سال پیش از انقلاب کمتر از نصف جمعیت کشور بود، ولی بیست سال بعد به نزدیک هفتاد درصد و در سال ۲۰۱۵ به نزدیک هفتاد و دو درصد خواهد رسید. جمعیت زیر پانزده سال کشور نیز که در حال حاضر حدود ۲۹ درصد است در هشت سال آینده به کمتر از ۲۶ درصد کاهش می‌یابد.
● پزشک
بلژیک بیشترین میزان پزشک به نسبت جمعیت را در جهان دارد. در این کشور به ازای هرصد هزار نفر ۴۴۹ پزشک در رشته‌های مختلف تخصصی وجود دارد. در ایران این میزان ۸۷ نفر است که در گروه کشورهای در حال توسعه با وجود اشتغال به تحصیل شمار بسیاری از دانشجویان در رشته‌های پزشکی در کشور وضعیت خوبی ندارد و مثلا در گرجستان که رتبه کلی‌اش از ایران پایین‌تر است، به ازای هر صد هزار نفر ۴۰۹ پزشک وجود دارد. مشابه چنین وضعیتی در کشورهای بلوک شرق سابق نیز وجود دارد و بهترین وضعیت در این زمینه را در جهان بلاروس دارد در حالی که رتبه کلی آن از نظر میزان رفاه اجتماعی ۶۴ است.
● ایدز!
سوازیلند با ۳۳.۴ درصد مبتلا به ایدز وخیم‌ترین وضعیت را در جهان دارد. این میزان در بسیاری از کشورهای آفریقایی از جمله زیمباوه، آفریقای جنوبی و بوتساوانا به میزان بسیاری بالا است. در ایران میزان مبتلایان به ایدز حدود ۰.۲ درصد برآورد شده است که به نسبت بسیاری از کشورهای گروه خود از وضعیت بهتری برخوردار است.
● سیگاری‌ها
میزان سیگاری‌ها در ایران نیز بسیار کمتر از کشورهای گروه خود و مشابه کشورهای پیشرفته است. براساس این برآورد ۲۲ درصد مردان و فقط ۲ درصد زنان سیگاری هستند که با توجه به عامل جنسیتی در این زمینه حتی وضعیت بهتری نسبت به کشورهای پیشرفته مانند یونان با ۴۷ درصد سیگاری مرد و ۲۹ درصد سیگاری زن دارد.
بدترین وضعیت را مغولستان با ۶۸ درصد مردان و ۲۶ درصد زنان سیگاری و بهترین را غنا تنها با ۷ درصد مردان و ۱ درصد زنان سیگاری دارند.
● تلفن همراه
لوکزامبورگ با ۱۵۷۶ مشترک تلفن همراه در هر هزار نفر بیشترین میزان تلفن همراه را در جهان دارد، به عبارت دیگر در این کشور هر نفر بیش از یک اشتراک تلفن همراه دارد. در کشورهای ایسلند، نروژ، ایرلند، دانمارک، بریتانیا و ایتالیا در میان بیست کشور نخست نیز وضعیت مشابه ای در جریان است.
در ایران از هر هزار نفر ۱۰۶ نفر تلفن همراه دارد و ۲۷۸ نفر تلفن ثابت در اختیار دارد. رکورد تلفن ثابت در جهان را سه کشور سوئد، سوئیس و آلمان دارند که به ازای هر دو نفر بیش از یک خط تلفن موجود است.
● اینترنت
در سیزدهمین شاخص توسعه که به ارتباطات و تحقیقات می‌پردازد، میزان مشترکان اینترنت در ایران حدود ده درصد از جمعیت کشور برآورد شده است، در حالی که این میزان در ایسلند نزدیک ۸۷ درصد است. در میان کشورهای پیشرفته بدترین وضعیت را از این نظر کوبا دارد که درصد کاربران اینترنت آن به دو درصد هم نمی‌رسد. در عوض در میان کشورهای در حال توسعه جامائیکا بهترین وضعیت از این نظر را دارد که با حدود ۴۰ درصد کاربر وضعیتی مشابه با برخی از کشورهای پیشرفته دارد.
● پژوهشگر
فنلاند با دارا بودن ۷.۸۳۲ پژوهشگر در هر یک میلیون جمعیت خود سرآمد میزان پژوهشگران در جهان است و پس از آن ایسلند، ژاپن، سوئد، دانمارک و سنگاپور قرار دارند. در ایران این میزان ۱۲۷۹ نفر اعلام شده است که وضعیت مطلوبی به نسبت سایر کشورهای در حال پیشرفت دارد.
● ثروت
در این شاخص‌ها آمریکا ثروتمندترین کشور جهان است که فاصله‌ای بعید با سایر کشورها حتی در گروه کشورهای پیشرفته دارد و پس از آن با اختلاف بسیار ژاپن قرار دارد که این کشور نیز نسبت با سایر کشورها فاصله بسیار دارد.
● رشد اقتصادی
در عوض درخشان‌ترین رشد اقتصادی جهان در میان کشورهای پیشرفته از آن سوئد است که در سی سال گذشته همواره رشد بهتری نسبت به سایر کشورها داشته و هم‌اکنون از رشد سالانه بالغ بر ۶.۲ درصد برخوردار است.
اما در مجموع سرعت رشد اقتصادی چین در جهان بدون رقیب بوده است که به‌طور متوسط ۸.۴ درصد بوده است. ایران نیز با رشد قابل ملاحظه‌ای در ده سال اخیر موفق شده است میزان رشد اقتصادی خود را به ۲.۳ برساند در حالی که این میزان از سال ۱۹۷۵ منفی بوده است با این حال دو سال پیش از انقلاب میزان درآمد کشور به بالاترین حد خود تاکنون رسیده است.
● بودجه‌ی نظامی
ایران دومین کشور جهان در گروه کشورهای درحال توسعه است که بیشترین میزان هزینه را بر اساس ارزش سالیانه تولیدات و خدمات یا تولید ناخالص داخلی به مصارف نظامی اختصاص داده است. براساس نوزدهمین شاخص این گزارش میزان بودجه نظامی ایران از ۲.۹ درصد به ۵.۸ درصد رسیده است که در این زمینه در جهان رتبه ششم را دارد.
● پناهندگان
در همین حال ایران بیشترین میزان پناهجویان را در خود جای داده است و با نزدیک به یک میلیون پناهجو، از این نظر تنها با آمریکا که در رتبه دوم قرار می‌گیرد، قابل مقایسه است.
● قتل!
گزارش شاخص‌های توسعه انسانی حاکی است که کم‌ترین میزان قتل عمد در کشورهای پاکستان، سودان و مصر رخ می‌دهد و بیشترین آن در کلمبیا، لسوتو، آفریقای جنوبی، جامائیکا، ونزئلا و السالوادور.
● آمریکا، رکورددار زندانی
در میان بیست کشور نخست پیشرفته جهان وضع آمریکا از همه در این زمینه بدتر است این کشور همچنین با دارا بودن بیش از دو میلیون زندانی، رکورددار بیشترین زندانی در جهان است.
در ایران در هر صد هزار نفر ۲.۹ مورد قتل عمد رخ می‌دهد و نزدیک ۱۵۰.۰۰۰ زندانی نیز وجود دارد که در این زمینه در جهان در رتبه پنجم قرار دارد. ایران همچنان جز شمار اندک کشورهای جهان است که رسما مجازات اعدام در آن اجرا می شود.
● زنان
از نظر شاخص‌های توسعه مسایل زنان، وضعیت ایران وخیم است و رتبه ۸۴ را دارد و میزان درآمد مردان به‌طور متوسط دو و نیم برابر زنان است، در حالی که عربستان در این زمینه رتبه ۷۰ را دارد. میزان باروری زنان ایران در پنج ساله ۱۹۷۰ تا ۷۵ رقمی در حد ۶.۴ را نشان می‌دهد که یکی از بالاترین میزان باروری زنان در جهان بوده است، اما این میزان در پنج ساله ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ به کمتر از ۲.۵ کاهش یافته است. ایران در حدود دوازده درصد بیکار دارد که میزان بیکاری زنان در آن ۱۷۰ درصد مردان است و نزدیک به دو درصد نیز از داشتن برق محروم هستند.
بیست و نهمین شاخص این گزارش به وضعیت سیاسی و اجتماعی زنان اختصاص دارد که نروژ بیشترین امتیاز را در این زمینه دارد. در نروژ حدود ۳۹ درصد از کرسی های مجلس در اختیار زنان است و سی درصد از پست‌های مدیریت ارشد کشور را زنان تصاحب کرده‌اند و نیمی از زنان در مشاغل تخصصی و فنی به کار مشغول هستند.
● تحصیل کودکان و نوجوانان
۷۲ درصد از مجموع درصد کودکان و نوجوانان در ایران به تحصیل اشتغال دارند، درآمد خالص سرانه ۷.۹۶۸ دلار است که این میزان در امارات متحده عربی بیش از ۲۵ هزار دلار و در آمریکا بیش از ۴۱ هزار دلار است. بهترین وضعیت از این نظر را لوکزامبورگ با درآمد سرانه بیش از شصت هزار دلار دارد و بدترین کشور جهان کنگو با ۷۱۴ دلار است.
شاخص‌های توسعه انسانی که هر سال توسط برنامه توسعه سازمان ملل منتشر می‌شود، مهم‌ترین مرجع جهانی برای ارزیابی میزان رفاه اجتماعی و متغییرهای مرتبط در جوامع مختلف به شمار می‌آید.

محمد حسنلو

منبع : ایران ۱۴۰۴