سین ‌مثل‌ سلامت‌

روزهای پایانی سال یکی از مهم‌ترین کارهای خانم‌ها، انجام خانه‌تکانی است. در اسفند ماه از بالای پشت‌بام یا ایوان خانه‌های شهر، فرش‌های شسته شده آویزان است. صدها نفر بالای نردبان رفته‌اند و شیشه‌‌ها و دیوارها را تمیز می‌کنند.
این سنت زیبا که نظافت و پاکیزگی اساس آن را تشکیل می‌دهد گاه بر اثر رعایت نکردن نکات ایمنی، بخصوص سلامت خانم‌ها را در معرض خطر قرار می‌دهد. کمردرد، گردن درد، سوزش و خارش پوست دست و دست درد معمول‌ترین عوارض خانه تکانی غیر اصولی است، البته گاهی نیز عوارض غیر قابل جبران می‌شود.
زرتشتیان ایران باستان اعتقاد داشتند که هنگام نوروز، فرشتگان حامی هر خانواده به خانه آنها می‌آیند، بنابر این سعی می‌کردند آن را کاملاً‌ تمیز کنند تا نهایت احترام را نسبت به آنها بجا بیاورند اما این تمام ماجرا نبود، انگیزه دیگر برای انجام خانه‌تکانی در روزهای پایانی سال، این بود که چون نوروز، روز نو است، پس باید در این روز همه چیز نو و جدید باشد، البته نو در زندگی ایرانیان باستان به معنای تجمل‌گرایی و اسراف نبود، بلکه هر چیز پاک و تمیزی نو تلقی می‌شد.
از میان رسوم کهن، آیین‌ خانه‌تکانی هنوز هم در میان ایرانیان رایج است، خانه‌ها تکانده می‌شوند اما گاهی سلامت فرد هم با آنها از میان می‌رود و سفره هفت سین دیگر سین سلامت را در بین خود ندارد.
● درد کمر شکن‌
دون شک، کمر درد بزرگ‌ترین مشکلی است که زنان خانه‌دار هنگام خانه‌تکانی با آن مواجه می‌شوند. معمولا کمر درد روزهای آغاز سال نو خانم خانه را آزار می‌دهد. جابه‌جا کردن یا بلند کردن اجسام سنگین بدون رعایت اصول صحیح، مهم‌ترین عامل ابتلاٌبه کمر درد است که گاه تا آخر عمر فرد مبتلا را رنج می‌دهد.
در این ایام خانم‌ها فشار مضاعفی به جسم خود وارد می‌آورند، در صورتی که با یک برنامه‌ریزی صحیح می‌توان قدم به قدم تمام امور مربوط به نظافت و تمیز کردن منزل را بدون به خطر انداختن سلامت و تندرستی جسم انجام داد.
برای آن‌که دچار کمر درد نشوید بهتر است هنگام برداشتن اجسام از روی زمین یا جابه‌جا کردن آنها ، پشت خود را صاف نگهدارید و قوز نکنید بلکه زانوها را خم کرده و برای تحمل وزن جسم به عضلات پای خود تکیه کنید.
این کار موجب می‌شود فشار ناشی از وسایل سنگین به‌ جای‌ کمر به مفصل ران منتقل و ازٌگرفتگی‌های عضلانی و درد‌های ناگهانی عضلات بویژه کمر جلوگیری شود؛ همچنین اگر جسم سنگینی را از زمین بلند کرده‌اید، برای چرخش به جهت خاصی، هرگز بالاتنه خود را از محل کمر به آن سمت نچرخانید، بلکه تمام بدن را از محل پاها به آن سمت برگردانید.
متخصصان توصیه می‌کنند اشیای سنگین را بسرعت و با یک حرکت سریع و ناگهانی از روی زمین بلند نکنید. هرگز در حالی که جسم دیگری را بوسیله یکی از دست‌هایتان بلند کرده‌اید، سعی نکنید با دست دیگر جسم سنگین دیگری را بلند کنید.اگر اصرار دارید هر دو بار را همزمان حمل کنید ابتدا باری را که در دست دارید زمین بگذارید و سپس هر دو جسم را به طور همزمان و با هم بلند کنید.
توصیه می‌شود همیشه هنگام بلند کردن اجسام سنگین، اول پاها را به اندازه عرض شانه‌ها باز کنید و بعد جسم مورد نظرتان را بلند کنید. این عمل باعث حفظ تعادل بدن می‌شود.
● خودکشی نکنید
معمولا پزشکان در نظافت و خانه تکانی آخر هر سال، با خیل عظیمی ‌از بیماران مواجه هستند که بر اثر استنشاق بخارات مواد شوینده که می‌‌تواند تحریکات و آسیب‌های جدی و خطرناکی را برای حنجره به دنبال داشته باشد، با گرفتگی صدا و اختلال در تنفس برای درمان مراجعه می‌‌کنند. اما این تمام ماجرا نیست.
نام بیمارستان لقمان مترادف است با مسمومیت و خودکشی؛ ولی شب عید زنان خانه‌دار هم از مشتریان پر و پا قرص این بیمارستان می‌شوند. علت آن خودکشی نیست، بلکه مسمومیت‌‌های شدید مواد شوینده است.
بیشتر مسمومیت‌ها در آستانه نوروز مربوط به مواد شوینده و بهداشتی است. همان موادی که بیشتر زنان خانه‌دار برای انجام عملیات خانه تکانی از آن استفاده می‌کنند. زنان به عنوان مدیر امور داخلی منزل بیشترین مسوولیت را در نظافت خانه دارند، شاید به همین دلیل نیز بیشترین موارد مسمومیت مربوط به زنان است.
هر چند بیشتر بیماران سرپایی بوده‌اند اما سال گذشته حدود ۳۹ مورد بستری ناشی از مسمومیت مواد شوینده در بیمارستان لقمان ثبت شد که به نسبت سال قبل افزایش پیدا کرده بود. بخار متصاعد شده از ترکیب جوهرنمک و مایع سفید کننده بسیار برای چشم، پوست و ریه خطرناک است. زنان باید از ترکیب این دو ماده جلوگیری کنند.
کاربرد فراوان مواد شوینده و پاک کننده از جمله جرم‌گیرها و مواد سفیدکننده در منازل موجب انتشار برخی از ذرات شیمیایی خطرناک در حمام، آشپزخانه و سرویس‌‌های بهداشتی می‌شود که استفاده و تداوم این مواد به همراه آب گرم، اثر منفی آن را دوچندان می‌کند.در واقع بدترین فرم استفاده از مواد پاک کننده و شوینده این است که آنها را با آب گرم مخلوط کنید یا از آنها در محیط‌های بسته‌ای که بخار آب وجود دارد، استفاده کنید.
این مواد شیمیایی ترکیبات آلی فراری دارند که بسرعت در فضا منتشر می‌شوند و دارای اثرات سوء‌متعدد از جمله سوزش چشم و آلرژی‌های‌ مختلف تا سرطان هستند. روابط عمومی شرکت کنترل کیفیت هوا در خصوص کاهش اثرات منفی آلودگی هوا در ساختمان‌ها توصیه کرده است: «پاک کردن مرتب و بموقع قسمت‌های مختلف منزل از گرد و غبار و همچنین استفاده از ماسک و یا پارچه مرطوب هنگام غبارروبی و نظافت با مواد شیمیایی شوینده و ضدعفونی کننده و تهویه مناسب منزل در طول روز می‌تواند به میزان قابل ملاحظه‌ای از خطرات مسمومیت به واسطه این ذرات مضر بکاهد.»
بهترین اقدام برای مسمومان ریوی، خروج سریع فرد از محل سربسته و استفاده از هوای آزاد و تماس با اورژانس برای تجویز اکسیژن و مصرف داروهای ضدالتهابی است.
متاسفانه ماسک‌هایی که ما در اختیار داریم چندان کارآمد نیستند، چرا که ذرات مواد شیمیایی موجود، به راحتی از این ماسک‌ها عبور می‌کنند.
برخی زنان خانه‌دار هنگام مصرف مواد شوینده در فضاهای بسته از ماسک‌های تنفسی استفاده می‌کنند و سپس با خیالی آسوده به کار می‌پردازند، اما توجه داشته باشید متاسفانه ماسک‌هایی که در دسترس است چندان کارآمد نیستند، چرا که ذرات مواد شیمیایی موجود براحتی از این ماسک‌ها عبور می‌کنند؛ البته نباید ماسک‌هایی را هم که در بازار هست، صددرصد نفی کنیم، چون هر چند کم اما باز هم بی‌تاثیر نیستند. اگر بخواهیم از ماسک کارآمد با ایمنی صددرصد استفاده کنیم باید بگوییم فقط ماسک‌هایی که در جنگ‌های شیمیایی استفاده می‌‌شوند، مناسبند!
در ضمن از یاد نبرید یکی دیگر از راه‌های خودکشی، برق است. شست‌وشوی لوازم برقی مانند لوستر، چراغ روشنایی، کلید، پریز و غیره موجب موارد زیاد برق گرفتگی در روزهای پایانی سال است. لازم است اول برق وسیله برقی را قطع و بعد آن را تمیز کنید.
● کور نشوید
مواد شوینده تنها مشکلات تنفسی ایجاد نمی‌کنند. مواد شوینده و رنگ‌بر از جمله خطرناک‌ترین مواد شیمیایی برای چشم به شمار می‌روند که در موارد شدید حتی منجر به نابینایی نیز می‌شوند.
مواد شوینده در صورت تماس با چشم بسرعت قرنیه را زخم می‌کنند و حتی در موارد شدید می‌توانند به سوراخ شدن کره چشم منجر شوند.
این مواد همچنین می‌توانند باعث ایجاد زخم‌های شدید در پلک شوند و چسبندگی‌های کره‌ چشم و پلک را بهمراه داشته باشند. آسیب ناشی از این مواد ممکن است آنقدر جدی باشد که بینایی به طور کامل از میان برود.
در صورت تماس مواد شوینده یا هر ماده‌ شیمیایی دیگر با چشم، باید بلافاصله چندین بار چشم در آب باز و بسته شود تا آن ماده از چشم خارج شود و بلافاصله به چشم پزشک مراجعه کنید. در صورت باقی ماندن ماده‌ شیمیایی در چشم در فاصله‌ زمانی مراجعه‌ مصدوم به چشم پزشک، آسیب ناشی از این مواد شدیدتر می‌شود.
آسیب‌های وارد شده بر چشم از نظر زمانی و مالی بسیار هزینه‌‌بر است و همچنین آسیب روانی شدیدی را به دنبال دارد، بنابراین پیشگیری از آن بسیار ضروری است.
توجه داشته باشید که مواد شوینده و نظافتی باید در حداقل غلظت استفاده شوند؛ چرا که هرچه میزان غلظت آنها بیشتر باشد آسیب ناشی از آن شدیدتر می‌شود.
● مچ‌های معیوب
بیماری کانال مچ دست، شایع ترین بیماری در زنان خانه‌دار است که مهم‌ترین علت آن استفاده زیاد از دست‌ها برای شستشو در طول شبانه‌روز است. این بیماری معمولا در زمان پیش از عید که زنان خانه‌دار می‌خواهند تمامی کارهای منزل را برای انجام خانه تکانی عید، در کمترین زمان به پایان برسانند، شایع می‌شود. این بیماری با علایم گزگز کردن در نیمه‌های شب آغازٌشده و با بی حس شدن انگشتان دست، موجب بی‌خوابی افراد مبتلا به این بیماری می‌شود.
افرادی که دچار این بیماری می‌شوند باید به پزشک مراجعه کرده و با مشورت پزشک‌ از درمان‌های دارویی یا فیزیوتراپی استفاده کنند. برای پیشگیری از بروز این بیماری باید سعی کرد ضمن کاهش فعالیت‌هایی که از طریق دست صورت می‌گیرد، کارهای روزانه به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که زمانی را هم به استراحت و نرمش دادن دست‌ها اختصاص دهند.
● ریه فدای خانه تکانی‌
حملات بیماری آسم از جمله مواردی است که شب عید در اورژانس‌ها زیاد دیده می‌شود.امروزه اغلب زنان برای شستشوی سرویس‌های بهداشتی خود از مایع‌های شیمیایی نظیر انواع سفید کننده‌ها و جوهر‌نمک استفاده می‌کنندٌو از آنجا که سرویس‌های بهداشتی در فضای بسته و کوچک ٌقرار دارند، قرار گرفتن زیاد در این فضاهای بسته می‌تواند آسیب زیادی به ریه افراد وارد کند. همچنین استفاده از این شوینده‌ها باعث تشدید بیماری در افراد مبتلا به بیماری آسم می‌شود.
هرچند هنگام استفاده از شوینده‌های شیمیاییٌ استفاده از ماسک بسیاری ضروری است، اما وجود هواکش و بازکردن پنجره‌ها در این زمینه می‌تواند تا حد زیادی ازٌبروز آلرژی‌ها جلوگیری کند.
● دستان لطیف‌
هیچ خانمی دوست ندارد در ایام عید پوست ترک خورده یا حساسیت پوستی داشته باشد. دستکش در این موارد نقش ناجی را دارد و دستانی لطیف و زیبا را برای کدبانوی خانه به همراه می‌آورد. سعی کنید تا آنجا که ممکن است از تماس مستقیم دست‌ها با انواع مواد شوینده و پاک کننده خودداری کنید. اکثر مواد شوینده ازPH استاندارد برخوردار نیستند و به همین دلیل می‌توانند سبب تحریک پوست دست شوند. اگر پوست حساسی دارید بهتر است ابتدا یک دستکش نخی و سپس روی آن یک دستکش لاستیکی دست کنید. زیرا گاهی اوقات پوست به لاستیک دستکشٌ حساسیت نشان می‌دهد.
رعایت نکردن این نکته کوچک می‌تواند موجب بروز حساسیت‌های پوستی که درمان آن زمانبر و هزینه‌بر است، شود؛ اگر حساسیت نگیرید هم پوست خشک و زبری پیدا خواهید کرد.
● ارتفاع پست‌
گاهی در صفحه حوادث خبر ناخوشایند سقوط مرد خانواده را به همراه فرش از پشت بام می‌خوانیم. بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان حوادث و سقوط از ارتفاع در این ایام افزایش می‌یابد. دست شکسته و پای شکسته از صحنه‌های تکراری روزهای خانه تکانی است.
البته تنها پشت بام خطر ندارد. نردبان نامطمئن هم به همان اندازه می‌تواند خطرناک باشد.در صورت استفاده از نردبان یا چهارپایه باید از سطح اتکای آن با زمین کاملا مطمئن شد و از نوع استاندارد و نردبان دو طرفه استفاده کرد. کارشناسان ایمنی توصیه می‌کنند در زمان پاک کردن شیشه و پنجره‌های منزل احتیاط لازم ضروری است و از رفتن روی نرده‌ها یا قرنیزهای آن باید جدا خودداری کرد.
● همکاری به جای خودکشی‌
نظافت و تمیزی بسیار مطلوب و پسندیده است اما آیا هرگز به این نکته فکر کرده‌اید که سلامت جسم شما بیش از هر چیز دیگری ارزش دارد؟ از طرف دیگر آیا فکر کرده‌اید که هیچ چیزی بیش از چند روز تمیز نمی‌ماند؟ بی جهت نیست که اکثر خانم‌های ایرانی از پا درد، کمردرد و زانو درد رنج می‌برند.
شاید عامل اصلی این مساله نبودن کمک باشد. شستن فرش و پاک کردن شیشه‌ها و شستن دیوارها و... همه بشدت به ستون فقرات و عضلات خانم‌ها فشار می‌آورد. این همه کار را یک نفره و یک تنه انجام دادن در حقیقت نوعی خودکشی است. برای جلوگیری از عوارض خانه تکانی، کارها را تقسیم کنید.تقسیم کار و استفاده از همکاری دیگران در جابه‌جایی اشیای سنگین، بهترین راه کاهش کمردردهای مکانیکی بویژه در زنان خانه‌دار در ایام نوروزی است.
پیشنهاد کمک همسر و فرزندانتان را با کمال میل بپذیرید و حتی خود، این پیشنهاد را به آنها بدهید. این مساله علاوه بر کاستن از فشارهای مضاعف به جسم‌، موجب مشارکت و دلسوزی هرٌچه بیشتر سایر اعضای خانواده می‌شود، چه درخصوص تمیزی و نظافت و چه درخصوص حفظ آن. احتمالا آقایان هم از کمی کار خانه ناراحت نمی‌شوند شاید هم کمی ناراحت بشوند، البته فقط کمی!
● توصیه‌های ایمنی را فراموش نکنید
نظافت لزوما معادل با کار سخت نیست. یک موسیقی خوب یا یک برنامه رادیویی خوب و مفید می‌تواند شما را با اشتیاق بیشتری به تحرک وادارد. پیش از این‌که خانه‌تکانی را شروع کنید، فهرستی از تمام چیزهایی که باید تمیز شوند تهیه کنید. کارها را بر اساس هر اتاق تقسیم کنید و زمانی برای هر کار در نظر بگیرید. اما تنها رعایت این مسائل کافی نیست. باید به فکر سلامت خود نیز باشید. بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان حوادث، بیماری‌ها، مشکلات اسکلتی عضلانی به‌دنبال برق گرفتگی، سقوط از ارتفاع در این ایام افزایش می‌یابد.
بهتر است زنان پیش از شروع کار به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه با حرکات ورزشی، نرمشی و کششی، بدن خود را برای کار آماده کنند. با برنامه‌ریزی و تقسیم کار از انجام حجم زیاد کار در یک مدت زمان محدود خودداری کنند تا از فشار و استرس زیاد به اندام جلوگیری شود.
ضمن این‌که اضطراب ناشی از انبوه کارها باعث فشار عصبی زیادی می‌شود. استفاده از لباس‌های راحت نخی برای تبادل حرارت و استفاده از سیستم تهویه‌ای مناسب،می‌تواند از بروز استرس گرمایی ناشی از حرارت کاست.
با استفاده از مایعات به میزان زیاد،آب و املاح از دست رفته بدن خود بر اثر تعریق را جبران کنید تا از بروز مشکلات و عواقب بعدی جلوگیری شود.
استفاده از ماسک، پیش‌بند در صورت تماس با مایعات و مواد شیمیایی و سربند برای پیشگیری از آلودگی مو بسیار مفید است. حین گردگیری از وارد کردن بیش از اندازه فشار به کمر خودداری کنید.
برای جابه‌جایی بار بیش از ۲۰ کیلوگرم از وجود یک یا دو کمک استفاده کنید و از رها کردن بار خودداری نمایید.
بهتر است خانه تکانی در زمان غیبت کودکان در منزل صورت گیرد تا ضریب حوادث کاهش یابد.
برای شست‌و‌شوی بخش‌های فوقانی در، پنجره و دیوار به ازای هر ۲ تا ۳ دقیقه کار، مدت کوتاهی سر را پایین انداخته و به حالت استراحت قرار دهید.
افراد مبتلا به مشکلات اسکلتی ‌- عضلانی برای شست‌وشوی حمام از چکمه استفاده کنند و در غیر این صورت با رعایت نکات ایمنی بر روی سطوح لیز و لغزنده از دمپایی استفاده شود.
حین استفاده از مواد شوینده‌ای همچون وایتکس برای جلوگیری از آسیب ریه از دستمال ضخیم روی دهان، بینی و دستکش پلاستیکی برای جلوگیری از آسیب پوست استفاده شود.
استفاده از وسایل غیر ایمن برای دسترسی به ارتفاع بالاتر و زیر پایی همچون جعبه و نردبان‌های غیر ایمن، خطر سقوط را افزایش می‌دهند. نباید لوازم برقی با آب تماس داشته باشند و باید از ریختن آب روی کلید، پریز و سیم برق پرهیز شود.

علی اخوان‌بهبهانی‌

منبع : روزنامه جام‌جم