پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


نوروز در تاجیکستان


نوروز در تاجیکستان
یکی از جشن های بسیار با اهمیت ایرانیان که با آغاز فصل بهار در میان تمام ایرانی نژادان کشورهای مختلف جهان مورد توجه خاص قرار می گیرد، جشن نوروز است. در تاجیکستان و بعضی از دیگر نقاط آسیای مرکزی آن را «عید سر سال» یا «عید سال نو» نیز می نامند. در حدود سال ۱۹۲۷ در دوره شوروی عید نوروز در شهر خجند از لحاظ اولویت به عنوان نخستین عید اعلام شد. اما این مساله با انتقاد بعضی روحانیان و بعضی رهبران کمونیست این ناحیه مواجه شد از ترس این که مبادا آنان را « ضد ملحد » بخوانند، به همین دلیل تا سال های دهه ۷۰ تنها مردم به طور خصوصی و شخصی در خانه ها و روستاهای خود این عید را جشن می گرفتند. تاجیکان، مشابه دیگر ایرانی نژادان مراسم و آداب خاصی در هنگام جشن نوروز انجام می دهند. روز نوروز در تاجیکستان به حساب سال شمار دهقانی تاجیکی اول ماه حمل و به حساب میلادی ۲۱ یا ۲۲ مارس شروع می شود. برخی از مراسم نوروز در نواحی مختلف تاجیکستان که با سنت های کهن تاجیکی عجین شده در پی می آید.
● مراسم ماه حوت
در گذشته پیش از نوروز مراسم متعددی داشتند که با نزدیک شدن بهار و کارهای دهقانی به جا می آورند. یکی از این مراسم « حوت » نام داشت. حوت، از نظر دهقانان آخرین ماه سال بود. تاجیکان از قدیم در این ماه برای کشت و کار بهاری آمادگی می دیدند و در این خصوص سرود، نقل و روایت اشعار و ضرب المثل های گوناگونی ایجاد کرده اند. در وادی خنگاب و بعضی محل های قراتگین از قبل برای انجام مراسم حوت خود را آماده می کردند. در این مراسم مردم پس از حاضرکردن مصالح بزم، سه شب اول ماه حوت را در میهمانی ها گرد آمده، آتش افروخته در اطراف آن می نشستند. موسیقی می شنیدند و به حرکات موزون و بازی مشغول می شدند و طنزپردازان و شیرین کاران نمایش های ملی و مردمی را نمایش می دادند .
حوت را از جهت این که در این ماه آب و هوا به سرعت تغییر می کند به سه دوره تقسیم کرده اند که از آن ۱۷ شبانه روز حوت هفت شبانه روز عجوز و سه شبانه روز آن عکس و نحس نامیده می شد. بعد از سه روز، نحس سال پایان یافته و سال نو یا نوروز از راه می رسید.
در تصور مردم آسیای مرکزی عجوز، مخلوق وهم انگیزی بود. در این روزها کسی به سفر نمی رفت ، جشن و به ویژه عروسی گرفته نمی شد. زن ها ناخن نمی گرفتند و سر نمی شستند.
● مراسم گل گردانی
یکی دیگر از مراسم مهم وابسته به نوروز و کارهای دهقانی « گل گردانی » نام دارد. مردم تاجیک از زمان های قدیم به مناسبت بیداری طبیعت و آغاز شکوفه دهی گل ها و درختان به گل گردانی می پرداختند. در گذشته وظیفه گل گردانی بر عهده بزرگسالان بود. اما این مراسم اکنون در اکثر محل ها توسط بچه ها و جوانان انجام می شود. گل گردان ها از دره و تپه و دامنه کوه ها، گل چیده و اهل دهستان خود را از پایان یافتن زمستان و فرا رسیدن عروس سال و آغاز کشت و کار بهاری و آمدن نوروز مژده می دهند. صاحبان خانه به گروه گل گردان ها (که از پنج تا ۱۰ نفر هستند) انعام می دهند و گل ها را به چشم و ابروان خود مالیده از صحت و سلامت و به بهار نو رسیدن خود اظهار شادی می کنند.
● بلبل خوانی
بلبل خوانی در شهر بخارا با « گل گردانی» دارای ماهیت یکسانی است و در بعضی موارد تفاوت هایی نیز دارد. گل گردان ها در محل های دیگر گل ها را دسته دسته کرده و یا در نوک چوبی بسته در کنار در خانه های اهل دیه یا شهر در خاک فرو می کردند و سرود می خواندند. در بخارا صاحبان خانه ، گل گردان ها را به خانه نیز دعوت می کردند. بعد از این بچه ها شروع به سرودن می کردند.
جغرافیای مراسم گل گردانی خیلی وسیع است. در دهکده ها و شهر های ایران نیز ۱۵ تا ۲۰ روز پیش از نوروز گردش کرده و از آمدن بهار به مردم مژده می رسانند و انعام می گیرند. در بعضی دهات مازندران مردم در آغاز جشن در تکاپوی خانه تکانی و ترتیب دادن کوچه های شهر و دیه مشغول می گردند و دسته ها و گروه های مختلف جوانان گردش کرده مانند گل گردان های تاجیکی ترانه و سرود و شعر می خوانند. صاحبان خانه نیز به آن ها انعام می دهند. این گونه ترانه های ایرانی شباهت هایی به ترانه های تاجیکی دارد. در دماوند ایران نیز گل گردان ها مانند گل گردان های تاجیک خانه به خانه گردش کرده و ترانه می خوانند .
● مراسم جفت براران
یکی دیگر از مراسمی که در گذشته پیش از کاشت و کار دهقانان و چند روز قبل از نوروز با آرزوی
پر برکت شدن محصولات برگزار می شد، مراسم « جفت براران » است. جهت براران در اکثر محل ها در اواخر ماه حوت تشکیل می شد. وقت کاشت و کار را دهقانان کهنسال و با تجربه معین می کردند. این اشخاص را در وادی خنگاب « شوگونی » می نامیدند.
هر دهقان هنگام دشواری و گرفتاری از « شگونی » مدد و مشورت می گرفت. مردم روستاهای وادی های حصار ، کولاب و غرم مراسم جفت براری را تقریبا به یک شکل انجام می دادند. در مراسم همه اهل خانواده شرکت می کردند.
دهقانان نیز پلو ، نان فطیر و یا طعام مربوط به مراسم را تهیه کرده و ۱۵ تا ۲۰ نفر از کهنسالان را دعوت می کردند و بعد از طعام نیز این عبارات را می گفتند: « مزید نعمت ، زیاده دولت ، برار کار ، صحت و سلامتی خرد و کلان ، رسد به بابای دهقان ، خوش آمدید میهمانان ».
● مراسم سومنک پزی
تاجیکان و دیگر ایرانی نژادان پیش از نوروز در ظرف های مخصوصی سبزه می رویاندند و از شیره آن ها سومنک تهیه می کردند که این از زمان های قدیم مرسوم بوده است.
سومنک از طعام های نوروزی بوده و در خانه دهقان ها در طول سال نو وجود دارد آن را دسته جمعی تهیه می کنند. معمولا در آخر ماه حوت در آغاز جشن نوروز پیرزنان تصمیم به انجام این کار می گیرند.
گندم را پاک می کنند و چندین بار می شویند و سه روز آن را نم دار می سازند. سپس وقتی گندم نیش زد روی تخته چوب و یا سینی بر بام خانه قرار می دهند. آب باران که به گندم خورد پس از مدت پنج یا شش روز سبز شده تدریجا شیره می گیرد. سبزه گندم را سپس با کارد می برند و در ظرفی می کوبند و در آن آب داخل می کنند و شیره اش را می گیرند. همسایه ها نیز آرد جمع کرده و با شیره مزبور در دیگ می پزند.
منبع : روزنامه سرمایه


همچنین مشاهده کنید