اهداف قصص قرآن

هدف داستانهای قرآن سرگرم کردن و لذت بردن نیست. بلکه داستانهای قرآن کاربردی و دارای اهداف بسیار متعالی است. حتی داستانهای فردی و خانوادگی که هدفش رشد اندیشه ها و جهت دادن به زندگی ها می باشد. بیان چند هدف از داستانهای قرآن که قابل الگو برداری است:
۱) تاریخ و عبرت گیری لقد کان فی قصصهم عبرة لاولی الا لباب (یوسف۱۱۱)
عبر به معنای گذشتن از حالی به حال دیگر و رسیدن غیر محسوس به وسیله معرفت به محسوس می باشد که با نگاه دقیق در گذشته ها بدست می آید.
قرآن در داستانهایش به گذشته می رود و الگوهای مورد نظر خود را انتخاب کرده، آنگاه از حصار تاریخ بیرون می آید و آنرا با حال و آینده ارتباط می دهد. بیشتر داستان های تاریخی قرآن زندگی پیامبران است نه دربار شاهان و جنگهای بی حاصل آنان. قرآن در نقل تاریخ هم به زندگی اجتماعی پرداخته مانند سیرتاریخی بنی اسرائیل از آمدن به مصر، زمان فرعون (رسالت حضرت موسی علیه السلام و نجات آن قوم) زندگی و لجبازی آنان در فلسطین. مانند داستان طالوت و هم به زندگی فردی پرداخته مانند زندگانی سخت حضرت ایوب علیه السلام و دوری فرزند از پدر در داستان یوسف علیه السلام و قارون علیه السلام و صاحب دوباغ و... داستانهای پیامبران نیز، هم پایان خوش دارد
( برای مؤمنین) و هم پایان سخت و دردناک دارد (برای کافران)
۲) هشدار و انذار
دومین هدف قرآن از تاریخ هشدار دادن می باشد که این هدف را به سه گونه بیان کرده است.
الف) بیان کفار و مشرکین و بعد بیان شرح عذابهای امتهای گذشته:
آنگاه داستان تکذیب و عذاب قوم نوح علیه السلام و عاد علیه السلام و ثمود علیه السلام و لوط علیه السلام و فرعون را بیان می کند.
ب) بیان انذار در وسط داستان: در وسط داستان شعیب علیه السلام در سوره هود هم این گونه از زنان آن حضرت می گوید.( هود۸۹)
ج) اشاره به سرانجام مشرکان در پایان داستان قوم نوح علیه السلام (اعراف۶۴)
۳) بیان سنتهای الهی در طول تاریخ «ان الله لایغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم»(رعد۱۱) قوم سبا برخوردار از نعمتها بودند: اما ناسپاسی کردند و خداوند نعمتها و آبادی را از آنها گرفت.
قوم یونس علیه السلام هنگام آمدن عذاب خداوند توبه کردند و خداوند عذاب را از آنها برگرداند.
۴) داستان درمانی
از آنجا که پیامبر اسلام و مسلمانان بویژه در مکه زیر فشارهای گوناگون بودند. قرآن بابیان داستان پیامبران و امتهای گذشته و سرانجام و پیروزی آنها پیامبر را اطمینان قلب می داد و مسلمانان را امیدوار می کرد.(هود۱۲۰) (شعرا ‎/۶۶،۶۵)
البته در مواردی هم به تقویت روحیه فردی و زندگی خانوادگی می پردازد مانند بیان فرزند نداشتن حضرت ذکریا علیه السلام تا دوران پیری و بیماری وفقر حضرت ایوب علیه السلام آوارگی و تنهایی حضرت موسی علیه السلام و سپس صاحب همسر و شغل شدن در مدین و فراق فرزند در زندگی حضرت یعقوب علیه السلام
۵) دین و دشمن واحد
داستان های قرآن بیانگر این نکته هستند که همگی پیامبران یک دین را تبلیغ می کردند و به همین جهت به عنوان نمونه در سوره اعراف از زبان پیامبرانی چون حضرت نوح و هود و صالح و شعیب علیه السلام یک پیام را نقل می کند.(اعراف۵۹) و دشمن پیامبران را به یک توصیف می آورد مثلاآیات۱۲۷،۱۰۹،۸۸،۷۵،۶۶،۶۰سوره اعراف که در طول تاریخ جبهه حق و باطل همیشه مقابل یکدیگر بوده اند و تنها شیوه ها تفاوت داشته است و پیروزی نهایی با حق است. (مجادله۲۱)
۶) بیان روشهای تبلیغی
روشهای تبلیغی پیامبران بر اساس فطرت انسانها بوده و قابل استفاده در طول تاریخ است.
صبر حضرت نوح علیه السلام و دعوت آشکار و عمومی (۳۵نحل) و دعوت بر اساس برهان آشکار(۲۵حدید) وروش نفی و اثبات در سوره نوح علیه السلام و یادآوری نعمت و عذاب خداوند از جمله آنها می باشد.
۷) خبرهای غیبی
بیان داستانهایی که دیگران خبر نداشتند و خداوند به عنوان معجزه و ارتباط پیامبر اسلام صلی الله علیه واله وسلم با غیب نقل کرده مانند داستان اصحاب کهف و حضرت مریم علیها السلام (۴۴آل عمران)، (یوسف۱۰۲)
۸) بیان قدرت و اراده برتر خداوند
در تولد و رشد و نجات و رسالت حضرت موسی علیه السلام و نجات بنی اسرائیل از فرعونیان (قصص۵) و آنگاه بیان داستان حضرت موسی علیه السلام و نجات نبی اسرائیل (یوسف۲۱)
۹) بیان نعمتهای خداوند بربندگانش
نجات بنی اسرائیل از قوم فرعون و نجات قوم یونس علیه السلام از عذاب الهی: عطای فرزند به حضرت ابراهیم و زکریا علیه السلام درسن پیری.
۱۰) ترساندن از وسوسه شیطان (اعراف۲۷)
تلک من انباء الغیب نوحیها الیک ما کنت تعلمها انت و لا قومک من قبل هذا فا صبر ان العاقبه للمتقین (آیه۴۹ سوره هود)
خداوند در لابه لای آیات مربوط به طرح قصه، اهداف قصه را ذکر نموده است و یا به آنها اشاره دارد.
مبارزه با اساطیر و تحریفهای تاریخی
▪ بخشی از اهداف قصص قرآنی را باید پیرامون این محور جست وجو کرد. این اهداف عبارتند از :
۱) بیان حقایق نهفته تاریخ و احیای سرگذشت امتهای فراموش شده
قبل از پیدایش اسلام امتهای بسیاری در تاریخ پدید شده و برخی از آنها از صفحه روزگار محو گشته بودند، چنانکه حتی اثری هم از آنها بر جای نمانده بود. این امتها معمولا همان اقوامی هستند که در داستانهای قرآنی به نابودی آنها در عذاب الهی اشاره شده است. بهترین مثال در این مورد اعراب بائده هستند که هنگام پیدایش اسلام اثری از آنها وجود نداشته است. و در قرآن اقوامی از این گروه چون عاد و ثمود ذکر شده و سرنوشت آنها بیان گردیده است. با توجه به این ویژگی در امتهای فراموش شده ( نابودی و هلاکت آنها در اثر فساد و تباهی) سرگذشت آنها برای بشر بسیار سازنده و آموزنده است. روشن است که از بین رفتن آثار این اقوام دشواریهای بسیاری در نمایاندن سرگذشت آنان می افکند و راهی جز وحی که متکی بر آگاهی از غیب و علم خداوندی استوار است نمی تواند واقعیت و حقیقت سرنوشت اقدام محو شده را بیان کند. خداوند از راه قصه ها این حقایق را در اختیار بشر نهاده تا او از منابع سرشار سود ببرد. چنانکه می فرماید اینها اخبار قریه هایی است که برای تو حکایت می کنیم، قریه هایی که بعضی هنوز برپایند و بعضی ویران( هود۱۰۰)
-و یا در آیه دیگر آمده است با این قرآن که به تو وحی کرده ایم بهترین داستان را برایت حکایت می کنیم که تو پیش از این از بی خبران بوده ای (یوسف۳)
و در موردی دیگر می فرماید: اینها از خبرهای غیب است که بر تو وحی می کنیم، پیش از این نه تو آنها را می دانستی و نه قوم تو... (هود۴۹)
به هر تقدیر خداوند در قصه های قرآنی منبع ارزشمند و مهمی را برای تفکر و عبرت گیری انسان از طرق بیان حقایق نهفته تاریخ پدید آورده است.
۲) مبارزه با تحریف
در گذشته افسانه پردازان تاریخ را آشفته ساخته و در جهت اغراض خود حقایق را با دروغها و اباطیل آمیخته نموده بودند این تحریفها به آن حدی رسیده بود که به درون متون مذهبی کتابهای آسمانی موجود در دست بشر نیز راه یافته بود. با توجه به نقش ویرانگر این تحریفها قرآن برای اصلاح وزدودن آثار سوء آنها به بیان تاریخ واقعی و سرگذشت راستین افراد و اقوام گذشته در قالب قصه پرداخت. از این رو در همان هنگام این حرکت قرآنی واکنشهایی هم به دنبال داشت.
برخی از کفار و یهودیان (از عوامل اصلی تحریف تاریخ بشر) قرآن را به افسانه بافی و نقل اساطیر متهم کردند. در پیدایش قصه... در تمدنهای اولیه داستان آفرینش خلقت آدم علیه السلام توفان نوح علیه السلام و برخی حوادث دیگر به افسانه های شرک آلوده مبدل گشته بودند.
پس از پیدایش دین یهود و گذشت زمان تا هنگامی که تلاشهایی برای گردآوری تورات و تدوین آن صورت پذیرد این افسانه ها و اساطیر به درون تمدن عبرانی نیز کشیده شد تا آنجا که اثر مستقیم آنها در داستانها و سرگذشتهای مندرج در تورات باز تاب یافت. بطوریکه قرآن در آیه۷۶ سوره نمل می فرماید این قرآن بسیاری از چیزهایی را که بنی اسرائیل در آنها اختلاف دارند برایشان حکایت می کند.
همین تحریفها در دوران بعد انجیل و آیین مسیح را نیز متأثر ساخت. البته تحریف از راههای دیگر نیز به درون عهدین راه یافت و کار به آنجا کشید که داستان هایی غیر واقع و پیرابه هایی ناحق برای پیامبران بسته شد.
قرآن در برابر این تحریفها می ایستد و با نقل درست وقایع حق و قصه های واقعی و صادق به تهذیب و اصلاح آنها می پردازد. قصه حقیقی آفرینش، خلقت آدم علیه السلام توفان نوح علیه السلام سرگذشت ابراهیم، موسی، یعقوب، یوسف، زکریا، یحیی، و عیسی علیه السلام در آن نقل می شود تا آنچه به ناحق و غیر واقع در کتابهای آسمانی پیشین راه یافته بود تصحیح نماید. این جاست که قرآن در پی نقل قصص هدف بزرگ زدودن تحریفهای کتب آسمانی پیشین و تاریخ را تحقق می بخشد.
۳) مبارزه با اساطیر
اساطیر از هنگام نخستین تمدنها در میان بشر متداول بوده اند. آنها در عصر نزول وحی نیز در ابعاد وسیع و گسترده ای مشاهده می شوند. در تمدنهای سومر، مصر، بابل، هند، ایران و عبرانی واژه ای دیدیم که اساطیر با فرهنگ و ادبیات این جامعه ها درآمیخته بود و عقاید خرافات، آداب و رسوم آنها در افسانه ها و اساطیر نقش بسیار ویرانگری در افکار اعتقادات و باورهای مردم جامعه ها و بویژه عرب بدوی در عصر نزول وحی داشت قرآن به مبارزه با این ریشه های شرک آلود پرداخت و آن ها را با قاطعیت نفی کرد. قرآن در این رویارویی ضمن نکوهش راویان اساطیر به نقل حقایق تاریخی و واقعیات در قالب قصه پرداخت و ریشه بسیاری از این افسانه سازی ها و اساطیر را سوزاند.

امیر میرابی

منبع : روزنامه جوان