پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


نقش کتابخانه ها در تحقیقات : تحول از نقش سنتی به نقش نوین در ارائه خدمات


نقش کتابخانه ها در تحقیقات : تحول از نقش سنتی به نقش نوین  در ارائه خدمات
در این مقاله ضمن اشاره به اهمیت پژوهش و نقشی که کتابخانه ها خصوصا کتابخانه های دانشگاهی در روند پژوهش ایفا می نماید، به وظایف کتابخانه ها جهت بستر سازی تحقیقات اشاره گردیده است. در ادامه به تغییر نقش کتابداران در محیط کتابخانه های دیجیتالی در مقایسه با کتابخانه های سنتی اشاره شده است. در پایان ضمن اشاره به سیر کتابخانه های الکترونیکی به وظایف کتابداران در محیط الکترونیکی اشاره گردیده است و اینکه متناسب با رشد فناوری های نوین اطلاعاتی و ورود این فناوریها به کتابخانه ها، کتابداران باید مهارت های خود را در این زمینه بالا ببرند.
● مقدمه :
هدف از تحقیق، کشف حقیقت است و در این بین کتابخانه ها نقش قابل ملاحظه ای در تامین حداکثر امکانات حقیقت جوئی را برای پژوهشگران راستین ایفاد می نمایند. در ابتدای تأسیس هر کتابخانه ای، فعالیتهای پژوهشی آن نیز مورد توجه قرار می گیرد قابل ذکر است که تحقیقات و کتابخانه ها یک تأثیر متقابل بر یکدیگر دارند و همانطوریکه کتابخانه ها با گردآوری و سازماندهی و اشاعه اطلاعات نقش موثری در تحقیقات و پیشرفت کشورها ایفاد می نمایند، کتابخانه ها نیز از تحقیقات و پژوهشهای بشری بی بهره نبوده و در واقع اوج گیری و پیشرفتهای همه جانبه تحقیقات بشری دستمایه ای برای رونق روزافزون کتابخانه ها بوده است.
در یک جامعه علمی همانند دانشگاه، کتابخانه بعنوان قلب آن جامعه عمل می کند و وظیفه خدمت رسانی و هماهنگی بخشهای دیگر آن جامعه را بر عهده دارد. اگر در این جامعه، قلب کارایی داشته باشد دیگر اعضا نیز به وظایف خود آگاهی داشته و عملکرد بهتری خواهند داشت و در صورت عدم کارایی قلب، دیگر اجزاء آن ارگانیسم نیز نمی توانند کار خود را بدرستی انجام دهند.
اطلاعات در سیاستگذاریها و تصمیم گیری ها نقش عمده ای دارد، کتابخانه های نوین با اتکاء ‌به همین اطلاعات است که در جوامع در حال تحول، دیگر خزانه دانشهای گذشته، حال و آینده تلقی نمی شوند بلکه در حال تبدیل شدن به مراکز اطلاع رسانی هستند تا بتوانند نیازهای تحقیقاتی و پژوهشی جامعه را پاسخگو باشند. اهمیت کتابخانه ها و نقش مهم آنها در فراهم آوردن اطلاعات پژوهشگران، بر کسی پوشیده نیست.
سرمایه گذاری در کتابخانه ها بازده مستقیمی بر روند پیشرفت جامعه می گذارد. (حری ۱۳۷۸ ) در مورد سرمایه گذاری در امر تحقیقات معتقد است که سرمایه گذاری در امر تحقیق، سرمایه گذاری برای تولید اطلاعات علمی است این سرمایه گذاری در خرید متون و منابع موردنیاز متخصصان و نگهداری و سازماندهی و عرضه صحیح آنها در کتابخانه ها و مراکز اسناد و اطلاعات تخصصی مربوط یا وابسته به گروههای تخصصی، تحقق می یابد. سرمایه ای که صرف خرید و آماده سازی این متون و منابع می شود در واقع می تواند نوعی مصرف بالقوه یا بالفعل متخصصان تلقی گردد و آنچه این متخصصان بصورت کتاب، مقاله و گزارش علمی عرضه می کنند، تولید آنان محسوب می شود. و در اینجا رابطه میان میزان مصرف اطلاعات و تولید متقابل اطلاعات، بعنوان بازده علمی فعالیتهای پژوهشی گروههای علمی و تخصصی محسوب می شود. کتابخانه ها با فراهم آوری منابع اطلاعاتی موردنیاز پژوهشگران، در تولیداطلاعات علمی پژوهشگران نقش عمده ای ایفا می نمایند.
● روابط بین تحقیقات :
امروزه به علت توجه بیشتر به توسعه و پیشرفت، پژوهش و تحقیق جایگاه ویژه ای را در محافل علمی و فرهنگی به خود اختصاص داده است و کتاب و کتابخانه بعنوان ابزارهای اساسی پژوهش محسوب می گردند زیرا کتابخانه ها با تهیه مواد خام موردنیاز به ایجاد یک بنای پژوهش کمک می کنند.
دیانی (۱۳۷۳ ) به نقل از ( ویلسون، ۱۹۷۹ ) خاطر نشان می کند که تحقیقات به چهار شکل متفاوت با یکدیگر در ارتباط می باشند، این چهار شکل عبارتند از :
۱) تحقیقات رقابتی (Competitive Relation) :
تحقیقاتی که با یکدیگر در رقابت مستقیم هستند. محققی ممکن است آگاه باشد که دیگران نیز دست اندرکار تحقیقی با اهداف وروشهای مشابه با تحقیق وی هستند و می کوشند زودتر از دیگران به دانش جدیدی که منافع اقتصادی، سیاسی و ... کشور، گروه یا سازمان مشخصی را تامین می کند، دست یابند. تعداد این تحقیقات نسبتا زیاد هستند مثل رقابت تحقیقاتی برای دست یابی به قدرت برتر نظامی در دوران جنگ جهانی دوم .
۲) تحقیقات موازی (Parallel Relation):
دیگران ممکن است درگیر تحقیقی با اهداف و روشهای کاملا یکسان با تحقیق محقق باشند ولی رقابتی در کار نباشد. در این مورد رقابت آشکاری در بین نیست، بلکه یافتن آنچه مورد جستجو می باشد با اهمیت است و به همین جهت گاه بین این محققان نوعی مبادله علمی برقرار می شود ( مثل دو مردم شناس که بررسی مشابهی در قبایل متفاوت انجام می دهند ) .
۳) تحقیقات نیائی (Ancestral Relation) :
تحقیقاتی که کار محقق بر شالوده آنها بنا می شود و یا از بطن آنها نشآت می گیرد. ساده ترین دلیل برقراری پیوند بین یک تحقیق و تحقیقات قبلی اینست که محقق از آنچه قبلا در آن موضوع رخ داده است آگاه شود و زمینه لازم را برای تحقیق خود فراهم آورد.
چهار دلیل مشخص برای مطالعه تحقیق نیائی وجود دارد: اولین و آشکارترین دلیل ضرورت پیوند بین تحقیقات اینست که محقق از وضعیت فعلی دانش رشته مورد نظر آگاه شود.
دومین دلیل، اطمینان یافتن از پرداختن به کاری جدید و نپرداختن به کاری تکراری است که این مساله بخاطر کمبود منابع مالی و انسانی در تحقیقات مهم و ضروری است . س݈مین دلیل، نیاز به برقراری رابطه منطقی و تاریخی بین تحقیق محقق در گروه مشابهی از تحقیقات قبلی از همان پدیده یا همان مساله مورد بررسی است. در توضیح این مورد باید گفت که محققین حرفه ای برای کارهای علمی استانداردهایی دارند که یکی از آنها آشنائی محقق با تحقیقات قبلی و نمایش این آشنائی به صورت ارجاعات بجا و بموقع به تحقیقات قبلی در تحقیق جدید است .
چهارمین دلیل برا ی مطالعه تحقیقات نیائی، جلوگیری از تکرار اشتباهات و فراهم آوردن زمینه لازم برای بهره گرفتن از تجربیات دیگران است البته در صورتی که محققین قبلی به اشتباهات و تجربیات درد آورد خود در گزارش خود اشاره بکنند.
۴) تحقیقات وسیله ساز (Donor Relation) :
تحقیقاتی هستند که از طریق فراهم آوردن ابزارهای پژوهش، مواد خام، مسائل قابل بررسی و شواهد، به اجرای تحقیقات در سایر رشته ها کمک می کنند. مثال از این مورد قانون زیف، براد فورد و قانون لوتکا که از رشته های دیگر وارد رشته کتابداری شده اند دیانی (۱۳۷۳ ) .
● نقش کتابداران در جهت آشنائی محققان با تحقیقات گذشته:
انواع آشنائی محققان با تحقیقات گذشته عبارتند از :
۱) آشنایی با وضعیت جاری رشته علمی موردنظر در زمان معین است که به آن آشنائی موقعیتی( Situational Familiarity) هم می گویند.
۲) آشنائی تاریخی ( historical familiarity ) شیوه محققان برای آشنائی تاریخی مختلف است، چون هر محققی در دوره رسمی دانشگاهی از یکسری دانش و مهارت برخوردار می شود و علاوه بر این محققین با مطالعه مرتب چند مجله هسته ( Core Journals) رشته و همچنین ارتباط با همکاران، مطالعه مرتب چکیده های مقالات و نقد و بررسی کتابها وحضور مرتب در سمینارها و کنفرانسها به این آشنائی دسترسی می یابند ( دیانی، ۱۳۷۳ ). لازم به ذکر است که این نکته بیان شود که آنچه مانع بهره گیری منابع موجود در کتابخانه های ایران می شود، دشواری یافتن نیست، بلکه دشواری فهمیدن است . بهره اندکی که از دریای کتابها و مجلات لاتین خوب سازماندهی شده در کتابخانه های ایران گرفته می شود ناشی از این مساله است . در واقع در مورد دشواری فهمیدن می توان به موانع زبانی اشاره نمود که لزوم یادگیری زبان خارجی که عموما زبان انگلیسی است و بعنوان زبان بین المللی محسوب می شود، بر کسی پوشیده نیست.
برای فهمیدن و استفاده از منابع مفید خارجی که در کتابخانه ها موجود است، کاربران کتابخانه ها باید با زبان انگلسیی آشنائی داشته باشند تا از آنها بهره بگیرند. در این مورد، دانشگاهها می توانند با برگزاری دوره های آشنائی با زبان انگلیسی برای دانشجویان خود، کمک موثری در رفع این مشکل ایفا نمایند.
کتابداران می توانند از دو جهت بر کیفیت خدمات خود بیفزایند . اول اینکه کتابداران با تسهیل دستیابی فیزیکی و کتابشناختی به تحقیقات، عملکرد خود را بهبود بخشند و دوم اینکه با فراهم کردن منابع مرجع مناسب، نیاز به مطالعه متون اصلی تحقیق را حذف کنند. اما در روش دوم که مبنی بر حذف نیاز به مطالعه منابع اصلی تحقیق می باشد، در این روش بر گردآوری و سازماندهی منابع بازنگری نوشته ها، بویژه بازنگریهای انتقادی صاحبنظران، خلاصه گزارش ها، چکیده پایان نامه ها، کتابشناسیهای انتقادی و منابعی که عصاره تحقیقات را به نگارش در می آورند، تاکید می شود.
● کتابخانه بعنوان ابزاری جهت جلوگیری ازتحقیقات تکراری :
اهمیت و نقش کتابخانه ها در تحقیقات تا جایی است که یکی از روشهای معمول پژوهش بنام روش پژوهش کتابخانه ای نامگذاری شده است که در این روش پژوهشی، محققان با استفاده از منابع اطلاعاتی موجود در کتابخانه ها به نوشتن پژوهش می پردازند.
کتابخانه ها با گردآوری، سازماندهی و اشاعه اطلاعات و پژوهشهای انجام شده در زمینه های موضوعی مختلف باعث می گردند که از یک سو، محقق از پژوهشهای انجام شده در یک زمینه تخصصی آگاه گردد و بتواند از آنها جهت انجام پژوهشهای آینده خود ایده بگیرد و از طرف دیگر آگاهی پژوهشگر و محقق از تحقیقات انجام شده قبلی باعث می گردد که از انجام تحقیقات تکراری جلوگیری گردد و با این کار از صرف هزینه های هنگفت ناشی از پژوهشهای تکراری جلوگیری بعمل می آید.
● وظایف کتابخانه ها جهت بسترسازی برای تحقیقات :
در بین انواع کتابخانه های مختلف، کتابخانه های دانشگاهی و تخصصی به پژوهش اهمیت زیادی می دهند و یکی از وظایف اصلی این کتابخانه ها، گردآوری، سازماندهی و اشاعه منابع اطلاعاتی جهت پژوهشگران می باشد تا بتوانند جهت انجام تحقیقات خویش از این منابع بهره گیرند. البته کتابخانه های دیگر همچون کتابخانه های آموزشگاهی، عمومی و کودکان نیز هر یک به سهم خود وظایف پژوهشی خاصی دارند و منابع مورد نیاز را برای پژوهشگران خویش فراهم می آورند ولی در بین همه کتابخانه ها، وظایف و اهداف پژوهشی کتابخانه های دانشگاهی متمایز تر می باشد.
اهم وظایف کتابخانه ها ( خصوصا کتابخانه های دانشگاهی ) جهت بسترسازی مناسب برای پژوهش و تحقیق عبارتند از :
الف) فراهم آوری گزینشی: یکی از وظایف اصلی کتابخانه ها، تهیه منابع موردنیاز کاربران است اما با توجه به رشد انتشارات و عدم دسترسی به همه منابع، کتابخانه ها مجبور هستند به فراهم آوری گزینشی متناسب با نیاز کاربران خود روی آورند. از طرف دیگر با توجه به محدودیت منابع مالی کتابخانه ها، مسائل مربوط به گزینش مواد و حداکثر استفاده از منابع مالی جهت تهیه موادی که به احتما ل فراوان نیازهای استفاده کنندگان خود را برآورده می سازد، اهمیت پیدا می کند. در تهیه منابع اطلاعاتی، کتابدار مسئول انتخاب منابع، باید علاوه بر مواد چاپی به تهیه منابع الکترونیکی نیز همت گمارد در این زمینه می تواند : ۱- به تهیه بانکهای اطلاعاتی و پایگاه داده الکترونیکی که امکان نوینی را در ارائه خدمات اطلاع رسانی کاربران فراهم آورده و باعث گردیده که نیازهای اطلاعاتی افراد در اقصی نقاط دنیا قابل جستجو و بازیابی گردد، همت گمارد ۲- از طریق اشتراک منابع، که با توجه به محدودیتهای منابع اطللاعاتی و همچنین محدودیت منابع مالی کتابخانه ها این امر اهمیت بیشتری یافته، به تامین نیازهای اطلاعاتی کاربران کتابخانه ها اقدام نماید.
ب): سازماندهی و نظارت: یکی دیگر از وظایف کتابخانه ها جهت گسترش امر پژوهش، سازماندهی اطلاعات فراهم آوری شده است به نحوی که منابع دسترس پذیر گردند. کار سازماندهی منابع اطلاعاتی از طریق فهرست نویسی، رده بندی، نمایه سازی و خدمات چکیده نویسی میسر گردد. به این نکته باید توجه داشت که اگر کتابخانه ای منابع غنی در اختیار داشته باشد ولی منابع اطلاعاتی دسترس پذیر نباشند کتابخانه کارایی مفیدی نخواهد داشت و در اینجاست که کتابدار باید با سازماندهی به موقع منابع اطلاعاتی، آنها را از شکل مالکیت منابع و اطلاعات در کتابخانه به شکل دسترس پذیر ی به اطلاعات تغییر دهد و امکان دسترسی به عموم منابع را برای کاربران فراهم آورد.
ج) ارائه خدمات عمومی: ارائه این خدمات ممکن است بنا به درخواست مراجعه کننده باشد یا اینکه بدون درخواست مراجعه کننده صورت گیرد. در مورد اول ( خدمات ب ) : سازماندهی و نظارت : یکی دیگر از وظایف کتابخانه ها جهت گسترش امر پژوهش، سازماندهی اطلاعات فراهم آوری شده است به نحوی که منابع دسترس پذیر گردند. کار سازماندهی منابع اطلاعاتی از طریق فهرستنویسی، رده بندی، نمایه سازی و خدمات چکیده نویسی میسر می گردد. به این نکته باید توجه داشت که اگر کتابخانه ای منابع غنی در اختیار داشته باشد ولی منابع اطلاعاتی دسترس پذیر نباشند، کتابخانه کارایی مفیدی نخواهد داشت و در اینجاست که کتابدار باید با سازماندهی به موقع منابع اطلاعاتی، آنها را از شکل مالکیت منابع و اطلاعات در کتابخانه به شکل دسترس پذیری به اطلاعات تغییر دهد و امکان دسترسی به عمومی با درخواست مراجعه کننده)، می تواند به دو شکل:
۱) تحویل مدرک
۲) بازیابی اطلاعات نمود پیدا کند و در شکل دوم نیز می توان به خدمات متعدد دیگری که کتابخانه ها هر یک بنا به وضعیت منابع مالی و همچنین وضعیت کاربران خاص خود را فراهم می آورند، اشاره نمود.
د) فراهم کردن امکان دسترسی به اطلاعات که به نوعی به سازماندهی منابع اطلاعاتی که قبلا اشاره گردید مربوط می شود. در این مورد باید توجه داشت که برای سهولت دسترسی کاربران کتابخانه به منابع اطلاعاتی موردنیاز، باید از سیستم مخزن باز در کتابخانه ها استفاده گردد. زیرا دسترس پذیری فیزیکی منابع، در تشویق به مطالعه وجذب مراجعه کنندگان به کتابخانه وپژوهش نقش مهمی ایفا می کند. بنابر این کتابخانه های (بویژه کتابخانه های دانشگاهی) باید به این امر توجه نموده و از طریق نظام مخزن باز در کتابخانه ها امکان دسترسی بیشتربه منابع اطلاعاتی رابرای کاربران خویش فراهم آورند.
البته صرف دسترس پذیر نمودن منابع اطلاعاتی لزوماً استفاده ازمنابع وکارائی کتابخانه رافراهم نمی آورد بلکه باید به موارد دیگری که براستفاده ازمنابع اطلاعاتی تأثیر می گذارند نیز توجه نمود ازجمله این موارد توجه به موانع زبانی است که بایدموردتوجه قرار گیرد. اگرکتابخانه ای منابع اطلاعاتی مفید ومناسبی فراهم آور د و سیستم مخزن کتابخانه نیز بصورت باز اداره شود که دسترسی به منابع فراهم گردد ولی منابع به زبانی باشد که برای مراجعه کننده قابل فهم نباشد، درواقع دسترسی به اطلاعات صورت نگرفته است وفقط دسترسی فیزیکی به منابع مهیا شده است . در اینجا بایدتوجه نمودکه باید ازکاربران کتابخانه و ویژگیهای آنان اطلاعات کافی در اختیار باشدو پس از آن به امر مجموعه سازی کتابخانه ها پرداخته شود. درواقع درامرمجموعه سازی منابع باید نیازسنجی اطلاعات صورت بگیرد تا مجموعه براساس نیازهای واقعی آنها شکل بگیرد. یکی دیگراز موانعی که باعث می شود ازمنابع اطلاعاتی استفاده مفیدی بعمی نیاید بعمل عدم احساس نیاز به ودانستن وآگاهی در فرد است اگر یک نفردر خود احساس به پژوهش و دانستن وآگاهی را احساس کند خود به خود به دنبال آن خواهد رفت.
● تغییر از نقش سنتی به شکل نوین درارائه خدمات کتابخانه ها :
درسالهای اخیر با ورود فناوریهای نوین اطلاعاتی به کتابخانه ها، کتابخانه ها از این فناوریها جهت ارتقاء و بهبود خدمات خود، بهره گرفته اند. درواقع دو حوزه کتابداری واطلاع رسانی وحوزه رایانه از یکدیگر متاثربوده اند. استفاده از رایانه غنای علوم اطلاع رسانی را افزایش داده است ودنیای رایانه های نیز می توانند موارد بسیاری را از علوم اطلاع رسانی کسب نمایند خدمات ارائه نمایند
نمونه این امراستفاده ازروشهای سازماندهی ورده بندی معمول درکتابداری برای سازماندهی منابع وب می باشد. کارکنان حوزه کتابداری و اطلاع رسانی نیز به خوبی ازاجتناب ناپذیر بودن ورود رایانه به حرفه تخصصی خود آگاهند ودرسالهای اخیر معمولا" هیچ متخصص اطلاع رسانی بی دانش رایانه بکار گمارده نمی شود.
درزمینه لزوم آشنایی با نفناوریهای نوین اطلاعاتی ودانش رایانه ملکی معیری (۱۳۷۴)معتقد است که بدون شک کسانی که در دنیای امروز راه خود را از الکترونیک {منابع الکترونیکی }جدا می کنند متهم به گمراهی می شوند.
امروزه مفهوم سواد ازتوانائی خواندن ونوشتن به سمت سواد اطلاعاتی و سواد رایانه تغیر یافته است و این امرلزوم فراگیری و آشنائی با این مهارتها را اجتناب ناپذیر ساخته است.
تحول از ارائه خدمات سنتی به شکل نوین باعث گردیده که ارائه خدمات در کتابخانه ها تسهیل یافته وعلاوه بر این رضایت بیشتر مراجعین را بهمراه آورده . همچنین کتابداران کتابخانه ها نیز از ارائه خدمات بشکل نوین استقبال نموده اند زیرااستفاده ازتجهیزات رایانه ای درکتابخانه ها برای کاربران وکتابداران جذابیت بیشتری داشته وکار کردن با منابع و تجهیزات رایانه ای راحت تر است.
● نشر الکترونیکی و ایجاد کتابخانه های دیجیتالی :
با افزایش انتشارات در جوامع علمی ومشکلات نگهداری وکمبود فضا در کتابخانه ها منابع الکترونیکی به یاری کتابخانه ها آمده اند واین امر باعث شده که کتابخانه ها به حجم زیادی از اطلاعات دسترسی داشته باشند.
تا چند سال پیش نشر الکترونیکی با رایانه وکمک گرفتن ازآن برای تسهیل وسرعت بخشیدن به انتشارات کاغذی بهره می گرفت اما اکنون با عنیت یافتن مفاهیمی چون مجله الکترونیکی، کتاب الکترونیکی و نیز پایگاههای داده الکترونیکی محصولات نهایی الکترونیکی وارد جامعه علمی شده اند.
درحال حاضر انتشارات الکترونیکی با رایانه وبرای رایانه است نه برای تسهیل وسرعت بخشیدن به انتشارات کاغذی. امروزه نشر الکترونیکی درمقابل نشر کاغذی قرار گرفته است واگر کتابخانه ها بخواهند با شیوه سنتی خدمات ارائه نمایند، جوابگوی نیاز پژوهشگران نخواهد بود.
● مزایا و معایب نشر الکترونیکی :
از مزایای نشر الکترونیکی می توان به سرعت، تسهیل به اطلاعات وصرفه جوئی در فضا اشاره نمود.درمقابل مزایای نشر التکرونیکی، برخی از هزینه زیاد نشر الکترونیکی در مقابل نشر چاپی بعنوان یکی از معایب آن یاد می کنند. در این مورد اگر توجه داشته باشیم که نشر چاپی در ظاهر شاید هزینه اش کمتر باشد ولی اگر بطور مثال هزینه سخت افزاری، نرم افزاری نشر الکترونیکی مجلات الکترونیکی را با هزینه های شکل چاپی نشریات که شامل هزینه اشتراک منابع، هزینه ساختمان وقفسه بندی مجلات و غیره مقایسه کنیم شاید با منافعی که ذکر شد از قبیل سرعت، تسهیل دسترسی با صرفه تر باشد.
باید توجه نمود که نشر الکترونیکی تا کنون بیشتر در مورد منابع ردیف دومی یعنی واژه نامه ها، ودایره المعلرف ها و غیره کارمی رفت. زیرا شکل الکترونیکی این منابع برای محقق سرعت وهمچنین تسهیل دستیابی به اطلاعات مورد نظر را از منابع چاپی میسر می کرد و در ضمن برای حل مشکل کمبود فضا در کتابخانه ها مفید واقع می شد. مثلا" دایره المعارف ۲۴جلدی بریتانیکا را روی یک سی دی ذخیره کرده اند که نسبت به منابع چاپی در کتابخا نه ها جای کمتری اشغال می کند ودسترسی وبازیابی اطلاعات از طریق آن نیز راحت تر است.
ولی در حال حاضر تکنولوژی اطلاعات به تدریج به سمت تولید منابع ردیف اول، یعنی خود کتاب ومدرک پیش رفته است و ایجاد کتاب الکترونیکی وبه تبع آن ایجاد کتابخانه الکترونیکی میسر گردیده است.
● سیر تاریخی کتابخانه الکترونیکی :
برای بررسی چگونگی شکل گیری کتابخانه الکترونیکی باید به سه مرحله اشاره کنیم :
۱) سازمان سنتی تا آغاز خودکاری
۲) سازمان نوین یا کتابخانه خودکار
۳- کتابخانه الکترونیکی (رقومی )
درحال حاضر کتابخانه ها عمدتا" در مرحله دوم هستند، اما سریعا" به سمت مرحله سوم در حرکت هستند. اینکه می گوئیم کتابخانه ها در مرحله دوم هستند یعنی خدمات اساسی مانند گرد آوری، و بازیابی داده ها وخدمات به استفاده کنندگان توسط ابزارهای خودکار انجام می گیرد.البته برخی کتابخانه ها نیز عملا" وارد مرحله سوم شده اند و به سمت کتابخانه های الکترونیکی حرکت میکنند. این کتابخانه ها با اسکن کردن منابع وتبدیل آنها به منابع الکترونیکی، از آنها جهت کتابخانه های دیجیتالی کمک می گیرند واز طریق شبکه جهانی اینترنت، دسترسی همگان را به مجموعه منابع کتابخانه خودفراهم می آورند. وعلاوه بر آن، خدمات این گونه کتابخانه ها نیز بصورت الکترونیکی صورت می گیرد وبدون نیاز به حضور فیزیکی مراجعه کنندگان در زمان ودر مکان خاصی بنام کتابخانه، این کتابخانه ها امکان دسترسی به منابع را برای مراجعان از راه دور فراهم می آورند وسوالات مرجع کاربران کتابخانه ها نیز از طریق پست الکترونیک صورت می گیرد. با رواج شبکه جهانی اینترنت، و دسترسی به کتابخانه های دیجیتالی از طریق این شبکه، کاربران می توانند به منابع اطلاعاتی مورد نیاز خود در هر نقطه از جهان دسترسی داشته باشند.
● نتیجه گیری :
کتابخانه ها چه به شکل سنتی یا شیوه مدرن اداره شوند، باید منابع اطلاعاتی مورد نیاز کاربران خود را فراهم آورند و امکان دسترسی به اطلاعات مورد نیاز را برای کاربران خود تسهیل نمایند. کتابخانه ها بویژه کتابخانه های دانشگاهی نقش موثری در تحقیقات ایفا می نمایند. این کتابخانه ها با گرد آوری وسازماندهی منابع اطلاعاتی، باعث می شوند از یکسو از تحقیقات تکراری محققان جلوگیری بعمل آید واز طرف دیگر پژوهشگران از تحقیقات قبلی جهت پژوهشهای آینده خود استفاده نمایند.
ورود فناوریهای نوین اطلاعاتی به حوزه کتابخانه ها ومراکز اطلاع رسانی باعث گردیده که کتابخانه ها جهت ارتقاء وبهبود خدمات خود از آنها بهره گیرند.
حسین مرادی مقدم
دانشجوی دکتری کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه فردوسی مشهد
منابع:
حری، عباس (۱۳۷۸) .اطلاع رسانی: نگرش ها وپژوهش ها تهران : نشرکتابدار.
دیانی، محمد حسین (۱۳۷۳).کتابخانه پیوندگاه تحقیقات. مجله علوم تربیتی وروانشناسی دانشگاه شهید چمران، سال اول، تابستان ۱۳۷۳.
روستو، ماریا(۱۳۷۵). موادجدیدکتابخانه ای ومدیریت اطلاعات :کتاب الکترونیک، ترجمه مرتضی کوکبی در:گزیده مقالات ایفلا (ترکیه :۲۰-۱۶ اوت ۱۹۹۵)، زیر نظرعباس حری .تهران : کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران .
صافی، قاسم (۱۳۷۸).کتابخانه های مرکزی دانشگاهی ونقش پژوهشی آن، کتابداری، سال سی وسوم.
موسوی زاده، زهرا (۱۳۷۷).وظایف کتابخانه های دانشگاهی .کتابداری، دفتربیست وهشتم وبیست ونهم .
نوروزی، علیرضا(۱۳۷۷).تعامل گسترش تحقیقات ونقش کتابخانه دراشاعه اطلاعات، فصلنامه پیام کتابخانه، سال هشتم، شماره سوم .
منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران


همچنین مشاهده کنید