مبانی انتشار اوراق بهادار با پشتوانه دارایی روش تامین منابع مالی

دگرگونی ها و تحولات چند دهه اخیر درعرصه صنعت بانکداری، چهره این صنعت و کارکرد اجزای آن را دستخوش تغییرات بسیاری قرارداده است. از جمله مهمترین این تحولات، جایگزینی تدریجی تامین منابع مالی ازطریق انتشار اوراق بهادار با پشتوانه دارایی برای اعطای وام ها و اعتبارات سنتی بانکی می باشد.
انتشار اوراق بهادار با پشتوانه دارایی، فرآیند منظم و قاعده مندی است که به موجب آن حقوق مالی نسبت به وام ها و اعتبارات دریافتی و سایر مطالبات بانک یا مؤسسه اعتباری یکپارچه می شوند. سپس مورد تضمین قرارمی گیرند و در نهایت درقالب اوراق بهادار برخوردار از پشتوانه دارایی به فروش می رسند.
این شیوه تامین مالی به بانک منشأ اعتبار امکان می دهد تا پاره از مخاطرات ناشی از مالکیت وام ها و اعتبارات دریافتنی و یا سایر مطالبات را به افراد و گروه هایی منتقل نماید که از اشتها و امکانات بهتری برای مدیریت و کنترل این نوع مخاطرات برخوردارند.
این درحالی است که عرضه عمومی اوراق بهادار با پشتوانه دارایی زمینه ای را فراهم تا بانک منشأ اعتبار ازطریق بهره مندی از رتبه مطلوب تر اعتباری در بازار اوراق بهادار نسبت به رتبه کل بانک منابع مالی لازم را درسطح هزینه کمتر به دست آورد.
● گسترش و مزایای اوراق بهادار با پشتوانه دارایی
پیشرفت های صورت گرفته در فناوری اطلاعات و ظهور سرمایه گذاران خبره در بازار مالی موجب گسترش استفاده از اوراق بهادار با پشتوانه دارایی در بازار سرمایه کشورهای مختلف شده است و دراین فراگرد، حمایت های صورت گرفته ازسوی نهادهای دولتی در جهت انتشار و عرضه اوراق بهادار با پشتوانه وام ها و اعتبارات مسکن و سایر مطالبات بانک ها، تاثیر چشمگیری در گسترش استفاده از این ابزار مالی داشته است.
وام ها و اعتبارات مسکن، وام ها و اعتبارات خرید خودرو، تسهیلات مربوط به کارت های اعتباری بخش خرده فروشی تجاری از جمله دارایی هایی بوده اند که از آنها به عنوان پشتوانه انتشار اوراق بهادار استفاده شده است.
▪ مزایا برای ناشر:
بهبود بازده سرمایه از طریق تبدیل وام ها و اعتبارات در ترازنامه به اقلام خارج از ترازنامه موجد درآمد کارمزد، کاهش هزینه استقراض، آزادسازی سرمایه بانک برای مقاصد سرمایه گذاری، مجدد بهبود مدیریت دارایی بدهی و مدیریت مخاطره اعتباری همگی از مزایای اوراق بهادار با پشتوانه دارایی برای ناشران آن می باشند.
▪ مزایا برای سرمایه گذاران:
دستیابی به بازده مناسب درمقایسه با سرمایه گذاری در ابزارهای برخوردار از ویژگی های مخاطره- بازده مشابه- افزایش نقدینگی در بازارهای ثانویه و دستیابی به مصونیت بیشتر به واسطه تضمین های ناشی از وثایق و رتبه بندی های اعتباری، ایجاد انعطاف پذیری درمدیریت وجوه نقد به دلیل ساختار نقدی اوراق بهادار منتشرشده به پشتوانه دارایی، و نبود نیاز به تحلیل جزئیات وام ها و اعتبارات پشتوانه انتشار اوراق بهادار عرضه شده در بازار از میان منابع اوراق بهادار با پشتوانه دارایی برای سرمایه گذاران به شمار می روند.
▪ مزایا برای استقراض کنندگان:
با توجه به وجود امکان خارج ساختن برخی از وام ها و اعتبارات از ساختار ترازنامه ، بانک ها قادر خواهندبود تا وام ها و اعتبارات را با شرایط بهتری به استقراض کنندگان بالقوه (وام و اعتبار با نرخ سود ثابت به جای نرخ سود متغیر) ارائه کنند. علاوه براین، رقابت ناشران اوراق بهادار در بازار سبب می شود تا زمینه لازم برای دسترسی به منابع مالی با شرایط بهتر و درسطح وسیعتری از بازار فراهم آید.
ساختار اوراق بهادار منتشرشده تابعی از ماهیت دارایی های پشتوانه آنها می باشد. برای نمونه، وام ها و اعتبارات برخوردار از اقساط مساوی در برابر خطوط اعتبارگردان (تجدیدپذیرRevolving) هریک منجر به ایجاد ساختار متفاوتی از اوراق بهادار می شوند.
وام ها و اعتبارات برخوردار از اقساط مساوی دارای برنامه زمان بندی با پرداخت و تاریخ پرداخت نهایی قطعی می باشند و نمونه های بارز آنها وام های خرید خودرو، وسایل منزل و غیره می باشد، درحالیکه خطوط اعتبار گردان به طور معمول فاقد برنامه زمان بندی بازپرداخت و تاریخ پرداخت نهایی قطعی می باشد و نمونه مشخص آن تسهیلات مربوط به کارت های اعتباری است. زیرا بازپرداخت بدهی های ناشی از کارت های اعتباری دارای الگوهای بسیار متنوعی است و می تواند ترکیبی از دو گزینه فوق را شامل شود.
صورت بندی فرآیند انتشار اوراق بهادار برخوردار از پشتوانه دارایی (طرف های معامله) فرآیند انتشار اوراق بهادار با پشتوانه دارایی ازطریق تجزیه کارکردهای سنتی بانک ها و تفکیک آنها به مجموعه ای از کارکردهای تخصصی، موجب توزیع مجدد مخاطرات میان گروه های متفاوتی می شود.
▪ استقراض کنندگان (Borrowers):
مسئولیت ادای تعهدات مربوط به بازپرداخت وام ها و اعتبارات پشتوانه اوراق بهادار منتشر شده برعهده استقراض کنندگان بانک منشأ اعتبار است. در بسیاری از موارد موسسات رتبه بندی به ارزیابی کیفیت اعتباری استقراض کنندگان و تخصیص رتبه مشخصی به آنها اقدام می کنند.
▪ بانک منشأ (Originator):
مسئولیت ایجاد و اعمال مدیریت دارایی های فروش رفته یا استفاده شده به عنوان پشتوانه انتشار اوراق بهادار برعهده بانک منشأ می باشد.
به طور معمول، بانک منشا ایجاد مجموعه دارایی های پشتوانه انتشار اوراق بهادار نسبت به مدیریت مطالبات (شامل خدمات مشتریان، پردازش پرداخت های مشتریان، وصول مطالبات بر مبنای توافق های صورت گرفته، در چارچوب موافقتنامه یکپارچه سازی دارایی ها، پیگیری موارد عدم وصول مطالبات) در ازای دریافت حق الزحمه مشخص اقدام می نماید.
▪ شخصیت حقوقی خاص (SPV):
مسئولیت نگهداری دارایی های پشتوانه انتشار اوراق بهادار برعهده شخصیت حقوقی خاصی است که برای این منظور به وجود می آید. شخصیت حقوقی خاص نقش نوعی واسطه هدفمند را ایفا می کند که در پی حفظ حقوق و منافع مالی سرمایه گذاران است و وظایف آن در چارچوب موافقتنامه واسطه گری تبیین می شود.
به طور متعارف، شخصیت واسطه مسئولیت انجام پرداخت های مربوط به اوراق بهادار در چارچوب موافقتنامه مربوط و همچنین حصول اطمینان از رعایت مفاد موافقتنامه ها از سوی تمام اشخاص مربوط را برعهده دارد.
▪ ارتقای اعتبار (Credit Enhancing):
در شرایطی که جریان های نقد ناشی از دارایی های پشتوانه اوراق بهادار پوشش لازم برای انجام به موقع پرداخت های مربوط را فراهم نکند، کارکرد ارتقای اعتبار به منظور حمایت از حقوق سرمایه گذاران وارد عمل می شود.
حمایت اعتباری ارائه شده معمولا در قالب ارائه اعتبارات اسنادی یا ضمانتنامه (Surty Bonds) صورت می گیرد.
▪ نهادهای رتبه بندی (Rating Agency):
مسئولیت ارزیابی مستقل کیفیت اعتباری معاملات برعهده نهادهای رتبه بندی است. این نهادها از تخصص لازم برای ارزیابی دارایی ها و ارائه اظهارنظر مستقل در مورد آنها برخوردارند. سرمایه گذاران با درنظر گرفتن استقلال نظر ارائه شده، از ارزیابی دارایی های پشتوانه اوراق بهادار و همچنین بانک منشأ اعتبار بی نیاز می شوند.
▪ ضامن فروش (Underwriter):
مسئولیت ارائه نظر مشورتی به عرضه کننده اوراق بهادار در زمینه شیوه ساختاربندی این اوراق، قیمت گذاری اوراق بهادار و بازاریابی آنها در بازار سرمایه برعهده ضامن فروش اوراق بهادار است. این نهادها از رابطه نزدیکی با موسسات سرمایه گذاری برخوردارند و از الزامات قانونی و ساختار مربوط به انتشار این نوع اوراق بهادار نیز آگاهی دارند.
▪ سرمایه گذاران (Investors):
صندوق های بازنشستگی، موسسات بیمه، صندوق های سرمایه گذاری و بانک های سرمایه گذاری از اصلی ترین سرمایه گذاران در اوراق بهادار برخوردار از پشتوانه دارایی به شمار می روند. توجیه اصلی سرمایه گذاری همانا نرخ بازده بالاتر نسبت به ابزارهای مالی برخوردار از مخاطره اعتباری مشابه است.
● تأثیر اوراق بهادار با پشتوانه دارایی بر کفایت سرمایه
در صورتی که واگذاری دارایی ها به شخصیت حقوقی خاص واجد شرایط معامله فروش (بدون حق برگشت به فروشنده) باشد، دراین صورت می توان چنین دارایی هایی را از محاسبات مربوط به نسبت کفایت سرمایه خارج کرد.
به عبارت دیگر بانک منشأ اعتبار ضرورتی به نگهداری سرمایه در برابر دارایی هایی که پشتوانه انتشار اوراق بهادار بوده اند، نخواهد داشت.
بدین ترتیب، بانک امکان می یابد تا ضمن رهایی از الزامات کفایت سرمایه ، به منافع ناشی از این دارایی ها دست پیدا کنند.
اگرچه استانداردهای مربوط به برخورداری بانک ها از سرمایه کافی (متناسب با سطح مخاطرات اثرگذار بر گونه های مختلف دارایی ها) تا اندازه زیادی بر مخاطره اعتباری بانک ها تمرکز دارند، با این حال سرمایه بانک باید به اندازه ای کافی باشد که امکان جذب زیان های ناشی از سایر انواع مخاطرات (مخاطره نقدینگی، مخاطره ناشی از مرکز در یک یا چند بخش اقتصادی خاص) نیز وجود داشته باشد.
از این رو، احتیاط ایجاب می کند که کلیه بانک ها تمام مخاطرات مرتبط با عملیات انتشار اوراق بهادار با پشتوانه دارایی را ارزیابی کرده و تمهیدات لازم را دراین خصوص بعمل آورند.
به طوری که در مباحث قبل به آن اشاره شد، استفاده از ابزارهای مالی ساختارمند و از آن جمله انتشار اوراق بهادار با پشتوانه دارایی، بستری را فراهم می کند تا ضمن کاهش مخاطره ناشی از اقلام مندرج در ترازنامه و دست یابی به منابع مالی جدید، زمینه ای برای کاهش سرمایه مورد نیاز برای تامین آستانه های مقرر در نسبت های کفایت سرمایه نیز به دست آید.
اما لازمه حصول این مزایا و نیل به سایر منافع ابزارهای مالی ساختارمند همانا وجود زمینه های حقوقی و مقرراتی لازم است.
درحال حاضر به رغم وجود فرصت های بسیار برای گسترش بهره گیری از این نوع ابزارهای مالی جهت حصول منابع مالی جدید در ایران، بستر مقرراتی لازم به ویژه در زمینه انتشار اوراق بهادار با پشتوانه دارایی مهیا نمی باشد.
توجه به این موضوع از اهمیت به سزایی برخوردار است چرا که حفظ ثبات بازار مالی و اعتمادسازی میان سرمایه گذاران مستلزم وجود زمینه های حقوقی شامل ضمانت های اجرایی لازم است. دراین راستا، باید اقدام مقتضی برای روزآمد سازی قوانین و مقررات بازار سرمایه و تلاش در جهت شفافیت هرچه بیشتر در بازار صورت پذیرد.
افزون بر این، به وجود آوردن محیط اقتصادی مساعدی که در آن نرخ تورم و هزینه مالی (نرخ بهره) از ثبات نسبی برخوردار است نیز کاملا ضروری جلوه می کند، زیرا ناپایداری در متغیرهای اقتصادی موجب سلب اعتماد سرمایه گذاران از ثبات بازار مالی شده و طرح و معرفی ابزارهای نوین مالی را با چالش های بسیاری رویارو می سازد.
سرانجام آنکه لازمه هرگونه تغییر و نوآوری همانا وجود زمینه فرهنگی لازم است، جامعه سرمایه گذاران در ایران باید خود را برای درک هرچه سریعتر ابزارهای مالی گوناگون آماده کند و دراین فراگرد توجه به نقش انکار ناپذیر آموزش حرفه ای همچون گذاری گریز ناپذیر جلوه می نماید.

دکتر احمدعزیزی

منبع : روزنامه کیهان