والنتاین به سبک ایرانی

دوست داشتن و دوست داشته شدن جز پایه ای ترین کنش های انسانی در جوامع مختلف و اعصار گوناگون تاریخ بشر بوده است. همواره نزد انسان ها حس دوست داشتن دیگری یا دوست داشته شدن به وسیله دیگری امری والا و دارای ارج و منزلت بسیاری بوده است. اگر به ادبیات هر جامعه ای نظر بیافکنیم بی تردید بیشترین موضوعی که تاکنون در مورد آن سخن به میان آمده است داستان عشق است.
در جهان کنونی نیز با وجود تمام تغییر و تحولات شگرفی که در سبک زندگی انسان ها رخ داده است اما مفهوم عشق و دوست داشتن همچنان استوار مانده است هر چند که در فرم ها و قالب های نوین خود را نمایان می سازد. یکی از فرم هایی که به تازگی در طی چند سال اخیر در جامعه ایران تبدیل به یک مدل از ابزار علاقه کردن و گرامی داشتن عشق شده است. روز جشن والنتاین است. البته ولنتاینی متفاوت از نسخه اورجینال آن، ولنتاینی به سبک ایرانی!
● تاریخچه والنتاین
وقتی که والنتاین کشیش رومی در روز ۱۴ فوریه یکی از سال های قرن سوم میلادی به جرم عقد کردن سربازان جوان به پای چوبه دار می رفت هرگز فکر نمی کرد که افسانه او روزی تبدیل به سنتی جهانی شود. سنتی که هر ساله در این روز به تمام جهان رنگ دیگری می بخشد.
والنتاین در قرن سوم میلادی و در روم باستان زندگی می کرده، هنگامی که امپراتور کلادیوس به این نتیجه می رسد که سربازان مجرد قدرتمندتر هستند، ازدواج مردان جوان را غیرقانونی می کند تا بر تعداد سربازانش بیفزاید. والنتاین این حکم را بسیار ناعادلانه می داند از فرمان سرپیچی می کند و مردان و زنان جوان را در خفا به عقد یکدیگر درمی آورد.کلادیوس که از این عمل آگاه می شود، وی را به مرگ محکوم می کند.
بر اساس این افسانه والنتاین خودش اولین «هدیه والنتاین» را برای معشوقش می فرستد. هنگامی که والنتاین در زندان بوده، دلداده دختر جوانی می شود که دختر زندانبان بوده است. پیش از مرگش، نامه ای برای آن دختر نوشته و در پایان چنین امضا می کند «والنتاین تو» و این عبارتی است که امروزه نیز در پایان برخی نامه ها به چشم می خورد. در تمامی افسانه ها شاهد هستیم که والنتاین پیکره و در حقیقت نمادی از همدلی، دلسوزی و از همه مهمتر عشق است.
بر اساس یکی دیگر از افسانه ها، همه دختران مجرد شهر عصر همان روز اسامی شان را روی یک تکه کاغذ نوشته و آن را در گلدانی می ریختند. آنگاه هر کدام از پسران مجرد شهر یکی از آن اسامی را از داخل درمی آوردند و با صاحب آن نام آشنا می شد. این کار اغلب به ازدواج می انجامید.
پاپ اعظم گلاسیوس، نخستین بار در حدود ۴۹۸ پس از میلاد، روز ۱۴ فوریه را روز سنت والنتاین قرار داد. بنابراین روش قرعه کشی رومیان برای انتخاب همسر ضد مذهب و غیرقانونی اعلام شد. بعدها، انگلیسی ها و فرانسوی ها در قرون وسطی بر این باور شدند که ۱۴ فوریه آغاز فصل جفت گیری پرندگان است و خود به رشد این رای منجر شد که روز والنتاین را باید جشن گرفته و گرامی بدارند.
در قرن هفدهم در بریتانیای کبیر بود که روز والنتاین را در سر تا سر کشور جشن گرفتند. در اواسط قرن هجدهم، دوستان و دلدادگان از هر طبقه اجتماعی که بودند در این روز به یکدیگر هدایای کوچک یا نامه های عاشقانه می دادند. در پایان قرن هجدهم با توجه به گسترش صنعت چاپ در جهان کارت های چاپی جایگزین دست نوشته ها شدند. در آن زمان که مردم را از ابراز احساسات فراوان منع می کردند، کارت های از پیش آماده شده بهترین روش برای نشان دادن احساسات و علایق یک فرد به شمار می رفت. همچنین هزینه بسیار نازل پست بهترین مشوق برای علاقه مندان به این سنت محبوب به شمار می رفت. در سال های بین ۱۷۰۰ تا ۱۷۱۰ بود که آمریکایی ها نیز به جرگه برگزارکنندگان روز والنتاین پیوستند.
بر اساس گزارش های آماری، ارسال بیش از یک میلیارد کارت والنتاین باعث شده است که این روز به عنوان دومین روز در تمام سال باشد که طی آن بیشترین تعداد کارت تبریک رد و بدل می شود (تعداد کارت های ارسال شده برای گرامی داشت کریسمس ۲/۶ میلیارد برآورد شده است). تقریبا ۸۵ درصد هدایای والنتاین توسط زنان خریداری می شود. علاوه بر ایالات متحده، در کشورهای کانادا، مکزیک، انگلستان، فرانسه و استرالیا نیز روز والنتاین را جشن می گیرند
● رابطه کالایی شده عشق در روز والنتاین
شاید واژه عشق و تعریف دادن از آن پر مناقشه ترین مقوله ای بوده است که انسان از ابتدای به وجود آمدن جوامع انسانی و روابط متقابل بین انسانی تاکنون با آن درگیر بوده است. رابطه ای که به ظاهر ساده می نمایند و سرچشمه گرفته از نیاز فرد به ایجاد ارتباط با دیگران است اما در عین حال یکی از پیچیده ترین و تکامل یافته ترین شکل ارتباط گیری بین انسان ها است. رابطه ای بین دونفر که همواره جمع اضداد حس های گوناگون است. شادی/ غم، خوشی/ ناخوشی، خودخواهی / از خود گذشتگی، اشک و/ لبخند و در عاقبت عشق و نفرت!
اما تمام این امور در روز های منتهی به والنتاین به شکل دیگری خود را بروز می دهند. به شکل یک رابطه کالایی! عشق خود را به شکل عروسک های سرخ رنگی یا جعبه شکلاتی و شاید یک اس ام اس نشان می دهد.
در بسیاری از کشورهای جهان در روز والنتاین فروشگاه ها، خیابان ها و حتی مدارس شکل تازه ای می گیرند. فروشگاه ها در آستانه والنتاین دکوراسیون خود را تغییر می دهند و با تزیین مغازه ها با رنگ قرمز مردم را به خرید هدایای والنتاین تشویق می کنند. رستوران ها هم علاوه بر تبلیغات گسترده در مورد این روز با تزئینات ویژه خود را برای پذیرایی از مشتریان رمانتیک این روز آماده می کنند.
در والنتاین به سبک ایرانی نیز شاهد حضور این واسطه های کالایی هستیم. برای ابراز علاقه به فرد دیگری یا اس ام اس می زنیم یا شاخه گلی می خریم یا عروسکی یا ویلایی ماشینی و جواهر گران قیمتی! در این جا باز هم جایگاه طبقاتی است که تعیین کننده میزان ابراز عشق ماست.
در روز های نزدیک به والنتاین با نگاهی گذرا به خیابان های شهر این امر را بهتر در می یابیم. مغازه هایی که ناگهان مملو از عروسک های فانتزی که اکثرا رنگ سرخ آتشین که نمادی از سوز زندگی عشق است پر شده اند. حتی انواع شکلاتی که تا دیروز به نام های دیگر می شناختیم ناگهان تغییر نام داده و شکلات والنتاین نام می گیرند. مغازه های بسیاری تبدیل به «والنتاین فروشی» می شوند.
اکثر مشتریان این مغازه ها را دختران و پسران جوانی تشکیل می دهند که ظاهری امروزی و مدرن دارند و از اقشار متوسط رو به بالا هستند. شهرنشینانی که به همراه امواج مدرنیزاسیون عشق های شان را هم فانتزی کرده اند. قشری که خواهان نوجویی و درک متفاوت از مفهوم دوست داشتن هستند. جوانانی که شاید تلاش می کنند که ازعشق ورزیدن در چارچوب های سنتی فراتر روند. اما همچنان در چارچوب دیگری محصورند. چارچوب رابطه کالایی! آنان به مغازه های هجوم می برند تا عشق را خریداری کنند به قیمت های مختلف و متناسب با عرف بازار و سرمایه! عشق خود را در قالب عروسک های رنگاوارنگ نمایان می کند و به ما لبخندی بلاهت وار تحویل می دهد. هر چقدر عروسک مان بزرگ تر و گران تر باشد گویا عشق مان والا تر است.
باز هم مردان بیشتر از زنان باید عشق بورزند. همچنان بر اساس آموزه های سنتی ابراز عشق در انحصار مردان است. در ابن جا نیز آنان که سوژه های فعال هستند و زنان ابژه های فرمان بر! اما شاید در جهان مجازی اندکی این چارچوب شکسته شده باشد. در آن جا به وسیله وبلاگ ها، بلستت های یاهو ۳۶۰، پی ام های مسنجر و کامنت ها و کارت پستال ها مجازی دیگر عشق مرز ها جغرافیایی و جنسیتی را شکسته است. آن هم به بهانه والنتاین!
● تقدس زدایی از عشق
در جهان امروزی و روز های منتهی به والنتاین دیگر آن هاله تقدس ماب عشق از بین رفته است. عشق دیگری امری دست نیافتنی و ممنوعه نیست. امری آسمانی و قدسی نیست بلکه زمینی و عرفی شده است. عشق دیگر نهان شده در پستو خانه ها نیست بلکه کالایی است که در هر خیابان و پاساژی در حال فروخته شدن و خریداری شدن است. عشق دیگر سخت و استوار نیست که با یک نگاه یا نازک شدن و کلفت شدن ابروی یار بر باد رود یا دود شود و به هوا رود. بلکه عشق هر لحظه در جریان است البته در نظم کالایی جدید! آیا این همان عشق سابق است؟
به راستی چرا با دوری از فرهنگ ملی و مذهبی خود، بعضی ها به سراغ فرهنگهایی وارداتی همچون والنتاین می روند؟

نویسنده : مهرداد شاکری

منبع : روزنامه مردم سالاری