نگاهی به سینما در کشورهای عربی

سینمای عرب در خلال سالهای ۱۹۶۸ تا ۱۹۸۸ شاهد تجربیات از سوی سینماگران جوان در نقاط مختلف جهان عرب بود. با آغاز سال ۱۹۶۸، جنبش های جوانان بر ضد سیستم سنتی اجتماعی در دنیا آغاز شد. در همان زمان شکافی عمیق از نظر فکری، روحی و اخلاقی در تمام جوامع خصوصا جوامع غربی به وجود آمد و اعتماد جوانان به نهادهای سیاسی و اجتماعی از بین رفت.
در جهان عرب پس از اولین شکست اعراب در مقابل اسرائیل، حرکت گسترده ای برای تجدیدنظر در نهادها و علل و اسباب این شکست به وجود آمد. سردمدار این حرکت نیز جوانان بودند که خود را مالکان آینده به حساب آورده و منتظر بودند تا حکومتها به وعده هایشان عمل کنند و آنان را به آرزوهای خود برسانند.
اولین کشور عربی که دچار التهاب و تغییر و تحولات شد مصر بود. این کشور در قلب منطقه عربی قرار داشته و در جنگ متحمل شکست سنگینی شده بود. مصر شاهد حرکتی برای بازسازی فرهنگی و فکری بود که نویسندگان، شعرا، داستان سرایان، ادبا و نقاشان و هنرمندان در آن شرکت داشتند اما نقش سینماگران بیش از همه جلوه گر شد و همگی خواستار تجدیدنظر در سینمای سنتی و قدیمی شدند.
پس از آن بود که «مجمع فیلم مصر»، سینماگران را به سوی ایجاد سینمایی جدید و به دور از چهارچوبها و قالبهای سنتی و قدیمی دعوت نمود. سینمایی که به مسایل و مشکلات واقعی جامعه بپردازد. شکل سازمان یافته این دعوت به تاسیس «مجمع فیلم» منجر شد. با تأسیس مجمع فیلم در سال ۱۹۶۰ نسل جدیدی از جوانان عاشق سینما پدیدار شدند که بر دانش، آگاهی و معلومات خود تکیه داشتند و هر هفته فیلم های سینمایی را مشاهده و نقد و بررسی می نمودند. پس از مدتی در سال ۱۹۶۳ دو حادثه مهم به وقوع پیوست:
۱) فارغ التحصیل شدن اولین گروه دانشجویان دانشسرای عالی سینما
۲) تأسیس مؤسسه سینمایی و وارد شدن دولت در امور تولیدات سینما و سیطره جزئی آن بر توزیع و نمایش فیلم.
مدتی نگذشت که مبارزه ای میان نسل جدید و نسل قدیم سینماگران درگرفت که به صورت یک درگیری حرفه ای درآمد. نسل جدید می خواست آنچه را که از اصول جدید سینما یاد گرفته بود به اجرا گذاشته و برای خود فرصت کار ایجاد کنند. این نسل، نسل قدیم را متهم به رکود، ارتجاع، و مانع بودن در راه سینمای جدید می نمود نسل قدیم نیز جوانان را متهم به گستاخی، بی احترامی به خبرگان و تمایل به شهرت و جمع آوری مال و ثروت نمود.
در این میان، چند تن از بهترین کارگردانان قدیمی مانند یوسف شاهین، صلاح ابوسیف، برکات، توفیق صالح و… در این میدان مبارزه مورد بی توجهی و غفلت قرار گرفتند که ناشی از کوتاه فکری جوانان بود.
در آن زمان برخی عقیده داشتند که دولت به تنهایی می تواند سینمایی نوین را اداره کند ولی نظر اکثر جوانان به سوی بخش خصوصی بود و آن را تنها عامل پیشرفت و تحول سینمای مصر می دانستند، زیرا بخش خصوصی فیلمهای خوبی را به وسیله کارگردانان بزرگ سینما، ساخته بود.
بخش دولتی نیز فعالیت خود را آغاز کرد و فیلمهای تجاری ارزان قیمت با ارزش هنری مناسبی را ساخت که این فیلم ها در مقایسه با تولیدات مشابه آمریکایی، فیلمهای گروه «B» نام گرفت. در سال ۱۹۶۸ جامعه هنری و فرهنگی سینماگران جوان تبدیل به نیرویی قدرتمنند شد و نیاز به تغییر تحولات را در خود احساس نمود. این جامعه سینمای قدیمی را نفی کرده و آن را مورد اتهام قرار داد.
تابستان ۶۸، تابستانی پر از التهاب و تشنج بود. سینماگران و منتقدان جوان خواستار ایجاد چهارچوب و برنامه ای واحد شدند که آنها را در کنار یکدیگر جمع کرده و حرکتشان را منظم سازد. در همین راستا این گروه توانست در مجله «کواکب»‌ دو صفحه را به خود اختصاص دهد که «رجاء نقاش» مسئولیت آن را برعهده داشت. سپس «فتحی فرج» سردبیر مجله «غاصبون» و همکارانش حمله شدیدی را بر علیه سینمای سنتی آغاز کرده و خواستار فرصت دادن به سینماگران جوان برای ساخت فیلمهایی در مورد مسایل واقعی جامعه شدند. در همان زمان اولین باشگاه سینمایی در قاهره با پنج هزار عضو افتتاح شد که اکثر آنان را جوانان تشکیل می دادند.
این باشگاه هر هفته اقدام به پخش و نقد و بررسی فیلم و بررسی فیلم می نمود و هفته نامه «دوریه» که در حال حاضر نیز منتشر می شود به نقد و بررسی سینمای نوین جهان می پرداخت.

سعید طبیعت شناس

منبع : بنياد انديشه اسلامي