نیاز به مطالعه

آدمی در هر شرایطی که باشد از مطالعه جهت کسب آگاهی و غنی تر کردن محتوای ذهنی بی نیاز نیست؛ به خصوص یک محقق که سعی دارد از راه مطالعه به تقویت یک فکر یا تجدید نظر در آنچه داری، بپردازد. بنابراین او بیشتر از هر شخص دیگری نیازمند است از قواعد و اصول مطالعه و راه و روش آن مطلع باشد.
شکی نیست او نیز چون دیگران مطالعه می کند ولی اگر به مانند دیگران زود احساس خستگی کند و یا بی توجه به موضوع مطالعه و دچار سردرگمی و حواس پرتی باشد، به مراتب بیش از کسی که مطالعه تفننی دارد، زیان می بیند. اغلب گمان دارند که حافظه بازگشت زمان و بالا رفتن سن به تدریج ضعیف می شود و از قدرت ضبط و کشش آن کاسته می گردد. یا فکر می کنند ذهن آنها پر نشده و دیگر جایی برای مطلب و مساله جدیدی را ندارد. امروزه نزد بسیاری از دانشمندان ثابت شده است که افراد بالغ در صورت تمرکز حواس، موضوعات را به مراتب سریع تر از کودکان فرا گرفته و زودتر آن را به خاطر می سپارند.
دلیلشان در این ادعا این است که حافظه نیز چون دیگر استعدادهای انسانی قابل پرورش است و می تواند دایما به سوی کمال برود. با این حساب عدم امکان فراگیری و یا ضبط مطالب را در ذهن باید مربوط به مسایل دیگری چون عدم دقت و یا عدم رعایت اصول و قواعد مطالعه دانست.
● مراحل اقدام به مطالعه:
▪ در این مرحله باید نکات متعدد و گوناگونی را در نظر گرفت که اهم آنها عبارتند از:
۱) تعیین نوع مطالعه:
این که چه چیزی را مطالعه کنیم؟ پرسش مهمی است در دنیایی که عمرها محدود و اوقات محدودتر است. نمی توان تن به هر مطالعه ای داد. باید کوشید که مطالعه ای جهت دار انجام گیرد و به خصوص در زمینه هایی باشد که بیشتر مورد علاقه ونیاز جامعه است.
بر این اساس به دنبال مطالعه و بررسی ارزنده ترین و سازنده ترین و در عین حال خلاصه ترین و مستندترین موضوعات باید رفت. تجارب نشان داده که مطالعه هر چند محدود ولی براساس حساب و پیش بینی و وقت گذاری منظم باشد، آگاهی هایی در حد تخصص به دست می دهد. چه بسیار افرادی که وارد اتاق مطالعه می شوند و مقداری از اوقات خود را در تردید می گذرانند؛ تردید از این که چه بخوانند؟ چه کتاب یا مقاله ای را مطالعه نمایند. این سردرگمی در انتخاب باعث اتلاف وقت می شود و با مطالعه چند خط از یک کتاب و کنار گذاردن آن برای مطالعه کتاب دیگر، خود موجب زیان هایی است.
۲) تعیین هدف مطالعه:
قبل از هر مطالعه باید هدف را مشخص کرد که چرا مطالعه می کنم؟
چه مطلبی را می خواهم بیاموزم؟ هدفم از این آموختن چیست؟
آیا به خاطر وقت گذرانی است؟ برای تنوع و تفنن است؟
به خاطر فواید مادی یا معنوی است؟ این مطالعه چه تاثیری در زندگی و سرنوشت من دارد؟ و داشتن هدف قوی انگیزه و موجبی برای نوع مطالعه است. می تواند محرکی مداوم برای مطالعه طولانی تر و حتی عدم احساس خستگی باشد. قبل از مطالعه باید بکوشیم فهرست مطالب و رئوس مسایل مورد مطالعه را از نظر بگذرانیم تا دورنمایی از آنچه که می خواهیم به دست آوریم در ذهن پیدا شود و آنچه را که می خوانیم براساس یک پیوستگی و نظامی در ذهن برجستگی پیدا کند.
باید سعی کرد تمرکز ذهنی ایجاد نمود تا تمام تلاش های مغز متوجه مطلب گردد و در سایه آن درک مسایل دشوار آسان شود. برای ایجاد تمرکز نیازمند به دقت ارادی یا عادی هستیم که خوشبختانه در سایه خواستن،علاقه مند شدن آن هم از طریق احیای هدف در ذهن امکانپذیر است. از سوی دیگر باید هر عاملی را که موجب پراکندگی ذهن است، از بین ببریم، وسایل زینتی تصاویر جلب کننده، نقاشی های خیره کننده، دورنماهای تماشایی و … همه طرد شوند. حتی پنجره اتاق به سوی خارج بازنباشد که سر و صدای اطراف وارد شود. حتی کتاب های متفرقه، عکس روزنامه در پیش روی ما نباشد. دست ما به بازی ما تسبیح یا کلید مشغول نباشد و …
در سایه به کار انداختن کوشش ارادی و تمرین می توان مدت این تمرکز را تدریجا طولانی تر کرد و مسایل مورد مطالعه را نباید کوچک شمرد. وقتی منبعی را برای بررسی برگزیدید با کمال اهتمام و تلاش به کار انداختن اراده به مطالعه آن بپردازید و از تردید و دودلی و حتی به امروز و فردا انداختن بپرهیزید و مطالب را با تمام وجود و با عشق و علاقه باید مطالعه کرد باید ارزش و اهمیت آن را در ذهن زنده نمود و حتی برای هر نکته فایده ای تراشید و وضع و شرایط خود را در آن وضع سنجید و ارزیابی کرد. باید اندیشید که دانستن یا ندانستن یک مطلب تفاوتی برای او پدید می آورد. مطالب را نباید خواند، نه بلند و نه آهسته، فقط باید مطالب را از برابر چشم عبور داد یا چشم آن را ببیند و رد شود. در مطالعه جز ذهن و چشم چیزی نباید کار کند؛ منظور این است که بدن، دست و پا و دیگر اعضا ساکت باشند، حتی زبان نیز کار نکند، لب نیز نجنبد، این کار که مطالعه صامت نامیده می شود، میزان سرعت مطالعه را بالا می برد و کار آن را آسانتر می سازد. خواندن همه عبارات ادا و تلفظ تمام کلمات ضمن ایجاد خستگی، موجب پریشانی حواس می شود.
● بهره گیری از نتایج مطالعه
اینک در حال مطالعه ایم، وقتی است که می گذرد، فرصتی است که از دست می رود، پس چه بهتر که از نتایج این تلاش بهره ای حاصل شود. برای وصول به این هدف:
۱) به آنچه می خوانیم فکر کنیم، مطالبی را یکباره رد یا قبول نکنیم. چون این امر دام خطرناکی برای ذهن ماست.
۲) در ذهن خود نویسنده را ا نتقاد کنیم، از او سوال نماییم، اشکال بگیریم خود را در جای او بگذاریم و خلاصه پس از نقد آن را قبول کنیم. این امر به حقیقت نوعی جبهه گیری علیه واردات ذهن ماست.
۳) مطالب را در ذهن دسته بندی کنیم و به آن نظم منطقی دهیم تا روابط علت و معلولی آن کشف و مشخص شود و بیشتر در ذهن بماند.
۴) نکات مهم و رئوس مطالب و نیز آنچه که در حین مطالعه، در ذهن پیدا می شود و جرقه ای که پدید می آید را یادداشت و تلخیص کنیم و به خصوص مساله ای که دارای ضرر و ارزش کافی باشد. فایده و یادداشت ها این است که با نگاهی می توان آن را در ذهن مجسم کرد.
۵) برای اطمینان از درک آنچه خوانده ایم ضروری است به سوالاتی که در پایان هر بخش در برخی کتب دیده می شود، جواب گوییم. این امر کنترلی برای اتفاق افتادن آموخته های ماست.
۶) پس از پایان مطالعه یک بخش، یک فصل یا یک کتاب سعی شود که مطالب دوره گردد.
رئوس مطالب، سرفصل ها و عناوین را بار دیگر از نظر بگذرانیم و حتی مطالب آن مورد اظهار نظر مجدد قرار نگیرد و با دیگران در این باره بحث شود.
اینها و دیگر مسایل از این قبیل، از اصول و نکاتی است که رعایت آن موجب افزایش موفقیت آدمی در مطالعه می گردد.

زهرا فیروزی راد

منبع : روزنامه جوان