دشمنان کتاب

آیا فکر می کنید فقط آدم ها هستند که می توانند دشمن داشته باشند؟ آیا تا به حال شنیده اید که کتاب ها هم می توانند دشمن داشته باشند؟ شاید به نظر خنده دار باشد ولی اگر نمی دانید حالا بدانید که کتاب ها هم می توانند دشمن داشته باشند.
آن هم چه دشمنانی: بشر، هوا، نور، دما، رطوبت، حشرات، قارچ ها و اسیدها. می بینید که سر دسته همه این دشمن ها بشر است که خود از دست دشمنانش ناله می کند. این استفاده کننده های بی دقت، کتاب ها را خراب می کنند آن قدر به این کتاب های بی زبان فشار می آورند که جلد و شیرازه او را از هم جدا می کنند، کثیف و لکه دار می کنند که همه اینها از عمر مفید آن کم می کند. برویم سراغ این هوا که ما آدم ها از این ناپاکی و آلودگی اش نمی توانیم یک نفس عمیق در این شهر بکشیم چه برسد به این کتاب های بی زبان. هوای پاکیزه و تازه نمی تواند از دشمنان کتاب محسوب شود بلکه این ناخالصی های موجود در هوا در این شهر شلوغ و متراکم است که از دشمنان حقیقی کتاب محسوب می شود. ازن و دی اکسید ازت از عناصر شناخته شده ای برای بشر نیستند ولی جزو مواد ناخالص خطرناک موجود در هوا هستند .اگر کاغذ و پارچه به مدت طولانی در مجاورت ازن قرار بگیرند استحکام خود را از دست می دهند. ازن رنگ جلد کتاب را از بین می برد همچنین نور طبیعی حاصل از گردش شب و روز نیز مثل نور مصنوعی بر کتاب اثر می گذارد. کاغذ اگر مدتی در معرض تابش اشعه ماورای بنفش قرار بگیرد شکننده و بی دوام می شود. محلی که کتاب هایمان نگهداری می شوند باید از دمای متناسب و معتدل برخوردار باشند. گرما از عوامل اصلی رشد کپک است، حشرات در ساختمان های گرم به سرعت رشد می کنند. گرمای زیاد چسب و سریش جلد کتاب را خشک و فاسد می کند. رطوبت نیز هم برای کتاب مفید و هم مضر است. رطوبت در حد مناسب برای حفظ انعطاف کاغذ لازم است. رطوبت بیش از حد به رشد کپک در کاغذ کمک می کند و کمبود آن کاغذ را شکننده می سازد. کتاب هایی که کاغذ آن ها از خمیر چوب تهیه شده باشد و یا نسخه های خطی که در محیط مرطوب قرار گرفته باشند، پس از خشک شدن خرد می گردند. رطوبت زیاد سبب رشد سریع کپک ها در چرم می شود و اول رنگ آن را زایل می کند و سپس روی خودچرم اثر می گذارد و کمبود رطوبت چرم را خشک می کند.
رسیدیم به بخش جالب و جذاب قسمت حشرات، حشرات مخفی و موذی مانند کک، شپش و غیره جانورانی هستند که معمولا همه جا یافت می شوند و کنترل آنها مشکل است. این جانورها را از نظر آسیبی که بر کتاب می زنند به دو دسته تقسیم می کنند دسته اول، حشراتی که روی مواد کتاب زندگی می کنند و آنها را از بین می برند و دسته دوم حشراتی که گاه به گاه و هر وقت که محیط مساعد باشد از مخفیگاه خود بیرون می آیند و هجوم خود را به کتاب ها و دیگر مواد کتابخانه آغاز می کنند. بیش از ۷۰ نوع حشره به عنوان دشمن مواد کتابخانه شناخته شده اند که شناخته شده ترین آن سوسک های حمام، موریانه، سیلورفیش، شپش کتاب و … هستند.
از سوسک ها که موجودات نفرت انگیزی هستند شروع می کنیم که در سراسر جهان وجود دارند و بیشتر انواع آن خاص مناطق استوایی و نیمه استوایی است. خوشبختانه فقط ۵ نوع از سوسک های حمام به مواد کتاب علاقه دارند. این آفت ها حاصل کثافات و آلودگی ها هستند و ظاهرا عامل انتقال میکروب بیماری وبا، تیفوئید و اسهال خونی نیز هستند. این حشرات با بدن های پهن و قهوه ای و سیاهرنگ خود در طول روز در میان شکاف ها پنهان می شوند و شب هنگام حمله ور می شوند و شروع به خوردن کاغذ ها می کنند. هشدار به افرادی که از سوسک می ترسند و از این موجود نفرت دارند، بجنبند تا دیر نشده و سوسک ها به سراغشان نیامده به داد کتاب های خود برسند و شروع به نظافت کنند تا به این درد دچار نشوند و اما سیلورفیش؛ شاید خیلی ها تا حالا این موجود را نه دیده باشند و نه اصلا اسم این موجود را شنیده باشند. پس بگویم برایشان از این موجود موذی، سیلورفیش ها حشرات باریک اندام، کوچک و بدون بال هستند که به هنگام بلوغ طولشان به ۵/۱ سانتی متر می رسد. رنگ آنها نقره گون است و به راحتی می توان آنها را از روی دو شاخک و سه ضمیمه موجود روی دمشان تشخیص داد و فعالیت این موجود شب هنگام شروع می شود البته در بعضی مواقع در روزها نیز خودی نشان می دهند ولی در اکثر مواقع دور از چشم ما در خلوت به کارشان مشغول می شوند و بیشتر در جاهای مرطوب و انبارهای سرد هستند این حشره اصلا گرسنگی نمی فهمد ممکن است یک ماه بدون غذا زندگی کند و آخ نگوید ولی اگر دستش به کتاب برسد تا قسمت داخلی عطف کتاب که آغشته به چسب و ژلاتین است می بلعد و در طی این مدت دایما به تولید مثل می پردازد. نوبت رسید به موریانه؛ این حشره در هوای گرم و معتدل رشد می کند و در شمالی ترین نقاط اروپا نیز یافت می شود. موریانه کمی شبیه به مورچه است و بعضی مواقع مورچه سفید نیز نامیده می شود ولی واقعیت این است که که موریانه نه سفید است و نه مورچه. تاکنون تقریبا ۱۹۰۰ نوع موریانه شناخته شده است که در لابه لای قفسه ها پنهان می شوند و شروع به خوردن کتاب می کنند. در آخر بپردازیم به شپش های کتاب؛ شنیده بودیم که موهای آدم ها شپش می گذارد ولی تا حالا نشنیده بودیم که کتاب ها هم شپش بگذارند آدم ها از نظافت نکردن و حمام نرفتن ممکن است شپش بگذارند ولی ببینیم که کتاب ها هم از حمام نرفتن و نظافت است که شپش می گذارند یا چیز دیگری هم هست که ما از آن بی خبریم. شپش کتاب حشره ریز سفید یا خاکستری رنگی است که اندازه آن از نوک سنجاق تجاوز نمی کند و گاهی هزار تای آن در لابه لای صفحات کپک زده یک کتاب وجود دارد. این حشرات در تابستان و پاییز در ساختمان ها به تعداد زیاد یافت می شوند و در جست وجوی مکان های مرطوب و تاریک هستند و تقریبا خوش اشتها هستند و همه چیز می خورند. در مکان هایی که سبزیجات و فضولات حیوانات جمع آوری می شود زندگی می کنند. این حشرات مضر هستند و خسارات چندانی به کتاب وارد نمی کنند ولی در هر حال وجود آنها هشداری برای افراد است.
اگر علاقه دارید که اطلاعات بیشتری در این زمینه کسب کنید مراجعه کنید به کتاب: آفت ها و آسیب های مواد کتابخانه ترجمه، گردآوری و تالیف: مهرداد نیکنام.

منبع : روزنامه جوان