آفات مهم درختان

برای جلوگیری از خسارت این آفات توجه به مدیریت تلفیقی آن را به‌عنوان گامی در جهت کاهش جمعیت و خسارت آنها لازم است .
مهمترین آفات چوبخوار رختان فضای سبز پروانه فری، سوسک سرشاخه‌خوار رزاسه، سوسک چوبخوار سارتا و سوسک‌های طوقه و ریشه هستند. این آفات در نتیجه ضعف درختان و عدم رعایت مسائل به زراعی به شدت درختان فضای سبز از جمله نارون، چنار و بید را مورد حمله قرار می‌دهند.
برای جلوگیری از خسارت این آفات توجه به مدیریت تلفیقی آن را به‌عنوان گامی در جهت کاهش جمعیت و خسارت آنها لازم است در سیستم مدیریت تلفیقی از تمام روش‌های مبارزه به طور هماهنگ و به شیوه‌ای که کمترین اختلال را در پیشگیری از خسارت و یا کنترل مؤثر و درازمدت این آفات اعمال نماید استفاده می‌شود از این روش‌ها می‌توان به آبیاری تغذیه و هرس گیاه و استفاده مکانیزم‌های مختلف مبارزه شامل زراعی، مکانیکی، فیزیکی، بیولوژیکی، شیمیائی و فرمونی اشاره نمود که در این مبحث هر یک به تفصیل تشریح شده‌اند.
● مقدمه
حشرات چوبخوار از آفات مهم درختان فضای سبز هستند. تنوع گونه‌ها و شدت حمله آنها ارتباط زیادی با شرایط اقلیمی دارد بدین معنی که آفتاب فراوان و شدید باعث تبخیر سطحی بسیار زیاد دشده و نهایتاً به‌علت فقدان آب کافی تغییراتی در کمیت و کیفیت شیره گیاه به‌وجود می‌آید این اما باعث می‌شود که حشرات چوبخوار از فاصله دور قادر به تشخیص این درختان باشند. حال اگر سایر عوامل از قبیل ضعف زمین این اثر را تشدید کنند آفات چوبخوار به‌راحتی روی درختان مستقر شده و دامنه فعالیت خود را گسترش می‌دهند.
تعداد زیادی از حشرات چوبخوار نسبت به حرارت کشش مثبت دارند، در این خصوص جهت جزئی تنه درختان که از حداکثر تابش آفتاب برخوردارند به شدت به حشرات چوبخوار آلوده می‌شود در مکان‌هائی که تراکم درختان کمتر است این امر به خوبی مشخص است آفات چوبخوار درختان فضای سبز شامل گونه‌های زیادی هستند که از مهمترین آنها می‌توان به پروانه فری ، سوسک سرشاخه‌خوار رزاسه سوسک چوبخوار سارتا و سوسک‌های طوقه و ریشه اشاره کرد در سیستم جامع مدیریت تلفیقی آفات روش‌های مختلف مبارزه به‌طور هماهنگ و به شیوه‌ای که کمترین اختلال را در کنترل مؤثر و درازمدت آفات ایجاد کنند، به‌کار گرفته می‌شود شیوه‌های مزبور شامل استفاده همزمان از روش‌های بیولوژیکی، زراعی، فیزیکی و مکانیکی، شیمیائی و استفاده از فرمون‌ها و ترکیبات مشابه است در این مبحث نقش هر یک از روش‌های فوق در مدیریت تلفیقی آفات چوبخوار درختان فضای سبز بحث شده است.
● پروانه فری Zeuzera pyrina L. Lep:Zeuzeridae
این آفت زمستان به‌صورت لاروهای سنین مختلف در درون شاخه درختان به‌سر می‌برد در اواسط بهار لاروهائی که رشدشان کامل شده به شفیره تبدیل می‌شوند طول دوره شفیرگی ۲۰ تا ۴۰ روز است و پس از آن حشرات کامل ظاهر می‌شوند ظهور پروانه‌ها تدریجی بوده و از خردادماه تا شهریور ادامه دارد. حشرات ماده پس از جفتگیری تخمهای خود را به‌صورت دسته‌ای در دهانه سوراخ‌های خروجی خود روی شاخه‌ها قرار می‌دهند.
هر حشره ماده ۴۰۰ تا ۱۰۰۰ تخم می‌گذارد. تخم‌ها پس از دو هفته تفریخ شده و لاروها از محل اتصال دمبرگ به ساقه‌های نازک نفوذ می‌کنند بعد از مدتی تغذیه از همان سوراخ ورودی خارج شده و به شاخه‌های قطورتر حمله می‌کنند. لاروها پس از طی زمستان اول در بهار سال بعد به شفیره تبدیل شده و حشرات کامل آنها ظاهر می‌شوند.
بنابراین آفت هر دو سال یکبار چرخه زندگی خود را کامل می‌کند. خسارت این آفت مربوط به لاروهای آن است که از چوب شاخه و تنه تغذیه می‌کنند. لاروها در تنه و شاخه‌ها دالان‌های طولی در عمق چوب ایجاد کرده و باعث ضعف شدید درختان می‌شوند.
خسارت اولیه از رگبرگ‌ها، دمبرگ‌ها و شاخه‌های نازک شروع شده و به‌تدریج به شاخه‌های بزرگتر و تنه انتقال می‌یابد. تغذیه لاروها از چوب درختان با خارج شدن فضولات لاروی که به رنگ نارنجی هستند همراه است. لاروها در طول عمر خود چندین مرتبه از شاخه‌ها خارج شده تا سرانجام به قطورترین شاخه‌ها و تنه اصلی برسند. خسارت مستقیم این آفت خشک شدن درختان و خسارت غیرمستقیم آن سقوط درختان در اثر وزیدن باد و غیرقابل استفاده شدن الوارهای درختان است.
● سوسک سرشاخه‌خوار رزاسه
Osphranteria coerulescens Redtb Col:Cerambycidae)
سوسک سرشاخه‌خوار رزاسه در سال یک نسل دارد و زمستان را به‌صورت لارو در عمق چوب شاخه‌ها طی می‌کند و در بهار سال بعد پس از مختصری تغذیه شفیره شده و به حشره کامل تیدیل می‌شود. حشرات کامل از دهه دوم خرداد تا دهه دوم نیز یعنی به مدت ۳۰ روز به‌طور تدریجی ظاهر می‌شوند.
حشرات ماده پس از جفتگیری تخم‌های خود را به صورت انفرادی روی سرشاخه‌های جوان قرار می‌دهند. هر حشره ماده تا ۶۰ عدد تخم می‌گذارد. تخم‌ها به طور متوسط پس از ۱۳ روز تفریخ شده و لارو از همان محل اتصال تخم به سرشاخه وارد شاخه می‌شود. لارو با تغذیه از چوب شاخه‌های جوان، به‌تدریج به سمت شاخه‌های مسن‌تر حرکت کرده و باعث خشک شدن درخت می‌شود. لاروها تا شروع فصل سرما به تغذیه خود ادامه می‌دهند.
بنابراین دوره لاروی حدود ۱۰ ماه به طول می‌انجامد. با گرم شدن هوا تغذیه لاروها مجدداً شروع شده و در اواسط اردیبهشت در آخرین قسمت شاخهٔ خشک شده به شفیره تبدیل می‌شود. طول مدت شفیرگی به‌طور متوسط ۱۵ روز است و پس از آن حشرات کامل ظاهر می‌شوند.
● سوسک چوبخوار سارتا Aeolesthes sarta Solsky
(Col:Cerambycidae)
حشرات کامل این آفت از اواخر فرورین تا اواخر خرداد به‌صورت تدریجی در طبیعت ظاهر می‌شوند. حشرات ماده پساز جفتگری تخم‌های خود را به‌صورت سته چندتائی یا انفرادی در شکاف‌ها و در محل زخم‌های روی تنه درختان می‌گذارند.
تخمگذاری هنگام غروب و شب انجام می‌گیرد و هر حشره ماده به‌طور متوسط تا ۱۵ عدد تخم می‌گذارد. تخم‌ها پس از ۱۰ تا ۱۵ روز تفریخ می‌شوند. لروهای سن اول از محل اتصال تخم به زیر پوست تنه درختان میزبان نفوذ کرده و به مدت ۲ تا ۳ ماه از زیر پوست و پس از آن از ناحیه چوب تنه تغذیه می‌نمایند.
لاروها در زمستان به خواب زمستانی می‌روند (زمستان اول) و در بهار سال بعد فعالیت تغذیه‌ای خود را شروع کرده و در اواسط شهریور ماه به شفیره تبدیل می‌شوند (زمستان دوم)، دوره شفیرگی حدد ۲ مه است که تا آذر ماه ادامه می‌یابد و پس از آن حشرات کامل ظاهر می‌شوند. این حشرات زمستان را به‌صورت دیاپوز در محفظه شفیرگی در داخل تنه درخت سپری کرده و در بهار سال بعد از این اطاقک‌ها خارج می‌شوند.
بنابراین چرخه زندگی این آفت‌ طی دو سال تکمیل می‌شود زمستان گذرانی این آفت به‌صورت لاروهای مسن، شفیره و یا حشرات کامل در تنه درختان است (امامی، ۱۳۸۳). لاروهای سن اول، پوست تنه را سوراخ کرده و به زیر پوست تنه درخت نفوذ می‌کنند. این لاروها در زیر پست و فاصله بین پوست و کامبیوم تغذیه و فعالیت نموده و حفره‌ای به عمق نیم سانتی‌متر و مساحت ۳۰ سانتی‌متر مربع ایجاد می‌کنند.
آثار خسارت در این مرحله به‌صورت ترک‌خوردگی پوست تنه و احتمالاً خروج شیره است. هر چند ممکن است در این محل سوراخی دیده نشود. با افزایش سن لاروی تغذیه لارو بیشتر شده و مسیر حرکت آن در زیر پوست به صورت مارپیچ به دور تنه مشاهده می‌شود. در اثر این فعالیت آوندهای آبکش صدمه دیده و از انتقال شیره پرورده جلوگیری می‌شود و در نهایت باعث ضعف عمومی درخت و خشک شدن آن خواهد شد.
لاروها پس از تغذیه از زیر پوست به داخل چوب تنه، کانال‌های مارپیچی و طولانی به سمت بالا می‌زنند. افزایش تعداد کانال‌ها باعث می‌شود درختان به‌راحتی توسط باد سرنگون شده و خسارت‌های جانی و مالی به بار بیاورند خسارت اصلی و مستقیم این آفت خشکاندن سریع درخت و خسارت غیرمستقیم آن غیرقبل استفاده کردن الورهای حاصل از این درختان است .
● سوسک‌های چوبخوار طوقه
Capnodis spp. (Col:Buprestidae)
حشرات کامل این آفت اوایل پائیز از خاک خارج شده و به همین شکل زمستان گذرانی می‌کنند. سپس در بهار جفتگیری و در خاک پا روی طوقه درخت تخمگذاری می‌کنند. تخم‌ها به‌صورت انفرادی گذاشته می‌شود اوج تخمگذاری در ماه‌های خرداد و تیر است.
● چوبخوار درختان میوه
Sphenoptera kambyses
(Col.: Buprestidae)
در تمام مناطق میوه خیز کشور فعالیت دارد. روی تمام درختان میوه هسته‌دار متعلق به خانواده رزاسه به جز آلبالو دیده شده است. روی گیلاس فعالیت متری دارد. این گونه بیشتر در مناطق گرم و بسیار گرم فعال می‌باشد در صورتیکه گونه S. davatchii درمناطق سرد فعال می‌باشد.
● زیست‌شناسی
این حشره یک نسل در سال دارد. قسمتی از تابستان و سراسر پاییز و زمستان را به صورت پیش شفیره داخل خانه‌های شفیرگی ایجاد شده در چوب با دیاپوز اجباری می‌گذراند. حشره کامل در بهار ظاهر می‌شود. سوراخهای خروجی بیضی شکل و به ابعاد ۴/۴*۴/۲ میلیمتر است. خروج حشره کامل تدریجی می‌باشد. حشره کامل از برگ درختان میوه تغذیه می‌نماید. حشره ماده پس از جفت‌گیری تخم‌های خود را به طور تک‌تک در روی تنه و شاخه‌هایی که بیشترین مقدار آفتاب را دریافت می‌کنند، می‌گذارد. دوره نشو و نمای جنینی در طبیعت ۸ تا ۱۳ روز و دوره لاروی آن۴ ماه در حالیکه دوره لاروی گونه S.davatchii ده ماده می‌باشد.
مسیر حرکت لارو در درختان جوان و نیمه مسن از بیرون مشخص، بدین معنی که این مسیر به علت عکس‌العمل شدید گیاه که بوسیله ترشح صمغ خودنمایی می‌کند متورم شده و می‌ترکد. از شکافهای ایجاد شده صمغ پوشیده از فضولات و باقی مانده گیاهی ناشی از فعالیت لاروها، خارج می‌شود. لارو در مسیر خود آوندهای آبکش را قطع کرده و اگر حرکات آن دورانی باشد به علت تخریب بیشتر آوندهای آبکش باعث خشکیدن عضو مورد حمله می‌گردد. منطقه فعالیت لاروها به علت گرما دوست بودن آنها اکثراً محدود به قسمتی از گیاه است که بیشتر آفتاب می‌گیرد. پوست قسمت مورد حمله بعد از مدتی خشکیده و می‌ریزد در این صورت چوب یا سوراخهای ایجاد شده روی آن که مدخل خانه‌های شفیرگی می‌باشند، دیده می‌شود. لاروها پس از رسیدن به رشد کافی در قمست عریض دالان اطاق شفیرگی خود را داخل چوب تعبیه می‌کنند، سراسر پاییز و زمستان به صورت پیش شفیرگی طی می‌گردد. در اوایل بهار پیش شفیره‌ها تبدیل به شفیره می‌شوند و پس از ۱۰ تا ۱۶ روز به حشره کامل تبدیل می‌شوند.
● کنترل:
۱) درختان میوه‌ای که مورد حمله این حشره واقع می‌شوند از دسته هسته‌دارها هستند. گونه‌های درختان هسته‌دار در مقابل حملات حشرات چوبخوار و یا هر عامل دیگری که منجر به ایجاد شکاف، سوراخ و یا هر نوع پارگی گردد با ترشح صمغ از خود واکنش نشان می‌دهند. اگر درخت به حد کافی قوی باشدصمغ ترشح شده لارو یا حشره کامل حمله کننده را خفه کرده و آن را از پیشروی باز می‌دارد. ولی باید توجه داشت که همین ترشح صمغ که منجر به نابودی تعدادی از افراد حشره چوبخوار می‌شود در عوض باعث ضعف درخت نیز شده و گیاه را برای حمله مجدد افراد دیگر حشره چوبخوار آماده می‌سازد.
۲) ترشح صمغ علاوه بر خفه کردن تعدادی از افراد چوبخوار سبب از بین رفتن لاروهای ریز تازه از تخم خارج شده از طریق جلوگیری از ورودشان به داخل پوست و شاخه به علت سفت بودن بش از حد می‌شود.
پارازیتوئید لارو Atanycolus sculpturatus (Hym.: Braconidae)
پارازیتوئید لارو Oxysyohus sp. (Hym.: Pteromalidae)
۳) بهترین راه درمان مبارزه با این آفت و سایر آفات چوبخوار تقویت درختان با عملیات به زراعی از قبیل آبیاری به موقع و کافی، دادن کود، هرس به موقع، یا بیل کردن و نیز انتخاب محل مناسب برای کشت درخت می‌باشد. درختان سالم و قوی بندرت مورد حمله این گونه آفات قرار می‌گیرند.

هادی، کارشناس زراعت
http://agriculture-station.blogfa.com