روان شناسی خانواده، تعاریف و تعاملات

خانواده نخستین نهاد اجتماعی است. اکثر افراد در خانواده بدنیا می آیند و در خانواده نیز می میرند. خانواده شالوده حیات اجتماعی محسوب گردیده و گذشته از وظیفه تکثیر نسل و کودک پروری برای بقای نوع بشر وظایف متعدد دیگری از قبیل تولید اقتصادی، فرهنگ پذیر کردن افراد را نیز بر عهده دارد. بنابراین خانواده عامل واسطه ای است که قبل از ارتباط مستقیم فرد با گروه ها، سازمان ها و جامعه نقش مهمی در انتقال هنجارهای اجتماعی به وی ایفا می نماید. از سوی دیگر با توجه به اینکه خانواده با نظام پایگاهی جامعه در ارتباط است، موقعیت فرد نیز تا حدودی مبتنی بر موقعیت اجتماعی خانواده اش خواهد بود.
● تعریف خانواده
خانواده یک واحد زیستی (بیولوژیکی) است که تشکیل آن مبتنی بر پیوند زناشویی است که بر اساس آن افراد دارای رابطه سببی یا نسبی بوده و با یکدیگر خویشاوند هستند.
● اهمیت روان شناختی خانواده
مهمترین عامل اجتماعی شدن در زندگی هر انسان، تجارب دوران کودکی وی در محیط خانواده است. فضای خانواده آکنده از مهر و محبت، فداکاری و گذشت، صمیمیت و گرمی و در عین حال گاهی توأم با حسادت و رشک، دشمنی و کینه توزی، است. کودکان در جریان اجتماعی شدن اینگونه عواطف را در کنار والدین و خواهران و برادران خود تجربه می کنند. اعضای خانواده آنقدر به هم وابسته اند که هر نوع مشکل یا مسأله یک عضو خانواده بطور مستقیم یا غیر مستقیم بر زندگی سایر اعضا تأثیر می گذارد. از طرف دیگر خانواده به دلیل همین نفوذ و تأثیر بر افراد، گاهی به عنوان روشی برای درمان اختلالات بکار می رود. روانشناسان بالینی و مشاوره گاهی ترجیح می دهند در درمان یک فرد، همه اعضای خانواده را از نزدیک ملاقات کنند. مطالعات مربوط به خانواده حوزه های مختلفی را در بر می گیرد. از جمله این حوزه ها می توان ازدواج، تشکیل خانواده، تعامل های زناشویی، روابط والدین و فرزندان (کودکان)، اختلافات خانوادگی، طلاق و جدایی و . .. را نام برد. هر یک از این حوزه ها ابعاد وسیعی را شامل می شود.
‌● مشکلات مربوط به مطالعات خانواده
چند وجهی بودن موضوع خانواده یک نهاد چند وجهی (چند بعدی) است که روابط درون آن از پیچیدگی های ویژه ای برخوردار است که در مطالعات خانواده باید مدنظر قرار گیرد. این بد ان معنی است که افراد خانواده تأثیر متقابلی بر رفتار همدیگر دارند و جدا کردن یا عدم توجه به این تأثیرات باعث کاهش اعتبار یا بی اعتباری نتایج مطالعات می شود.
● تفاوت های زمانی
خانواده یک نهاد ایستا نیست، بلکه پویا است. تعریف و نگرشی که به خانواده در حال حاضر وجود دارد با نگرش های نیم قرن پیش تفاوت زیادی دارد و مطمئناً در طول سال های آینده نیز دچار تحول خواهد شد. بنابراین تعمیم نتایج مطالعات دیروز به خانواده های امروزی و تعمیم نتایج امروز به فردا کاری اشتباه است و به برداشتی نادرست از وضعیت خانواده و در نتیجه برنامه ریزی غلط منجر می شود. این مطالعات باید همراه با تحول خانواده ها در طول زمان، متحول شوند تا نتایجی کار آمد و قابل استناد ارائه دهند.
● تفاوت های فرهنگی
تعریف و نگرشی که به خانواده در یک جامعه وجود دارد با جوامع دیگر تفاوت های زیاد و در بعضی مواقع بنیادی دارد. نوع ازدواج، روابط زناشویی، شیوه فرزند پروری و . .. در فرهنگ شرقی بویژه در فرهنگ ایرانی اسلامی با فرهنگ های غربی تفاوت بنیادی دارد. همچنانکه در درون یک جامعه نیز خرده فرهنگ های مختلفی وجود دارند که شیوه ها و سنت های مخصوص خود را دارا هستند و با توجه به این واقعیت بحث از خانواده بدون توجه به عوامل فرهنگی از اعتبار لازم برخوردار نخواهد بود.
● ارتباط با سایر مباحث
در حوزه روانشناسی، روانشناسی خانواده از نتایج روانشناسی رشد در درجه اول از روانشناسی یادگیری و روانشناسی تربیتی در درجه دوم استفاده های زیادی می برد. همچنین روانشناسی خانواده ارتباط جدانشدنی با برخی از علوم انسانی مانند جامعه شناسی، علوم اجتماعی و مردم شناسی دارد.
● کاربردها
روانشناسی خانواده با استفاده از تحقیقات سایر حوزه های روانشناسی و همچنین تحقیقات مربوط به خانواده به بررسی موانع و مشکلات مربوط به خانواده از قبیل مشکلات ازدواج و دوران نامزدی، اختلافات زناشویی و علل آن، شیوه تعامل و روابط زناشویی و همچنین شیوه تعامل با فرزندان و . .. می پردازد تا برای بهبود روابط خانواده راهکارهای عملی ارائه دهد.

منبع : روزنامه ابرار