نگرشی بر خانواده و اشتغال زن

زنان اولین افراد خانواده هستند که صبح قبل از همه کار را شروع می کنند و آخرین فرد هستند که دست از کار می کشند و همچنین از گذشته تا حال زنان از سنین کم چه در شهر و چه در روستا همواره به کار اشتغال داشته اند. ولی در بسیاری از جوامع کار زنان کم ارزش تلقی شده و یا در بسیاری از موارد ثبت نمی شود .امروزه تجدیدنظر در مفاهیم اشتغال و بیکاری یکی از مسایل مهم و اساسی می باشد. انسان به طور طبیعی، گرایش به رشد و تکامل دارد و اصلی ترین تفاوت او با دیگر موجودات داشتن تفکر و خلاقیت است و براساس تفکر علمی، روش های نوین و شیوه های جدید در زندگی و محیط مادی اطراف خویش بیافریند. در نتیجه پویا بودن، آفریدن و خلق کردن و حرکت به سوی تکامل جزو ذاتی انسان است. پدیده اشتغال و کار از ابتدای زندگی اجتماعی بشر مورد توجه بوده است و اشتغال زنان همراه با مردان در مزارع و در خانه، امری عادی تلقی می شده و از آنجا که زنان حدود نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می دهند؛ نقش آنان عمدتا در برنامه های ملی و بین المللی در رابطه با نحوه برخورد با مقاطع مختلف زندگی و توسعه سرمایه گذاری، در مناطق در حال پیشرفت مهم تر است که متاسفانه نادیده گرفته شده است.
● اشتغال زنان
به طور کلی زنان به دلایل چند اشتیاق بیشتری به کار کردن نشان داده اند. عوامل اقتصادی معمولا مهم ترین است. زنان برای جبران کمبود درآمد خانواده و بالا بردن قدرت خرید خانواده، برای کسب نوعی آزادی فردی استقلال و یا به عنوان ایمنی برای آینده خود یا خانواده شان یا حضور فعال در اجتماع کار می کنند.علاوه بر آن میل شخصی زنان به گریختن محیط کسالت آور خانه، کارهای تکراری، لذت از کار در محیط بیرون، تسهیل در امر ازدواج، چشم و هم چشمی و … از علل اشتغال زنان می باشد. زنان به طور کلی فعالیت های مختلفی را در خانه و در خارج از خانه دارند. چنانچه کار را در معنای معمول آن، هر نوع اشتغالی که پاداش مالی بر آن مترتب باشد، بدانیم بسیاری از فعالیت های زنان در این مقوله نمی گنجد زیرا پاداش مالی ندارد. به طور کلی اگر کنش افراد را به صورت یک نظام در نظر بگیریم، رویکرد زنان به اشتغال خارج از خانه تحت تاثیر نظام های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و نظام شخصیتی آنان است. زنان به واسطه نقش های محول خود انتظاراتی را باید پاسخگو باشند که از طریق جامعه پذیری در خانواده و مدرسه فرا گرفته اند. زنان با اهداف جامعه مبنی بر نیاز به کار و فعالیت تولیدی در کارخانه ها و کارگاه ها و موسسات آشنا شده و با انگیزه های مختلف وارد چرخه کار می شوند. تقسیم کار لازمه یک جامعه رشد یافته است که براساس استعدادها و توانمندی های افراد به وجود آمده است و ممکن است برحسب شرایط فیزیولوژیکی و سنی افراد فرق کند. به هر حال، موانع متعدد اجتماعی در اشتغال زنان وجود دارد که بعضی از آنها طرح شد و شاید موارد بی شماری نیز وجود داشته باشد که با شدت تاثیر کمتر و بیشتر روی اشتغال زنان موثر باشد. ترکیب این موانع با موانع اقتصادی، فرهنگی، بیولوژیکی شرایط خاص برای زنان ایجاد نموده است. به طور کلی بررسی وضعیت زنان در جهان و به ویژه کشورهای جهان سوم، اهمیت مساله را بیشتر می کند. زنان این نیروی عظیم که انواع مختلف کارها را چه به طور رسمی و چه غیررسمی انجام می دهند، چنانچه به استعدادهای بالقوه آنان توجه شود یکی از منابع سرمایه گذاری برای کشورهای در حال توسعه خواهند بود. اشاره ای کوتاه از وضعیت اشتغال زنان در دو جنگ جهانی خواهیم کرد که شاید ابعاد قضیه را روشن تر کند. تعداد زنانی که صرفا خانه دار بودند در اروپا به اوج رسید. اگرچه برای زن های مجرد اشتغال در مشاغل مزدی عادی بود، اکثریت عمده ای از زنان متاهل در آن زمان، کار نمی کردند. در هر دو جنگ مذکور زن ها به اشتغال دعوت شدند تا جای مردان را که به نیروهای مسلح پیوسته بودند، پر کنند. بعد از جنگ جهانی اول، مردان دوباره جای زنان را گرفتند، ولی پس از جنگ جهانی دوم این جایگزینی چندان دقیق صورت نگرفت. رشد اشتغال زنان از آن زمان با گسترش مشاغل خدماتی ارتباط نزدیکی داشته است. در سطح و محدوده یک خانواده زن نقش های خانوادگی را انجام می دهد و در کسب درآمد و رفاه خانواده سهمی را به عهده دارد، زمانی را صرف آموزش کرده تا امکان رشد و ارتقا پیدا کند. چنانچه ترک شغل نماید تمام سرمایه گذاری که در این راه نموده از بین می رود و خانواده با نقصان درآمد، دچار شرایط سخت تری می گردد. در حالی که با ورود فرزند مخارج خانواده افزایش هم می یابد. بنابراین، به نظر می رسد ترک شغل به واسطه تعدد نقش های زنان آثار مطلوبی را در سطح جامعه می گذارد که نتایج آن مناسب توسعه اقتصادی و اجتماعی جامعه نخواهد بود. به طور کلی برای اشتغال زنان امکان دخالت چندین نیاز به صورت ترکیبی وجود دارد. آنان ضمن داشتن انگیزه های اقتصادی و ایمنی می توانند به نیازهای احترام و تعلق توجه داشته باشند. همچنین در این مسر براساس نیاز خودشکوفایی، استعدادهای بالقوه خود را بالفعل در آورده و نیازهای بعدی را هم ارضا نمایند.
● بهترین کارها
درست است که بر مردان واجب است مخارج خانواده را تامین کنند و بانوان شرعا در این باره مسوولیتی ندارند، لیکن خانم ها نیز باید شغل و کاری داشته باشند. در اسلام از فراغت و بیکاری مذمت شده است. امام صادق (ع) فرمود: خداوند متعال خواب زیاد و فراغت زیادی را مبغوض می دارد خواب زیاد، دین و دنیای انسان را ضایع و تلف می کند. حضرت زهرا(س) هم در خانه کار می کرد و زحمت می کشید. انسان چه نیازمند باشد چه نباشد، باید شغل و کاری داشته باشد و عمر خویش را بیهوده هدر ندهد. کار کند و جهان را آباد نماید. اگر محتاج بود درآمدش را صرف خانواده می کند و اگر نبود در امور خیریه و کمک به مستمندان به مصرف می رساند. بیکاری ملال آور و خسته کننده است و چه بسا باعث بیماری های روانی و جسمانی و فساد اخلاقی می شود. بهترین کار برای بانوان شوهردار کاری است که در داخل منزل انجام بگیرد. امور خانه داری و بچه داری و شوهرداری بهترین اشتغالات بانوان است. بانوانی خوش سلیقه و فداکار می توانند خانه را به صورت بهشت برین و مهد پرورش کودکان خوب و استراحتگاه شوهران مجاهد و پرتلاش خویش درآورند و این کار بسیار بزرگ و ارزنده ای است. رسول خدا (ص) فرمود: جهاد زن به این است که خوب شوهرداری کند.
ام سلمه از رسول خدا (ص) پرسید: کار کردن زن در خانه چه مقدار فضیلت دارد؟ فرمود: هر زنی که به منظور اصلاح امور خانه چیزی را از جایی بردارد و در جای دیگری بگذارد خدا نظر مرحمت به او خواهد کرد و هر کس که مورد نظر خدا واقع شود به عذاب الهی گرفتار نخواهد شد. ام سلمه عرض کرد: یا رسول الله! پدر و مادرم به قربانت، برای زنان ثواب های بیشتری بفرمایید. رسول خدا فرمود: هنگامی که زن آبستن می شود خدا به او اجر کسی را می دهد که با نفس و مالش در راه خدا جهاد می کند. هنگامی که بچه اش را بر زمین نهاد به او خطاب می رسد گناهانت آمرزیده شد. اعمالت را از سر بگیر و هنگامی که بچه اش را شیر می دهد خدا در برابر هر مرتبه شیر دادن ثواب آزاد کردن یک بنده در نامه عملش نوشته می شود. خانم های خانه دار علاوه بر کارهای خانه داری گاهی فراغت دیگری هم پیدا می کنند که آنها را نیز نباید بیهوده صرف کرد. در آن اوقات خوب است اشتغالات مرتبی را برای خودشان انتخاب کنند و کنجکاوی کنند و بر علوم و اطلاعات خویش بیفزایند و نتیجه تحقیقاتشان را به صورت کتاب یا مقاله در اختیار دیگران قرار دهند. می توانند به کارهای هنری مانند نقاشی، خطاطی، گلدوزی، خیاطی و بافندگی بپردازند. با اشتغال به این کارها می توانند هم به اقتصاد خانواده کمک کنند هم به تولید و ترقی اقتصادی جامعه. به علاوه در اثر اشتغال به کار از ابتلا به بیماری های روانی و ضعف اعصاب نیز تا حد زیادی محفوظ خواهند ماند. امیر المومنین(ع) فرمود: خدا مومنی را که به حرفه و کاری مشغول و امین باشد دوست دارد. به هر حال خوب است بانوان نیز شغل و کاری داشته باشند و بهترین کار برای آنها کاری است که در داخل منزل انجام می گیرد، تا به خانه داری و شوهرداری و بچه داری نیز خوب برسند. اما بعضی از بانوان میل دارند یا احساس ضرورت می کنند که در خارج منزل به کاری مشغول باشند. بهترین و مناسب ترین شغل ها برای بانوان اشتغالات فرهنگی یا پرستاری است. می توانند در دبستان یا دبیرستان یا کودکستان به تعلیم و تربیت دختران که هم شغل بسیار ارزنده ای است و هم با آفرینش لطیف آنها سازگار است مشغول باشند. یا شغل پزشکی بیماری های زنان یا پرستاری را انتخاب نمایند. این قبیل اشتغالات هم با طبع لطیف و مهربان بانوان تناسب دارد، هم در انجام آنها نیازی به خلطه و معاشرت با مردان بیگانه را ندارند یا کمتر پیدا می کنند.به بانوانی که می خواهند در خارج منزل به کاری اشتغال داشته باشند توصیه می شود به نکات زیر توجه نمایند:
۱) در انتخاب شغل با شوهرتان تفاهم کنید و بدون اجازه او شغل نگیرید که این امر آرامش و صفای خانوادگی را بر هم می زند و زندگی را بر شما و فرزندانتان تلخ می گرداند. این حق شوهر است که اجازه دهد یا ندهد. به شوهران این قبیل خانم ها توصیه می شود که اگر در شغل همسرشان مانعی نمی بینند لجبازی نکنند و اجازه بدهند به شغل مورد پسندش مشغول باشد، هم به مردم خدمت می کند و هم به اقتصاد خانواده.
۲) در خارج منزل و در محل کار حجاب اسلامی را کاملا رعایت نمایید. ساده و بی آرایش به محل کار بروید از خلطه و معاشرت با مردان بیگانه حتی القوه اجتناب کنید. اداره جای کار و خدمت است نه جای رقابت و خودنمایی. شخصیت به لباس و زر و زیور نیست بلکه به متانت و سنگینی و کاردانی و انجام وظیفه است. آرامش و وقار و سنگینی یک زن مسلمان را حفظ کنید. هم محترم باشید هم احساسات و عواطف لطیف همسرتان را جریحه دار نسازید. لباس های زیبا و آرایش و زر و زیورتان را در خانه و برای همسرتان بگذارید.
۳) در عین حال که شما در خارج کار می کنید اما شوهر و فرزندانتان انتظار دارند از کار خانه داری و شوهرداری و بچه داری نیز غفلت نکنید: با کمک شوهرتان نظافت منزل و طبخ غذا و شستن ظروف و لباس ها و سایر امور خانه را تنظیم کنید و در مواقع مناسب با هم انجام دهید. منزل شما باید مانند منزل سایر مردم بلکه بهتر اداره شود.
کار کردن خارج منزل مجوز این نیست که به کارهای منزل نرسید و شوهر و فرزندانتان را ناراحت سازید. کار خارج منزل مقدمه و منزل آسایشگاه شما است. از تنظیم آسایشگاه غفلت نکنید. به شوهران چنین بانوانی نیز توصیه می شود که در امر خانه داری و بچه داری حتما با همسرشان تعاون و همکاری نمایند. از او انتظار نداشته باشند که هم به شغلش ادامه بدهد و هم کارهای منزل را به تنهایی انجام دهد. چنین انتظاری نه مقتضای شرع است نه مطابق انصاف و وجدان، نه رسم صفا و محبت و آیین همسرداری. انصاف اقتضا دارد که کارهای منزل را در بین خودشان تقسیم نمایند و هر یک از از آنها با تناسب حال و وقت، کارهایی را بپذیرند و انجام دهند.
۴) اگر بچه دار است، یا او را به کودکستانی بسپارد یا نزد شخص امین و دلسوز و مهربانی بگذارد و به محل کار برود. مبادا او را تنها در اتاق بگذارد و برود که کار بسیار ناروا و خطرناکی است. علاوه بر خطرات احتمالی، موجب ترس و عقده و بیماری های روانی خواهد شد.
۵) اگر احساس ضرورت می کنید که به شغل دیگری غیر از مشاغل مذکور مشغول باشید، حتما با همسرتان تفاهم نمایید و با اجازه و صلاح دید او کار بگیرید و اگر موافقت نکرد از آن شغل منصرف شوید و در صورت موافقت سعی کنید شغلی را انتخاب کنید که کمتر با مردان بیگانه در تماس و ارتباط باشید که نه به صلاح خودتان می باشد نه به صلاح جامعه. به هر حال حجاب اسلامی و ساده و بی آلایش بیرون رفتن را حتما رعایت کنید.
● بچه داری
یکی از وظایف سنگین و حساس بانوان بچه داری است. بچه داری کار آسانی نیست بلکه شغل بسیار پرمسوولیتی است. مقدس ترین و ارزنده ترین شغلی است که دستگاه آفرینش برعهده بانوان گذاشته است. در اینجا باید چند مطلب به طور اختصار مورد بررسی قرار گیرد:
● ثمره ازدواج
وجود فرزند میوه درخت زناشویی و یک آرزوی طبیعی است. ازدواج بی فرزند مانند درخت بی بار است. وجود فرزند پیوند زناشویی را استوار می سازد، مرد و زن را به خانه و زندگی علاقه مند می گرداند و محیط خانه را باصفا و با طراوت می کند. مرد را به تلاش و کوشش بیشتر وادار و زن را به خانه و کاشانه دلگرم می سازد. ازدواج در آغاز بر پایه های لرزان و ناپایدار هوسرانی و تمتعات جسمانی و معاشقه های زودگذر و عشق های دروغین بنا می شود بدین جهت همواره در معرض انحلال و جدایی است، نیرومندترین عاملی که می تواند آن را تضمین کند همان بچه دار شدن است. جوانی و هوسرانی به زودی می گذرد، تمایلات جنسی فروکش می کند، عشق های ظاهری به سردی می گراید. تنها یادگاری که از آن دوران باقی می ماند و اسباب آرامش و دلگرمی مرد و زن را فراهم می سازد وجود فرزند است. بدین جهت امام سجاد (ع) فرمود: سعادت انسان در این است که فرزندان صالحی داشته باشد که به آنان استعانت جوید.پیغمبر اسلام (ص) فرمود: فرزند صالح گیاه خوشبویی است از گیاهان بهشت.
رسول خدا فرمود: بر تعداد فرزندانتان بیافزایید زیرا من در قیامت به زیادی شما بر سایر ملل افتخار خواهم کرد.
● تربیت فرزند
مهم ترین و حساس ترین وظیفه بانوان پرورش و تربیت فرزند است. در این باره پدر و مادر هر دو مسوولیت دارند لیکن ثقل این کار معمولا بر دوش مادران می باشد.
زیرا آنها هستند که می توانند مرتبا از کودکان خویش مراقبت و حفاظت نمایند. اگر مادران به وظیفه سنگین و مقدس مادری آشنا باشند و با برنامه صحیح نونهالان اجتماع را پرورش دهند می توانند اوضاع عمومی یک اجتماع بلکه جهان را به طور کلی دگرگون سازند. بنابراین ترقی و تنزل، پیشرفت و عقب ماندگی اجتماع در دست بانوان و به اختیار آنهاست. بدین جهت پیغمبر اسلام (ص) فرمود: بهشت در زیر پای مادران است. اطفالی که هم اکنون در محیط کوچک خانه پرورش می یابند مردان و زنان آینده اجتماع خواهند بود. هر درسی را که در محیط خانه و در دامن پدر و مادر فرا گیرند در اجتماع فردا به مرحله عمل خواهند رسانید. اگر خانواده ها اصلاح گردند اجتماع نیز حتما اصلاح خواهد شد. چون اجتماع به غیر از همین خانواد ه ها چیزی نیست. اگر بانوی باهوش و علاقه مندی باشد می تواند علاوه بر تربیت کردن فرزندان، خدمت علمی ارزنده ای هم انجام دهد. با به کار بستن دستورهای تربیتی و ملاحظه آثار و نتایج آنها به زودی در فن تربیت تخصص پیدا خواهد کرد. در آن صورت می تواند به وسیله اطلاعات جالبی که در این باره به دست آورده در راه اصلاح تکمیل کتاب های تربیتی خدمات علمی و ارزنده ای انجام دهد. لیکن یادآوری یک نکته ضرورت دارد. بسیاری از مردم از معنای صحیح تربیت غافل بوده بین تعلیم و تربیت فرق نمی گذارند. تربیت را نیز یک نوع تعلیم می پندارند. خیال می کنند با یاد دادن یک سلسله مفاهیم و مطالب سودمند دینی یا تربیتی و به وسیله پند و اندرزهای حکما و شعرا و نقل سرگذشت مردان نیک می توان کودک را کاملا تحت تاثیر قرار داد و مطابق دلخواه تربیتش نمود. مثلا گمان می کنند اگر آیات و روایات مربوط به مذمت دروغگویی را به اطفال یاد دادند و وادارشان کردند چندین حدیث و داستان درباره فضیلت راستگویی از برکنند و حتی در حضور مردم بخوانند و جایزه بگیرند، راستگو تربیت خواهند شد. در صورتی که در مورد تربیت به این مقدار نمی توان اکتفا نمود. البته از بر کردن آیه و حدیث و داستان های آموزنده بی اثر نیست. لیکن آثاری را که از تربیت انتظار داریم نباید از این قبیل برنامه های صوری انتظار داشته باشیم.اگر در صدد تربیت صحیح و کامل باشیم باید کودک را در شرایط و اوضاع خاصی قرار دهیم و محیط صالح و مناسبی برایش به وجود آوریم که طبعا راستگو و صالح و درستکار پرورش یابد. محیط نشو و نما و پرورش کودک اگر محیط راستی، درستی، امانتداری، ایمان، پاکیزگی، شجاعت، خیرخواهی، مهر، وفا، صمیمیت، عدالت، کار و کوشش، عفت، آزادی، بلندهمتی، غیرت، فداکاری باشد، کودک نیز با همین صفات خو گرفته تربیت می شود. همچنین اگر در محیط خیانت، نادرستی، دروغ، حیله بازی، چاپلوسی، کثافت، تعدی و تجاوز، عدم رعایت حقوق، عدم آزادی، بغض و کینه توزی، ستیزه گری، لجبازی، کوتاه فکری، نفاق و دورویی پرورش یافت خواه ناخواه بدین صفات زشت خو گرفته فاسد و بد عمل تربیت خواهد شد. در این صورت پند و اندرزهای دینی و ادبی گر چه آنها را از بر بخواند اصلاحش نخواهد کرد. صدها آیه و روایت و شعر و داستان به مقدار یک عمل آموزنده تاثیر نخواهد کرد - دو صد گفته چون نیم کردار نیست ، پدر و مادر دروغگو نمی توانند به وسیله آیه و حدیث کودک را راستگو تربیت نمایند. پدر و مادر کثیف و بی انضباط با عمل خودشان بچه را کثیف و بی انضباط بار می آورند. کودک بیش از آن مقدار که به سخنان شما توجه دارد، در اعمال و رفتارتان دقت می کند. بنابراین پدر و مادرانی که در صدد اصلاح و تربیت فرزندان خویش هستند باید قبلا محیط خانوادگی و روابط خودشان و اخلاق و رفتارشان را اصلاح کنند تا فرزندانشان خواه ناخواه صالح و شایسته تربیت شوند.
● درگیری ها و گرفتاری های مادران شاغل
بسیاری از مادران خانه دار تحت فشارهای گوناگونی هستند و بین دو الگوی مادری ـ خانه داری و شاغل بودن، سرگردانند. مادرانی که در خانه می مانند و فرزندان خود را بزرگ می کنند اغلب از دوستان خود، غریبه ها و حتی از فرزندان خود می شنوند که این همه درس خواندی که تو خونه بمونی و بچه داری کنی؟ پرسش هایی نظیر چرا مثل فلانی بیرون کار نمی کنی؟ می تواند ویران کننده باشد و انتخاب یک مادر خانه دار را برای کنار گذاشتن شغل و درآمد حاصل از آن، زیر سوال ببرد. از طرف دیگر مادرانی که خارج از منزل کار می کنند تحت فشار افراد خانواده قرار دارند؛ آنان می خواهند مادر در خانه بماند و به بچه ها برسد یا حتی گاه فرزندانشان از آنان می پرسند. تو که می خواستی کار کنی اصلا چرا بچه داری شدی. این مادران حتی از سوی کارفرما گاهی تهدید به از دست دادن کار خود می شوند. برای یافتن منبع فشار باید به گذشته نگاه کرده و مبارزه زنان برای گشودن جایگاه خود در جامعه را بررسی کنیم؛ جامعه ای که از زنان انتظار دارد که یا در خانه بمانند و یا در فعالیت های اقتصادی و اجتماعی شرکت کنند و در عین حال از هیچ یک از این دو انتخاب نیز حمایتی نمی کند. اما همیشه دست یافتن به آگاهی از نخستین گام های حل یک مساله است؛ پس در این جا به بعضی از نگرانی ها و فشارهایی که مادران احساس می کنند اشاره می کنیم: ماندن در خانه( خانه داری) چه شغلی دارید؟ پرسشی است که اکثر مادران خانه دار خود را برای پاسخ دادن به آن آماده نکرده اند نحوه پاسخ دادن ما به این سوال، بیانگر چگونگی دنیای مادری در جهان مدرن است. مادران خانه داری که عادت داشته اند درآمد جداگانه ای برای خود داشته باشند، نسبت به احساس کنار گذاشته شدن بسیار حساس و آسیب پذیرند. همه ما دوست داریم مردم ما را به عنوان آدم هایی باهوش، جالب و مستقل بشناسند. فرهنگ جامعه امروز، بیشتر تمایل دارد وظایف زنان و مادران خانه دار را در منزل، سبک بشمارند و به همین دلیل، این مادران را در حالت تدافعی قرار می دهد. فرهنگ گذشته ما به مادران می گوید، مادر واقعی کسی است که به خاطر راحتی فرزندان، از همه راحتی ها و آسایش خویش بگذرد و خود را تمام و کمال وقف کودک خود کرده و هیچ علاقه یا تفریح بیرون از منزل، مختص و برای خود نداشته باشد. در این الگو، اغلب شوهران در بیرون از خانه کار می کنند و زنان در خانه به تربیت بچه ها می پردازند. مادران شاغل مادرانی که در خاج از منزل کار می کنند، معمولا ادامه کار بیرون از منزل را در خانه انجام می دهند و گاه چاره ای جز این ندارند. این مادران اغلب هدف انتقادهای تند و تیز بیرون و درون خانه قرار می گیرند. گاهی اوقات فشار اصلی از سوی خانواده است. معمولا خانم ها بیشتر روی کمک مادر خود برای نگهداشت بچه ها حساب می کنند که گاهی این محاسبات درست از آب در نمی آید و مادر بزرگ اعلام می کند کمکی نمی تواند به او بکند. از طرفی کمک های شوهران در خانه، آنقدر ثابت و همیشگی نیست که بتوان روی آن حساب کرد و بیشتر وقت ها درگیری ها و بحث های زن وشوهر از همین جا شروع می شود. بعضی از خانم ها به کار در خانه روی می آورند و با این کار فاصله موجود بین خود و همسرشان را پر می کنند، اما این نوع کارها هم آنها را چند ساعتی در روز از بچه ها دور می کند. با آغاز سال تحصیلی، مشکل دو چندان می شود. بچه ها در بازگشت از مدرسه با خانه ای خالی و سرد روبه رو می شوند و این باعث خستگی آنان و گاه افت تحصیلی به دلیل عدم وجود نظارت مادر بر درس های کودک و دیگر مشکلات می شود که سرزنش های آن باز در بیشتر مواقع به مادر برمی گردد. مساله دیگری که اکثر مادران شاغل با آن مواجه هستند مدیران و کارفرمایان ناراضی است چرا که مسوولیت های بیرون از منزل اساسا با طبیعت مادر بودن در تضاد است. فرهنگ کاری اصولا برای زنان چندان منصفانه نیست و همواره با ترک محل خدمت بدون پرداخت های حقوقی، حقوق دوره بارداری و زایمان، ساعات طولانی کار، برنامه های کاری انعطاف ناپذیر و کمبود مراکز نگهداری از کودکان مادران شاغل در محل کار همراه است. از آنجا که نمی توان ساعات کار را عوض کرد، تنها کاری که مادران می توانند در این ارتباط انجام دهند این است که نوع کار و نحوه انجام آن را به دقت انتخاب کنند. زنان با تشخیص این که برای شکوفا شدن در هر دو قلمرو و خانه و محل کار به چه چیز نیاز دارند و با تشخیص توانایی های منحصر به فرد خود، می توانند تلفیق و هماهنگی مناسبی میان این دو قلمرو برقرار کنند. انتخاب ما هر چه باشد، تشخیص نوع و منبع فشارهایی که در مقام مادر با آن روبه رو هستیم می تواند نقطه شروعی برای تغییر باشد. بسیاری از مادران نمی دانند تصمیم بر ماندن در خانه و بزرگ کردن کودکان چه تاثیری بر آینده آنان می گذارد. لازم است آگاهی زنان را افزایش داده تا به جای تسلیم شدن و در خانه ماندن، درصدد تغییر شرایط کار برآیند.
● اسلام و نجابت زن
اسلام با ظهورش غبار غلیظ مظلومیت و ذلت را از این مخلوق الهی و شریک مرد در زندگی پاک کرد و به طرق مختلف کرامت ذاتی زن را آشکار ساخت. در این مکتب به زن استقلال و هویت بخشیده شد. او گذشته از این که می تواند پله های رشد و تعالی را بپیماید، در عرصه مذهبی دارای هویت مستقل است، تکالیف و حقوق خاص خود را دارد، در احکام تقلید، سفر، تصرف در اموال و امثال آن تابع مرد نیست و به عنوان انسان مکلف خود مستقلا دارای مسوولیت است. از نظر اجتماعی و حقوق، مالک کار و دست رنج خویش است: وان لیس الانسان الا ما سعی. حق دارد، بلکه موظف است تحصیل علم نماید و حد معینی برای تحصیل وجود ندارد. نقشی که اسلام برای زن در نظام خلقت قائل است، دقیقا منطبق بر فطرت و جایگاه او در نظام آفرینش است در عین آن که مانند مرد برای او در اجتماع نقش قائل است، اما در میان همه مشاغل مهم ترین شغلی را که برای انسان متصور است، یعنی تربیت بر عهده او نهاد. تربیت انسان از مهم ترین، دشوارترین و ظریف ترین مسوولیت هاست از این رو بر عهده پیامبران نهاده شده است. صد افسوس که از نقش مهمی که اسلام در اساس خلقت زن، برای او قائل است، غافلیم و آن را امری ساده و پیش پا افتاده تلقی می کنیم. شاید یکی از علل و عوامل مهم عدم توفیق جوامع در امر تربیت بی توجهی به نقش معجزه آمیز و حیاتی زن در موقعیت مادری باشد. غفلت از نقش و توانایی مهم زن و مشغول کردن او به مشاغل کم اهمیت و گاهی نامتناسب با استعدادها و توانایی های او، خسارات زیادی به بار آورده است.
● زن و جاهلیت مدرن
مظلومیت و محرومیت زن از حقوق انسانی منحصر به عصر جاهلیت گذشته نبود، بلکه در عصر علم و تکنولوژی نیز زن بیش از مردم مورد ظلم و بی عدالتی قرار گرفت در قرون اخیر در اروپا وارد کردن زن به صحنه اجتماعی هر چند با شعار آزادی زن و تساوی زن و مرد انجام شد، اما در حقیقت با هدف بهره کشی بیشتر از وجود زن به نفع مرد انجام گرفت. زن از خلقت و فطرتش فاصله گرفت و به استخدام بیشتر مرد درآمد. متفکر شهید آیت الله مطهری تحلیلی روشنگرانه در این زمینه دارد و می نویسد: یکی از عوامل این بود که زنان کارگران ارزان تری بودند و کارفرمایان، آنان را بر مردان سرکش سنگین قیمت ترجیح می دادند. یک قرن پیش تر در انگلستان کار پیدا کردن برای مردان دشوار گشت اما اعلان ها از آنان می خواست که زنان و کودکان را به کارخانه ها بفرستند. نخستین قدم برای آزادی مادران بزرگ ما قانون ۱۸۸۲ بود. به موجب این قانون زنان بریتانیای کبیر از امتیاز بی سابقه ای برخوردار می شدند و آن این که پولی را که به دست می آوردند حق داشتند که برای خود نگه دارند. این قانون اخلاقی عالی مسیحی را کارخانه داران مجلس عوام وضع کردند تا بتوانند زنان انگلستان را به کارخانه ها بکشانند. از آن سال تا به امسال سودجویی مقاومت ناپذیری آنان را از بندگی و جان کندن در خانه رهانیده، گرفتار جان کندن در مغازه و کارخانه ها کرده است. در حالی که در اسلام وظیفه تامین زندگی زن بر عهده مرد است، در فرهنگ اروپایی عملا مسوولیت مردان کاسته شده یا به طور کلی مرتفع شده، زن وارد بازار کار شده، دوشادوش مرد به کار و فعالیت اقتصادی مشغول گردیده است، علاوه بر آن که با مثابه نیروی کار ارزان مورد بهره کشی قرار گرفته، وظیفه تامین معیشت خود و گاهی فرزندان را نیز متکفل شده است. آمارهای تکان دهنده سازمان های رسمی جهانی حکایت از وضعیت رقت بار زنان در عصر علم و تکنولوژی و تساوی حقوق زن و مرد و رفاه و پیشرفت دارد. از حدود ۳/۱ میلیارد انسانی که در سرتاسر جهان در فقر به سر می برند ۷۰ درصد زن هستند و یک سوم خانوارهای جهان تحت سرپرستی زنان اداره می شوند.هنوز در بسیاری از کشورها دستمزد زنان در مقایسه با دستمزد مردان در یک کار مساوی به مراتب کمتر است. براساس یک آمار در بسیاری از کشورهای صنعتی، زنان ۷۰ تا ۸۰ درصد نرخ دستمزد ساعتی مردان را دریافت می کنند. در ژاپن و جمهوری کره دستمزد آنان نصف دستمزد مردان است. این همه نشانگر این واقعیت تلخ است که با ورود زن به عرصه اجتماع، نه تنها حقوق او تامین نشده بلکه بسیاری از حقوق دیگرش نیز نادیده گرفته شده است.
● آثار اشتغال زنان
بر اساس نتایج تحقیق طولانی یک موسسه مطالعاتی انگلستان بر روی زنان، داشتن شغلی مناسب، اثری قطعی و مثبت بر سلامتی آنها می گذارد. به گزارش پایگاه اینترنتی دویچه وله( رادیو آلمان)، دامنه تحقیقات این مرکز، زنان ۶۰ ساله و از لایه های اجتماعی مشابه را در برگرفته که وضعیت جسمانی همگی از هنگام تولد به دقت بررسی شده است. براساس این مطالعه، زنان و مادرانی که کار می کرده اند، به مراتب از همسالان خود که همواره خانه دار بوده اند سالم تر مانده اند. این تحقیق در مجله هلسی لیوینگ ( زندگی سالم) به چاپ رسیده و یادآور این نیز هست که زنانی که دارای سه نقش هستند، کمتر از زنان خانه دار و خانه نشین دچار اضافه وزن می شوند. در عین حال، تحقیق آکادمی اروپایی زنان در سیاست و اقتصاد مبین این است که زنان وقتی هم بیرون کار می کنند و هم به خانه داری و مادری می پردازند، پخته تر و قوی تر می شوند. دویچه وله در ادامه افزود: نظرسنجی از ۵۰۰ مادر شاغل در سطوح مدیریت و تصمیم گیری نشان می دهد که قابلیت های این زنان در عرصه خانه و خانواده و در مولفه های تصمیم گیری نشان می دهد که قابلیت های این زنان در عرصه خانه و خانواده و در مولفه های رهبری، تاثیرات متقابلی بر یکدیگر دارند. این مادران می گویند کودکان آرامش و خونسردی و توانمندی در سازماندهی طلب می کنند و اینها درست همان عواملی هستند که در رشد کاری زنان بسیار سودمند واقع می شوند.به همین خاطر می توان نتیجه گرفت قرار گرفتن زنان در سطوح مدیریتی آنگونه که همیشه عنوان می شود، باری بر شانه آنها نیست، بلکه آنها را با تجربه و مقاوم تر می کند. آندره میشل در تحقیقاتش نشان می دهد که بهره هوشی فرزندان زنانی که شاغل هستند نسبت به فرزندان مادران غیرشاغل بیشتر است همچنین در فرانسه آمار نشان می دهدکودکانی که درتحصیلات بعد از دوره ابتدایی موفق بوده اند بیشتر از خانواده هایی هستند که پدر و مادر هر دو کار می کند نه خانواده هایی که در آن فقط پدر شاغل است.
اما بعد دیگر را هم نباید نادیده گرفت، اشتغال زن بیش از همه بر خانواده اثر می گذارد و روابط زن و شوهر و فرزندان را دگرگون می سازد؛ وقتی اشتغال روزافزون زنان را به کارهای خارج از خانه در نظر می گیریم، توجه ما معمولا متوجه زیان هایی می شود که از این راه به کودکان می رسد ولی اثرات ناگوار این وضع را بر روحیه مردان مورد توجه قرار نمی دهیم. تحقیقات عینی و مربوط به عقاید از ثبات سازمان خانواده و توزیع وظایف در درون آن حکایت دارد. بنابراین، جا دارد اضافه نمایم که اشتغال زن صورت تیغ دو لبه می یابد که استقلال بیشتر زن بعد مطلوب آن است و تعداد وظایف وی برای اولین بار و به صورتی بسیار سنگین بعد مکمل آن. آندره میشل در مورد همین تنوع و تعدد وظایف زن در جوامع مختلف به عنوان سرنوشت تراژیک زن چنین می نویسد: مطالعات در ایالات متحده، فرانسه، لهستان، روسیه و سوئد نشان می دهد که حتی اگر زن در خارج از منزل کار کند، سنگین ترین وظایف مربوط به کار منزل را بر دوش دارد و شوهرش در کار منزل بر اساس برابری به او یاری نمی دهد.
● نتیجه:
بدون شک در دنیای امروزی اشتغال زنان در بسیاری از امور مهم و ضروری و اجتناب ناپذیر و به شدت رو به افزایش است و با ارتقای سطح زندگی و تحصیلات دلایل توجیه کننده کار زنان نیز بیشتر می شود اما مساله مهم در اینجا این است که اشتغال زن باید با توجه به فطرت و جایگاه او در نظام آفرینش باشد. شغل زن نباید طوری باشد که به وظیفه اصلی او لطمه وارد کند. زن یک کارگر نیست، یک همسر و یک مادر است. وظیفه مهم او تربیت انسان است آن هم تربیت صحیح برای پرورش انسان های متعالی. پس همه تلاش زن باید حول این محور اصلی باشد. در جامعه امروزی تعدد نقش ها برای زنان بیشتر شده، او علاوه بر این که یک همسر است، یک مادر و یک کارمند یا مشغول به کار در بازار آزاد هم هست و هر کدام از اینها وظایف و مسوولیت هایی را بر عهده او می گذارد. زن در انجام این مسوولیت ها باید طوری عمل نماید که اساس خانواده حفظ شود. زن می تواند پله های رشد و ترقی و تعالی را بپیماید و در عرصه های مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مثمرثمر باشد به شرط آن که وظایف اسلامی و انسانی خود را در تمام ابعاد به خوبی انجام دهد. زن مسلمان در بیرون از منزل تمام شئونات اخلاقی و دینی و انسانی خود را باید حفظ کند. شغل او، طرز برخورد او با دیگران، لباس پوشیدن، شکل ظاهری او در شان یک انسان آزاده، شریف، باتقوا و مسلمان باشد در غیر این صورت زن وسیله ای می شود برای مقاصد افراد سودجو. مانند کشورهای اروپایی که در آن زن وسیله ای است در خدمت سرمایه داران یا ملعبه دست افراد بی بند و بار و یا به عنوان یک کالای تجاری است که هر کدام با شعار فریبنده آزادی و تساوی حقوق زن سعی می کنند او را به استثمار بکشند.

تهیه و تدوین: فاطمه درویشی، دبیر دینی و قرآن
منابع و ماخذ
۱- ساروخانی، باقر؛ اشتغال زن و خانواده، تهران، انتشارات دانشگاه تهران ۱۳۵۵
۲- صدر، حسن؛ حقوق زن در اسلام و اروپا، انتشارات جاویدان، چاپ اول، اسفند ۱۳۴۰
۳- قائمی، علی؛ نظام حیات خانواده در اسلام، تهران، انتشارات انجمن اولیا و مربیان ۱۳۶۳
۴- مطهری، مرتضی؛ نظام حقوق زن در اسلام، انتشارات صدرا، تهران ۱۳۵۸
۵- ساروخانی، باقر؛ مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۰
۶- نشریه ماهانه آموزشی و تربیتی پیوند، تابستان ۱۳۸۰

منبع : روزنامه جوان