میگرن، سردرد ضربان دار

میگرن یک بیماری شایع به حساب می آید و اکثرا افرادی که به میگرن مبتلا هستند، دچار حملات مکرر سردرد برای مدت چندین سال هستند. سردرد میگرن معمولا به صورت ضربان دار بوده که اغلب با تهوع و اختلال در بینایی نیز همراه است. گرچه اکثر موارد میگرن می تواند شدید باشد ولی هر سردرد شدیدی میگرن نبوده و گاهی سردرد میگرن به صورت یک درد خفیف خود را نشان می دهد.
شیوع میگرن که در جوامع مختلف متفاوت است ولی حدود ۲۰ درصد افراد در طول عمر خود ممکن است حمله میگرن را تجربه کنند که نیمی از این افراد اولین حمله را در سنین کودکی یا نوجوانی تجربه کرده و حدود ۲/۳ مبتلایان به این سردرد زنان هستند که احتمالا به خاطر تاثیر هورمون های زنانه شیوع میگرن در آنها بیشتر است. همچنین سردرد میگرن در بعضی از خانواده ها شایع تر است و افرادی که بستگان درجه اول و دوم آنها به میگرن مبتلا هستند، احتمال ابتلا به میگرن در آنها بالاتر است.
هنوز پس از سال ها تحقیق علت ایجاد این سردرد مشخص نشده است. ولی حدس زده می شود. درد میگرن در اثر تورم عروق خونی و اعصاب اطراف مغز که به «ساقه مغز» معروف است ایجاد می شود. یک ماده شیمیایی موجود در مغز به نام سروتونین به نظر می آید که نقش اصلی را در این بیماری داشته باشد، گرچه هنوز عاملی که باعث این تغییرات در فعالیت ساقه مغز و سطح سروتونین می شود به خوبی شناخته نشده است.
● علائم بیماری
میگرن یک سردرد ضرباندار است که می تواند در یک طرف یا هر دو طرف سر ایجاد شود. سردرد میگرن معمولا با تهوع، استفراغ یا کاهش اشتها همراه است. فعالیت فیزیکی، نورهای درخشان یا صداهای بلند می توانند سردرد را بدتر کنند و معمولا فرد دچار سردرد میگرن، پس از شروع سردرد به محلی تاریک، آرام و خنک می رود تا سردرد او رفع شود. بیشتر حملات میگرن بین ۱۲-۴ ساعت طول می کشد اگرچه در این زمان می تواند کوتاه تر و بلندتر از مدت ذکر شده باشد. یکی از خصوصیات منحصر به فرد میگرن احساس غیرمعمولی است که قبل از شروع حمله به فرد دست می دهد و به آن «پیش درآمد» می گویند. علائم پیش درآمد می تواند شامل خستگی، گرسنگی یا احساس عصبانیت باشد. همچنین میگرن دارای «پس اثر» نیز بوده که پس از حمله این احساس به فرد دست داده و شامل احساس تهی شدن از انرژی بوده که ممکن است برای یک تا دو روز پس از یک حمله شدید میگرن ادامه یابد. البته باید متذکر شدکه تمامی افرادی که مبتلا به میگرن هستند دچار «پیش درآمد» یا «پس اثر» میگرن نمی شوند.
یک خصوصیت دیگر میگرن که البته در بیماری صرع نیز ممکن است دیده شود وجود «علا ئم مقدماتی» یا Aura است.
این علا ئم مقدماتی کمی قبل از حمله میگرن رخ داده و به صورت اختلا ل بینائی، تاری دید یا دیدن نورهای ضرباندار و چشمک زن است. این علا ئم که حدود ۱۵/۳۰ دقیقه طول می کشند به فرد هشدار می دهند که سردرد میگرن به زودی آغاز خواهد شد.
گاهی علا ئم مقدماتی، حواس شنوائی، بویائی یا چشائی را درگیر می کند. البته «علا ئم مقدماتی» هم مثل «پیش درآمد» یا «پس اثر» در تمام افراد مبتلا به میگرن رخ نداده و خیلی موارد میگرن بدون «علا ئم مقدماتی» رخ می د هد و از آن جالب تر این که بعضی از موارد علا ئم مقدماتی نیز بدون حمله میگرن پس از آن رخ می دهد.
در موارد نادری نیزمیگرن به صورت علا ئم نورولوژیک غیرمعمول مثل گیجی، کاهش بینائی، حالت سوزن سوزن شدن و کرختی و ضعف و ... بروز می کند.
حمله میگرن گاهی توسط بعضی از فعالیت ها، غذاها، بوها و حتی احساسات تحریک شده بروز می کند. همچنین بعضی از بیماران زمانی که دچار استرس می شوند، حمله میگرن به سراغ آنها می آید درحالی که عده ای دیگر پس از این که استرس آنها رفع شد، ممکن است دچار حمله میگرن شوند (مثلا روز بعد از یک امتحان یا ملا قات مهم)، زنان نیز به تجربه در می یابند که حملا ت میگرن آنها درزمان حوالی قاعدگی بدتر می شود و شدیدتر است.
● تشخیص
پزشک معمولا از روی تاریخچه پزشکی بیمار و معاینه فیزیکی او میگرن را تشخیص می دهد و افراد مبتلا به میگرن در اکثر موارد معاینه فیزیکی و معاینه عصبی طبیعی دارند. هیچ تست مخصوصی برای تشخیص میگرن وجود ندارد و آزمایشاتی مثل CT اسکن و MRI مغز معمولا طبیعی هستند. البته ممکن است پزشک آزمایشات دیگری را توصیه کند خصوصا در افرادی که خصوصیات سردرد در آنها کاملا منطبق به میگرن معمولی نیست یا این که علا وه بر علا ئم میگرن، علا ئم آزار دهنده دیگری دارند. البته اگر هر گونه تردیدی در تشخیص میگرن وجود داشته باشد مشاوره با یک متخصص مغز واعصاب انجام خواهد شد.
● طول مدت سردرد
سردرد میگرن می تواند چند ساعت تا چند روز طول بکشد و فرد مبتلا به میگرن ممکن است چندین بار در ماه دچار حملا ت بیماری شود. البته هستند افرادی که در طول دوره زندگی خود فقط یک بار دچار میگرن می شوند و در طرف دیگر طیف افرادی که بیش از ۳ حمله در هفته را تجربه می کنند وجود دارند.
● پیشگیری
البته نمی توان از تمام حملا ت میگرن پیشگیری کرد ولی می توان با شناسایی عواملی که باعث تحریک و ایجاد حملا ت بیماری می شوند از تعداد حملا ت بیماری و شدت آنها کاست. شایع ترین عواملی که حمله میگرن را تحریک می کنند:
▪ کافئین (چه مصرف زیاد آن و چه قطع کردن آن پس از مدت طولا نی).
▪ بعضی از غذاها و نوشیدنی ها که حاوی تیرامین هستند مثل پنیر خصوصا پنیر مانده، گوشت و نوشیدنی های تخمیر شده و همچنین غذاهای حاوی سولفیت مانند غذاهای کنسرو شده، انواع شراب ها، سوسیس، کالباس و سایر گوشت های فرآوری شده.
▪ استرس یا حتی رهایی از استرس که می تواند باعث حمله بیماری شود.
▪ هورمون ها (مصرف قرص های جلوگیری از بارداری یا در هنگام قاعدگی).
▪ کمبود خواب یا اختلا ل در الگوی خواب فرد.
▪ سفر یا تغییر آب و هوا یا ارتفاع محل زندگی.
▪ مصرف بیش از حد مسکن ها و درمان های ضد درد.
البته حتی اگر شما از تمام عوامل تحریک کننده میگرن اجتناب کنید باز گاه گاهی دچار حملا ت میگرن خواهید شد. برای کاهش حملا ت میگرن بعضی از بیماران از روش های دیگر مثل یوگا، بیوفیدبک، طب سوزنی، ماساژ و ورزش منظم استفاده می کنند.
● درمان
این که برای درمان میگرن از چه داروهایی استفاده شود، به شدت و تعداد حملا ت بیماری بستگی دارد. بیمارانی که فقط چند بار در سال دچار حملا ت میگرن می شوند، به خوبی به مسکن های عادی و بدون نسخه پزشک پاسخ می دهند. البته در همین افراد هم اگر شدت درد به حدی باشد که با فعالیت های عادی فرد تداخل کند و مسکن های ساده نیز درد را کاهش ندهند، مراجعه به پزشک و تجویز داروهای قوی تر الزامی است.
دو نوع درمان برای میگرن مورد استفاده قرار می گیرد یکی از داروهایی که با شروع سر درد مصرف شده و به آن «داروهای تسکینی» می گویند و دیگری داروهایی که هر روز مصرف می شوند تا از بروز حملا ت بیماری جلوگیری کرده و تعداد حملا ت بیماری را کاهش دهند که به این نوع داروها «داروهای پیشگیرانه» می گویند.
اینکه چه موقع از داروهای تسکینی و چه موقع از داروهای پیش گیرنده استفاده شود در هر فردی متفاوت است، در گذشته برای کسانی که در طول ماه دو یا بیش از دو حمله میگرن داشتند، درمان پیشگیرانه را آغاز می کردند ولی امروزه درمان پیشگیرانه در موارد زیر توصیه می شود:
▪ کسانی که خیلی به ندرت دچار حمله بیماری می شوند ولی با هر بار حمله خوب به درمان تسکینی جواب نداده و درد زیادی را تحمل می کنند
▪ کسانی که مکرر دچار حملا ت میگرن می شوند
▪ کسانی که دچار استفاده زیاد از مسکن ها و آرام بخش ها شده اند.
▪ کسانی که حتی حملا ت محدود بیماری برای آنها هزینه زیادی دارد (مثلا غیبت از شغل و کار مهم).
▪ کسانی که دچار میگرن با علا ئم عصبی غیر معمول هستند (میگرن عارضه دار).
● درمان تسکینی
در صورتی که امکان آن وجود داشته باشد این نوع درمان بلا فاصله پس از علا ئم مقدماتی یا شروع سردرد باید آغاز شود. البته اشکال این روش آن است که در کسانی که زیاد دچار علا ئم مقدماتی یا سردرد میگرن می شوند، مصرف مداوم مسکن ها می تواند باعث ایجاد سردردی مزمن شود که روزهای متمادی رخ داده و دلیل و علت مشخص را نمی توان برای آن پیدا کرد.
داروهای ساده مسکن مثل استامینوفن، ایبوپروفن، آسپیرین و ناپروکسن، اگر در مراحل اولیه سردرد مصرف شوند، ممکن است برای کنترل درد کافی باشند. علا وه بر آن امروزه داروهای ترکیبی که از چند دارو تشکیل شده اند نیز در دسترس بوده که نسبت به داروهای ساده معمولا از تاثیر بهتری برای کاهش درد برخوردار هستند مثل ترکیب آسپیرین، استامینوفن و کافئین (که Excebrin نامیده می شود).
سایر داروها که اختصاصی تر برای درمان سردرد میگرن هستند مثل گروه تریپتانها که از آنها می توان به سوماترپتان اشاره کرد و گروه داروهای ارگوتامینی که شامل داروهایی مثل ارگوتامین زیرزبانی یا آمپول دی هیدروارگوتامین یا قرص های ارگوتامین سی هستند.
علا وه بر داروهای فوق، اکثر بیماران همراه با سردرد دچار تهوع (یا بدون استفراغ) می شوند که استفاده از قرص یا شیاف های ضد تهوع را در آنها اجباری می کند.
میزان مصرف این داروها برای کاهش درد در افراد مختلف، متفاوت بوده و معمولا افراد با توجه به شدت سردردهای قبلی، میزان مصرف خود را تنظیم می کنند و در خیلی از موارد کاهش درد به حد قابل تحمل و نه از بین رفتن کامل آن می تواند به عنوان یک هدف درمانی مدنظر قرار گیرد.
● درمان های پیشگیرانه
داروهای زیادی وجود دارند که مصرف مداوم آنها باعث کاهش علامت سردرد می شود. بهترین گروه داروهای پیشگیرنده که از نظر علمی موثرتر از بقیه بوده اند در زیر لیست شده اند:
▪ گروه مسدود کننده های گیرنده بتا:
از این گروه پروپرانولول و نادولول هم از لحاظ تاثیر و هم ایمنی مصرف دارو، قابل ذکرند. از این گروه به عنوان جایگزین متوپرولول و آتنولول مصرف می شوند.
▪ گروه داروهای ضدصرع:
در این گروه داروها از والپرات سدیم شواهد بیشتری برای تاثیر در کاهش حملات سردرد در دسترس می باشد. گاباپنتین و توپیرامات نیز موثرند.
▪ ضدافسردگی های سه حلقه ای:
این گروه داروها گرچه برای کاهش حملات میگرن بسیار موثر هستند ولی گاهی عوارض جانبی آزاردهنده ای مثل گیجی، تاری دید، خشکی دهان و یبوست ایجاد می کنند. بهترین انتخاب از داروهای این گروه نورترپتیلین است گرچه سایر داروهای این دسته نیز استفاده می شوند.
▪ داروهای ضد سروتونین:
متی سرژید که سال ها مورد استفاده بوده و بسیار موثر است از این گروه قابل ذکر است ولی با توجه به عوارض وخیم آن و اینکه امروزه داروهای موثر دیگری در سایر گروه ها وجود دارد دیگر از این گروه دارویی زیاد استفاده نمی شود.
داروهای پیشگیرنده لازم است هر روز مصرف شوند تا موثر باشند. در انتخاب نوع داروهای پیشگیرنده پزشک سایر شرایط فرد بیمار را نیز در نظر می گیرد تا بهترین دارو برای بیمار شروع شود. مثلا اگر دچار سردرد میگرن همزمان مبتلا به فشار خون باشد، گروه مسدود کننده های بتا که اثر ضدفشار خون نیز دارند، بهترین انتخاب هستند ولی مثلا اگر فرد مبتلا به سردرد، آسم نیز داشته باشد به هیچ وجه نباید مسدود کننده های بتا را برای آنها تجویز کرد.
هرگز از ناموفق بودن اولین داروهای پیشگیرنده در کاهش حملات میگرن خود ناامیدنشوید.
گاهی ممکن است پزشک برای پیدا کردن داروی مناسب شما سه یا چهار دارو را تعویض کرده تا بهترین را برای شما انتخاب کند.
● چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر هنگام ابتلا به میگرن سایر علائم خطرناکی که در زیر به آنها اشاره خواهد شد در شما مشاهده شود ممکن است مشورت با پزشک نتایج بهتری را برای شما به ارمغان آورد، علائم خطرناک به شرح زیر است:
▪ سردرد میگرنی که در طول زمان به شدت آن افزوده شود.
▪ شروع سردرد میگرن پس از ۴۰ سالگی
▪ سردرد شدیدی که ناگهانی شروع می شود (در عرض مدت کمی به اوج خود می رسد) و به سردردهای صاعقه مانند معروف هستند.
▪ سردرد میگرنی که با ورزش، سرفه، عطسه و آمیزش جنسی بدتر می شود.
▪ سردردی که با علا ئم غیرمعمول مثل از دست دادن بینائی، اختلا ل در صحبت کردن یا راه رفتن همراه باشد.
▪ سردرد میگرنی که پس از صدمه و ضربه به سر شروع شده باشد.
▪ سردرد میگرنی که همیشه در یک طرف سر اتفاق می افتد.
سردرد میگرنی که با مشکلا ت خاص پزشکی دیگری مثل فشار خون بالا ، ابتلا به سرطان یا AIDS همراه است.
▪ سردرد میگرنی در کسی که سابقه خانوادگی اختلا لا ت عروقی و گشاد شدگی عروق مغزی دارد.
همچنین افراد مبتلا در صورتی که سردرد آنها با مسکن های ساده بدون نیاز به نسخه پزشک برطرف نشود یا سردردی که از لحاظ شدت باعث اختلا ل در کار روزانه و فعالیت های فرد شود یا اگر هر روز به سراغ فرد بیاید مشورت با یک پزشک برای فرد مفید خواهد بود.
● روند بیماری و آینده فرد مبتلا به میگرن
بیشتر بیماران مبتلا به سردرد میگرن می توانند حملا ت گاه گاهی سردرد را تحمل کرده و به زندگی عادی خود ادامه دهند و همچنین اکثر بیماران به مرور راه های مقابله با سردرد و کاهش رنج ناشی از آن را یاد می گیرند. به علا وه در اکثر موارد از شدت سردرد میگرن پس از دهه ششم زندگی کاسته می شود.
مطالعات جدید حاکی از آن است که در MRI افراد مبتلا به میگرن تغییرات جزئی و خفیفی دیده می شود ولی در هر صورت هیچ گونه شواهد از این که سردرد میگرن باعث افزایش احتمال ابتلا به بیماریهائی مثل سکته مغزی، بیماری فراموشی یا سایر بیماری های مهم و جدی مغزی شود، در دسترس نیست.

منبع : روزنامه مردم سالاری