زنجیره سرما (جهت نگهداری واکسن)

واکسن ها نسبت به حرارت و یخ زدگی حساس هستند، بنابراین ضروریست در دمای مناسب نگهداری شود. «به نظامی مرکب از افراد و تجهیزات که اطمینان می‌دهد واکسن مؤثر به مصرف کننده برسد» زنجیره سرما گفته می‌شود.
● نکات مهم و مورد نگهداری واکسن در یخچال :
▪ واکسن ها باید طوری در یخچال قرار داده شوند که واکسن هایی که قبلاً تحویل گرفته شده اند جلوتر قرار داده شده و زودتر مصرف گردند.
▪ واکسن ها باید برحسب نام آنها در داخل سبدهای کوچک بصورت مجزا از یکدیگر قرار داده شوند. استفاده از سبد باعث خواهد شد که جریان هوای داخل یخچال به طور یکسان به تمامی ویالها برسد.
▪ برای جلوگیری از یخ زدگی واکسن ها (مخصوص سه گانه، دوگانه و هپاتیت) باید دقت کرد که با دیواره داخلی یخچال یا یخدان یا کلدباکس در تماس نباشند.
▪ درجه حرارت یخچال را روزی ۲ بار (در ابتدا و پایان ساعت) به وسیله دماسنج که داخل آن گذارده شده کنترل نموده و در فرم نمودار درجه حرارت یخچال ثبت نمائید.
▪ از گذاردن هر نوع غذا و نوشیدنی در یخچال حاوی واکسن خودداری شود. ضمناً دقت نمائید که درب یخچال کاملاً بسته شده باشد (لازم است درب یخچال قفل داشته باشد. )
▪ لبه متحرک سینی آبگیر زیر قسمت فریزر و یخچال بایستی به طرف بیرون باشد تا هوای فریزر بتواند داخل یخچال نفوذ کند.
▪ یخچال را بطور مرتب برفک زدایی نمائید. (این کار را زمانی انجام دهید که قطر یخ بیش از نیم سانتیمتر باشد. )
● طریقه چیدن آیس بگ و واکسن ها درداخل یخچال:‌
▪ در قسمت فریزر یخچال آیس بگ‌ها باید بصورت ایستاده قرار داده شوند در صورت ممکن نبودن ترجیحاً باید به حالت خوابیده به پهلو قرار داده شوند.
▪ در طبقه فوقانی یخچال واکسن های فلج اطفال، ب ث ژ ، MMR و سرخک قرار داده شوند.
▪ در طبقه میانی واکسن های سه گانه ، دوگانه ، هپاتیت و محلول توبرکولین قرار داده شوند.
▪ حلال مخصوص هر دو واکسن را در طبقه مخصوص همان واکسن نگهداری نمائید.
▪ در طبقه تحتانی شیشه های حاوی آب و نمک گذاشته شود تا زمانی که یخچال خاموش شود، هوای سرد در اطراف واکسن ها و حلال ها در جریان باشد.
▪ یخچال نگهداری واکسن باید فاقد هرگونه عیب و نقص فنی باشد و باید در محلی مناسب دور از گرما و نور آفتاب قرار گیرد، بطوری که پشت آن با دیوار ۲۰-۱۵ سانتیمتر فاصله داشته باشد. ضمناً یخچال باید در جای خود تراز شده باشد.
● شاخص ویال واکسن (V.V.m)
برچسبی است بصورت یک دایره تیره رنگ که یک مربع سفید رنگ وسط آن قرار دارد، هنگامی که ویال واکسن در معرض گرما در مدت معین قرار گیرد، رنگ مربع آن تغییر رنگ می‌دهد. کارخانه سازنده واکسن این شاخص را بر روی ویال واکسن می‌چسباند تا قبل از بازکردن درب ویال واکسن وضعیت V.V.M بررسی شود. تغییرات رنگ آن تدریجی و غیر قابل برگشت می‌باشد و چون روی ویال قرار دارد بهترین ابزار برای کنترل سلامت واکسن است. ضمناً این شاخص تا زمان مصرف واکسن در دسترس است.
● آماده سازی یخچال:
۱) گذاشتن آیس بگ ها در قسمت فریزر یخچال جهت منجمد شدن
۲) تمام واکسن‌ها و حلالها باید در قسمت اصلی یخچال نگهداری شوند.
۳) ویالهای واکسن در یخچال را طوری قرار دهید که هوا بین آنها جریان داشته باشد و واکسن های حساس به سرما را دور از قسمت فریزر یخچال و بدنه نگهداری نمائید.
۴) با توجه به اینکه ایران استراتژی استفاده از واکسن های چند دوزی باز شده را اعمال می‌کند واکسن های بازشده HePB , OPV – DPT – T.T – T.d را در نوبت کاری بعدی در اولویت مصرف قرار دهید. (واکسن های چند دوزی که یک دوز یا بیش از آن در طی یک نوبت واکسیناسیون مصرف شده است می‌تواند در طی ۴ هفته مورد استفاده قرار گیرد. در صورتی که شرایط زیرا را دارا باشد:
▪ تاریخ انقضاء آن نگذشته باشد
▪ در شرایط مناسب نگهداری شود.
▪ در آب غوطه ور نشده باشد.
▪ در هنگام کشیدن واکسن در سرنگ تمامی روشهای استریل کار کردن رعایت شده باشد.
▪ دارای V.V.M باشد. ویالهای واکسن دارای V.V.M که در معرض حرارت قرار گرفته (V.V.M آن کمی رنگی شده) در سبدی که برچسب اولویت استفاده را دارد نگهداری و در نوبت های بعدی واکسیناسیون این ویالها را مصرف کنید.
● مقایسه ویالی که بطورعمد یخ زده باشد، باویالی که مشکوک به یخ زدگی است.
▪ این ویال را استفاده کنید: اگر رسوب در ویال مشکوک آهسته تر از ویال کنترل ته نشین شود.
▪ این ویال را استفاده نکنید: اگر رسوب دو ویال مشکوک و و ویال کنترلی با سرعت یکسان ته نشین شود واکسن مشکوک ممکن است آسیب دیده و نباید مورد استفاده قرار گیرد.
● واکسن کاریر:
واکسن کاریرها مانند کلدباکس ها از مواد مخصوصی ساخته شده اند که گرما را از خود عبور نمی‌دهند و دارای فضای مجزا جهت جاسازی کیسه های یخ می‌باشند و می‌توانند با آن واکسن ها و حلال را حمل نمود و یا موقتاً نگهداری نمایند.
واکسن کاریر از کلدباکس کوچکتر بوده و افراد براحتی می توانند آنرا حمل نمایند ولی نمی توانند بیشتر از ۴۸ ساعت واکسن را نگهداری نماید.
واکسن کاریر برای حمل واکسن‌ها و حلال ها در مراکز بهداشتی درمانی، خانه‌های بهداشت و پایگاهها و تیم های سیاری استفاده می شوند. ضمناً برای نگهداری موقت واکسن در زمانی که یخچال مشکل پیدا کند و یا برفک‌زدایی می‌شود نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. قبل از گذاشتن ویال واکسن داخل واکسن کریر ابتدا باید دمای آن را به ۸-۲ درجه سانتیگراد رساند.
● مراحل فریز کردن آیس بگ:
▪ آیس بگ را پر از آب کرده و کمی از فضای بالای آنرا خالی بگذارید و درپوش آنرا محکم ببندید.
▪ هر آیس بگ را که پر از آب می‌کنید برعکس نگهدارید و فشار دهید تا مطمئن شوید نشت آب نداشته باشد.
▪ آیس بگ ها را عمودی و یا بر روی کناره هایشان در فریزر بگذارید، طوری که سطح هر بسته یخ با سطح صاف فریزر در تماس باشد و درب فریزر را ببندید.
▪ فریزر یخچال ها می‌تواند تا ۶ بسته آیس بگ بزرگ و یا ۱۲ بسته آیس بگ کوچک را در روز منجمد کند. تعداد آیس بگ های بیشتر به زمان زیادتری برای یخ بستن نیاز خواهد داشت.
▪ آیس بگ ها را حداقل مدت ۲۴ ساعت برای انجماد کامل در فریزر نگهدارید.
▪ بعد از مدت ۲۴ ساعت می‌توانید آیس بگ ها را استفاده نمائید.

منبع:«دستورالعمل زنجیره سرما»از انتشارات وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی

منبع : وب سایت محمد انصاری پور