آوازی که بر دل می نشیند

تیم برتون با اقتباس سینمایی خود از نمایش «موزیکال سوینی تد» برای بزرگترین بخت آزمایی زندگی حرفه ای اش آماده شده است. این فیلم برنده جایزه که اخیراً در آمریکا روی پرده رفته است جانی دپ را نامزد کرده است ، اما نکته ای که همه را شگفت زده کرده نه این خبر خوش ، بلکه کشف استعداد نهفته جانی دپ در خوانندگی است. بی دلیل نیست که آهنگساز معروف «استفان سوندهیم» و خالق نمایش موزیکال «سوینی تد» از نتیجه کار اینچنین راضی است:
هیچ کس یک فیلم سراسر خون و خون ریزی را با یک کار موزیکال اشتباه نگرفته است. نه حداقل تا به امروز. تازه ترین ساخته سینمایی تیم برتون با بازی جانی دپ و هلنا بونهام کارتر حتی پیش از آنکه در آمریکا به اکران عمومی گذاشته شود با نامزدی در چند شاخه از جمله بهترین کارگردانی، بهترین فیلم و بهترین بازیگران زن و مرد در جوایز گلدن گلوب به هیاهوی مطبوعات و رسانه ای بسیاری دامن زد که حاصل آن خبرساز شدن مجدد نام تیم برتون، به عنوان یکی از کارگردانان توانا و خلاق هالیوود بود. تا به اینجای کار برای یک فیلم درجه R (به این معنا که افراد زیر ۱۷ سال تنها با همراهی یک بزرگسال اجازه تماشای آن را در آمریکا دارند) که اقتباسی از یک نمایش پرخون و کشتار در برادوی درباره یک قاتل زنجیره ای آدمخوار است، بد نیست و حتی برای تیم برتون افتخار آفرین است.
جانی دپ، هنرپیشه نقش اول این فیلم در ششمین تجربه همکاری خود با کارگردان و دوست نزدیکش «برتون» جذابیت های ظاهری خود را کنار می گذارد تا نقش یک آرایشگر قسی القلب در خیابان فلیت را بازی کند: بنجامین بارکر پس از پانزده سال حبس ناعادلانه به لندن ویکتوریایی باز می گردد و این بار با نام مستعار «سوینی تد» به انتقام از قاضی ای برمی آید که دخترش را ربوده و همسرش را مورد آزار و اذیت قرار داده بود. با این حال وقتی رقیب متظاهرش «سینگور پیرلی» با بازی روان «ساچابارون کوهن» تهدید به لو دادن او می کند سوینی سر او را با یکی از تیغ های اصلاحش می برد و برای رهایی از شر جسدی که روی دستش مانده است نقشه هولناکی می کشد که همانا پختن غذا با آن است. فیلم تازه برتون در سکانس های مختلف برش هایی از صحنه های خون و خونریزی است که هفتاد درصد آن با آواز و ترانه اجرا می شود اما از دنی الف من، آهنگساز همیشگی و مورد اعتماد برتون در هیچ جا خبری نیست. هر خط میزان موسیقی این فیلم ۱۱۷ دقیقه ای ۵۵ میلیون دلاری از موزیکال
سه ساعته استفان سوند هیم در برادوی گرفته شده است که این آهنگساز ‎/ ترانه سرای مشهور برای این شاهکار نمایشی خود در برادوی موفق به دریافت ۸ جایزه تونی شد. در شرایطی که نمایش های موزیکال برادوی برای انتقال به پرده نقره ای از کمک آهنگسازان هالیوود بهره می گیرد ساخته شدن «سوینی تد» بدون زحمت دادن به دنی الف من خود یک ریسک بزرگ بود. لوگان، فیلمنامه نویس نامزد اسکار گلادیاتور و هوانورد که در نوجوانی موزیکال «سوینی تد» را سه بار بر روی صحنه تئاتر دیده است معتقد است: «من تاکنون تلفیقی این چنین زیبا از خون و خشونت با احساس و عواطف رقت انگیز بشری ندیده ام.» و همین حس زیبا بود که بر ترس اولیه او از نوشتن فیلمنامه دشوار این فیلم برای تیم برتون فائق آید. او برای نوشتن این فیلمنامه چهار سال با سوند هیم کار کرد. این دو معتقدند هرگونه برداشتی از این موزیکال باشکوه در همان سکانس آغازین که ارکستری ۷۵ نفره یک موسیقی هول آور و پررعب و وحشت را بر فضای فیلم حاکم می سازد شکل می گیرد و تا پایان با تماشاگر می ماند و بی دلیل نبود که سوند هیم زمانی گفته بود: «می خواستم نمایش موزیکالی بنویسم که همچون یک فیلم هارور جلوه کند. واقعاً می خواستم مردم از ترس میخکوب شوند.» این سکانس آغازین نه تنها آن فضای تیره و پررعب و وحشت لندن ویکتوریایی را تداعی می کند بلکه همچنین تماشاگر را با یک مقدمه چینی شنیداری در رویارویی با وقایعی که به مرور اتفاق می افتند قرار می دهد. درست پس از همین سکانس شنیداری است که سازندگان این فیلم خود را برای یک بخت آزمایی بزرگ آماده می کنند: فیلم یکراست به سراغ دیالوگ های آهنگین می رود و موسیقی و ترانه در پی رنگ داستان می نشیند. بنجامین بارکر (با بازی جانی دپ) و همسفر جوان او آمتونی (با بازی هنرپیشه تازه کار جمی کمپبل باور) سوار بر عرشه کشتی به گفت وگو با یکدیگر می پردازند اما این گفت وگو در حقیقت یک دیالوگ منظوم به شکل آواز است که به هیچ وجه حوصله سربر نیست.
لوگان در مصاحبه ای اختصاصی پس از اکران خصوصی این فیلم در لندن با اظهار خوشبینی نسبت به کلیت کار و مسیر دشواری که پیموده شده بود گفت: «بر روی صحنه می توانید فریاد بزنید و آواز بخوانید اما جلوی دوربین این آوازخوانی دکلمه وار تصنعی به نظر می رسد.
در فیلم از کلوز آپ استفاده می شود در نتیجه باید نجوا کنید.» و این رمز موفقیت سازندگان این فیلم است. دیالوگ آوازگونه این فیلم داستان را روایت می کند اما وقتی قرار باشد این آواز همچون نجوایی جلوه کند که دائم به گوشتان می خورد دیگر تصنعی و ساختگی به نظر نخواهد آمد. در اینجا موسیقی کارکرد متفاوتی دارد و صرفاً مسئله سرگرم کردن تماشاگران با ساز و آواز نیست. موسیقی در این فیلم دریچه ای به افکار شخصیت ها و اعمال آنهاست و این همان چیزی است که در مورد شخصیت محوری این فیلم یعنی سوینی تد با بازی جانی دپ که بی شک تأثیر گذارترین نقش آفرینی او از زمان ادوارد دست قیچی است صدق می کند. در نسخه نمایشی اوریژینال، نقش سوینی تد را بازیگری که خوی خشن تری را به نمایش می گذارد بازی کرده است در حالی که در مورد نسخه سینمایی تیم برتون «جانی دپ» را از همان لحظه ای که تصمیم گرفت این فیلم را کارگردانی کند انتخاب کرد علی رغم آنکه می دانست «دپ» قبلاً هرگز آواز نخوانده است. با این حال بازیگر فیلم های «دزدان دریای کارائیب» و «ادوارد دست قیچی» بخاطر چند سال تجربه کاری خود به عنوان گیتاریست چند گروه مختلف راک آنقدر با موسیقی و حال و هوای آثار موزیکال آشنایی داشت که بتواند از عهده ایفای چنین نقشی برآید. او در گاراژ یکی از دوستانش بر روی یک دمو کار کرد تا حنجره خود را بیازماید و نتیجه یافتن صدایی بود که اعتماد به نفس لازم برای رو کردن آن را نداشت. حتی طرفداران متعصب و دو آتشه نسخه برادوی از شنیدن صدایی که از چنین حنجره ای برخاسته است متعجب زده شدند و این چیزی بود که حتی خود دپ هم از دشمنان و طرفدارانش انتظار نداشت. با پیش رفتن فیلم و آشنایی هر چه بیشتر تماشاگر با نیات درونی سوینی تد و شعله انتقامی که در وجودش زبانه کشیده است موسیقی به مثابه آینه ای شفاف بر روح متلاطم و زجر کشیده این شخصیت زیر و بم احساسات و عواطف درونی او را به نمایش می گذارد. این فیلم آکنده از سکانس های خاطره انگیزی است که هیجان بخصوص از نوع شنیداری به آن رنگ و بوی دیگر بخشیده است بخصوص صحنه همنوایی دپ با آلان ریکلمن در نقش قاضی پیش از آنکه جانی دپ بخواهد او را بکشد.
دپ از خواننده معروف راک آمریکایی «ایگی پاپ» در بازی برای این فیلم الهام گرفته است بخصوص از آن شور و هیاهوی افسار گسیخته او هنگام اجرای آهنگی بر روی سن. هلنا بونهام کارتر که در حقیقت همسر تیم برتون است نیز صدایی مکمل صدای سرد و رعب آور دپ در این فیلم دارد که مجبور شد برای به دست آوردن این نقش با شماری از بازیگران درجه یک هالیوود همچون آنت بیننگ رقابت سختی داشته باشد. بونهام کارتر در این فیلم نقش مالک پیرایشگاه سوینی تد «خانم لاوت» را بازی می کند که علی رغم داشتن ظاهری ترسناک با موهایی آشفته شوخ طبعی خاصی را به نمایش می گذارد. یکپارچگی فیلم سوینی تد آن را از ورطه نابودی نجات داده است و این چیزی است که حتی در مورد نسخه سینمایی موفق ترین موزیکال های تاریخ همچون «شبح اپرا» و یا «اجاره» اتفاق نیفتاده است. در مورد فیلم «تهیه کنندگان» نیز همین طور بود نسخه سینمایی حتی نتوانست گوشه ای از جذابیت های نمایشی این موزیکال موفق را به نمایش بگذارد و بار دیگر ثابت کرد که اصولاً برخی موزیکال ها قابلیت تبدیل شدن به فیلم را ندارند. با این حال در مورد «سوینی تد» هیچ کس نه حتی آهنگساز این نمایش دوست نداشت نسخه سینمایی اقتباسی تمام عیار از خود نمایش باشد از همین رو در فیلم تغییرات بسیاری در آوازها و نحوه اجرای آن و خیلی چیزهای دیگر داده شده است. لوگان با اشاره به این مطلب می گوید: «استفان سوند هیم با ساخت نسخه سینمایی نسبتاً موافق بود چون واقعاً می توانست دردسر آفرین باشد که البته این طور نشد. او از همان ابتدا گفت که نمی خواهد فیلم سوینی تد نسخه بدل نمایش باشد. واقعاً نمی دانم او چقدر سینمایی فکر می کند اما مطمئناً زبان سینما را می داند و می دانست که ترجمه ای باید صورت بگیرد.»
سوند هیم به من گفت علی رغم آنکه از همان کودکی یکی از طرفداران پر و پا قرص فیلم بود همیشه یک ژانر بود که در سینما دوست نداشت و آن موزیکال بود. البته استثناهایی هم بودند همچون «آواز خواندن زیر باران» یا «امشب دوستم داشته باش» از روبن مامولیان اما در کل بیش از آنکه فیلم ها را دوست داشته باشد موسیقی آنها را دوست داشت. استدلال هایی که او می آورد به درک بهتر علت موفقیت سوینی کمک می کند و آن این است: «بر روی صحنه نمایش های موزیکال داستان عموماً توسط آهنگ و آواز هرازگاهی متوقف می شود چون تماشاگران از خود آهنگ و خواننده لذت می برند و این همان چیزی است که فیلمنامه نویس و نمایشنامه نویس معروف «برت شولوو» از آن به «حظ آنی» یاد می کند. در مورد فیلم چنین چیزی ریسک بزرگی است اگر آهنگ ها و آوازها صرفاً کارکرد نمایشی داشته باشند و برای تصریح و سرگرمی تماشاگر عرضه شوند مشکلی نیست اما نباید جای دیالوگ را بگیرند چون در آن صورت از حوصله تماشاگر خارج خواهد بود . سینما در کل رسانه متفاوتی است. فرقی نمی کند که چقدر شاعرانه فیلمی را جلوی دوربین ببرید چون پرده سینما رئال است و تماشاگر زنده را به رسمیت نمی شناسد.» در مورد فیلم سوینی تد «جان موگان» به واسطه آشنایی و احاطه کامل به هر دو رسانه مراقب بود تا آواز و موسیقی با داستان فیلم تداخل نکند و به عبارتی دیگر دیالوگ ها را فلج نکند.
نکته جالب در مورد ساخت این فیلم این بود که پیش از تیم برتون قرار بود سام مندس آن را کارگردانی کند و در حقیقت ساخت چنین فیلمی ایده اولیه مندس بود که آن را در سال ۲۰۰۳ به سوند هیم پیشنهاد داد. با این حال دشواری کار باعث شد که مندس نتواند آن را از پیش ببرد و در اینجا بود که تیم برتون با توجه به علاقه قبلی خود به نمایش آن و این که بیش از یک دهه پیش از سوند هیم امتیاز ساخت نسخه سینمایی آن را خواسته بود پا پیش گذاشت. سوند هیم در ابتدا معتقد بود این فیلم ممکن است برای جوانان خیلی اپرایی به نظر برسد و برای سالخوردگان به خاطر تمام صحنه های خون و قساوت خارج از تحمل اما این روزها که پس از نمایش خصوصی این فیلم برای جمعی از دانشجویان در کالیفرنیا از برخی ها شنید که آنها آنچنان مجذوب قصه فیلم شده بودند که حتی فراموش کردند جانی دپ در حال آواز خواندن است نظرش بکلی درباره آن عوض شده است. سوند هیم می گوید: «این دقیقاً همان چیزی است که می خواستم. وقتی نمایش در برادوی بر روی صحنه رفت با رسیدن به پرده دوم از نگاه مردم متوجه می شدم که آنچنان غرق نمایش شده بودند که واقعاً دیگر بی اختیار متوجه نبودند که شخصیت ها در حال آواز خواندن هستند. منظورم این است که دیگر آن خط حائل بین یک دیالوگ و آواز از بین می رفت . آنها فکر می کردند در حال گوش دادن به دیالوگی آهنگین هستند و داستان آنها را در خود جذب کرده بود.»

مترجم: شیلا ساسانی نیا

منبع : روزنامه تفاهم