جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

معادن و پتانسیل ژئو- توریستی آنها


معادن و پتانسیل ژئو- توریستی آنها
طبیعت به دو قسمت کلی جاندار و بی جان تقسیم می شود و گردشگری مرتبط با استفاده و محافظت از طبیعت جاندار ، اکوتوریسم نامیده می شود و گردشگری مرتبط با حفاظت و بهره بردن از طبیعت بی جان را ژئوتوریسم نامند ( نکوئی صدری، ۱۳۸۵ ) . مجموع صنایع ژئوتوریسم و اکوتوریسم صنعت طبیعت گردی یا توریسم طبیعت گرا نامیده می شود .
واژه ژئوتوریسم در۱۰ سال اخیر در جهان باب شده و توجه به زیباییها و منابع طبیعت بی جان به عنوان میراث طبیعی کشورها مورد توجه دولت های اروپایی و چین و..وحتی عربستان و کشورهای عربی منطقه قرار گرفته است .
در این مقاله بطور اجمالی سعی بر این بوده است که مهندسان معدن با جایگاه فعالیتهای معدنی گذشته و حال و آینده در بین کاربردهای ژئوتوریستی آن آشنا شوند و به اهمیت بازسازی از منظر توریسم اشاره شود.
استفاده از طبیعت بی جان، لندفورمها و زیباییها و درک مواهب خدادادی بصورت معادن و پتانسیل مناطق و روشهای معدنکاری و تاریخچه معدنکاری هر منطقه در زمان حال و ازگذشته های دور به منظور رونق گردشگری طبیعت گرا و پرکردن اوقات فراغت و کمک به درک و استفاده درست از مواهب و حفظ محیط زیست و آموزش همگانی علوم زمین و معدنکاری، از رویکردهای جدید جهان می باشدکه خود می تواند نقش مهمی در کارآفرینی برای مهندسان معدن و افزایش درآمد جنبی معادن بخش خصوصی و حفظ طبیعت بی جان بعد ازعملیات معدنکاری داشته باشد.
● ژئوتوریسم معادن :
تعریف ژئوتوریسم که توجه گردشگری به جاذبه های طبیعت بی جان و معادن و اکتشاف کانی و ابنیه صخره ای و سنگی را شامل می شود در نمودار شماره یک خلاصه شده است و خود یکی از شاخه های اصلی و مستقل طبیعت گردی است که مباحث آموزشی و تحقیقی ر اعلاوه بر تفریحی در خود دارد.
نسبت به اشتغالزایی و حفاظت محیط زیست گرایشات توریستی در سایت های معدنی از لحاظ زمانی به سه بخش گذشته ، حال ، آینده و از لحاظ مدیریتی به دو بخش عمده تقسیم می شود(نگاه کنید به نمودار شماره۲ ):
۱) بازسازی زمین های استخراج شده یعنی پیت و کلیه زمین هایی که تحت تاثیر عملیات معدنکاری قرار می گیرند.مثل جاده های موقت دمپ های باطله مخزن تیلینگ بعد از اتمام دوره ی اقتصادی معدنکاری برای مقاصد توریستی و آموزشی؛
۲) برگزاری تورهای ژئوتوریستی برای معادن شدادی و اکتشاف و معادن در حال کار ؛که مورد نخست مربوط به آینده ی سایت معدنی و مورد دوم به گذشته و حال سایت معادن مربوط می شود.
بدیهی است در شرایط کنونی ، مورد دوم قابل دسترس تر و زود بازده تر می باشد .
اجرای هر دو مورد فوق برای معادن کشور ضروری و از لحاظ توسعه پایدار و حفظ دارایی های طبیعت بی جان کشور که جزو میراث ملی طبیعی است حیاتی می باشد.
● جایگاه ژئوتوریسم معادن در ژئوپارک ها :
برای اجرای بند دوم فوق الذکر، به غیر ازراه کار برگزاری ژئوتور ها برای معادن فعال و شدّادی بوسیله آژانس ها در معّیت راهنمای ژئوتورکه آموزش دیده و دارای تخصص مهندسی معدن می باشد و از این راه عایداتی را برای معدن نیز به طور جنبی به همراه خواهد داشت ، ژئوپارک ها بهترین راه ارائه ی دارایی های طبیعت بی جان و استفاده از مواهب آن در صنعت گردشگری می باشند.
اصطلاح ژئوپارک که از سال ۲۰۰۱ توسط یونسکو باب شده است پهنه بندی کلیه پدیده های طبیعت بی جان در یک منطقه وسیع و دارایی های صنایع معدنکاری گذشته و حال آن می باشد( اشنایدر و اشنایدر ۲۰۰۶) ، که می تواند معادن بازسازی شده گذشته را نیز برای مقاصد توریستی در خود جای دهد. برای غنای بیشتر هرگونه جذابیت میراث طبیعی و تاریخی - فرهنگی نیز در کنار فهرست جاذبه های ژئوپارک گنجانده می شود.
از عمده معادن کشور که در حال حاضر می تواند مورد استفاده ژئو توریستی واقع شود : معادن روباز و روشهای استخراجی : مس ، طلا ، آهن و سنگهای ساختمانی و احیانا اکتشاف سرب و روی و ..که برخی از آنها در کنار معادن شدادی و متروکه واقع شده است .
سووبونا ، ۲۰۰۳ اظهار می دارد : ژئوتوریسم می تواند سهم مهمی در کاستن از میزان فقر نواحی روستایی ..مانند بسیاری از نقاط دیگر در حال توسعه جهان داشته باشد ، و با گشودن قلمرو های جدید استعداد بالقوه ای برای جذب گردشگر دارد برای مثال ناحیه کوهستانی زمینهای اطراف باربرتون در استان پومپالانگا شرقی در آفریقای جنوبی ، یک ناحیه با تاریخ قدیمی .. و معدنکاری طلا دارد که به قرن نوزده بازمی گردد. بدون شبهه،به ازای هر هشت گردشگر جدید ، یک شغل دایمی می تواند ایجاد شود(سووبونا، ۲۰۰۳).
البته اکتشاف در ژئوتوریسم مفاهیم تفریحی را نیز شامل می شود برای مثال ( نکوئی صدری، ۸۴)آورده است :" ذکر عملکردکشور ایالات متحده در ارتباط با توریست معادن متروکه مربوط به پلاسرهای رودخانه ای طلادار ...جالب خواهد بود که در آن درآمد ناشی از اخذ ورودیه و اجازه کمپینگ و کرایه وسایل و تشت های طلاشویی برای استحصال اتفاقی ذرات طلا ، به همراه ماهیگیری)] اکوتوریسم[( خانواده ها در آخر هفته در محدوده طلادار پلاسری رودخانه بیش از درآمد جداسازی آن با روشهای معدنکاری است بنابراین معادن بعد از طی منحنی دوران اوج و افول اقتصادی خود ..می تواند بصورت موزه معدنی ،آموزشی ،تحقیقی توریستی درآیدو حتی بعد از اتمام دوره استخراج ، جاده های دسترسی به نواحی بکر می تواند تغییر کاربری یافته و..برای جاذبه های اکوتوریستی و ژئوتوریستی بهره برداری شود".
● بازسازی سایت معادن برای توریسم:
بازسازی زمین های استخراجی و طراحی آن در قبل از شروع معدنکاری و درحین و بعد از آن نیاز به پارامترهایی دارد که بخشی از آنها در جدول شماره ۱ ذکر شده است. نزدیکی سایت معدن به مراکز شهرنشینی پتانسیل جاذبه های توریستی را افزایش می دهد،بالخص در مورد بازسازی زمینهای استخراج شده ی معادن فلزی ، استفاده مجدد از پیت به عنوان دریاچه از توجیه اقتصادی بالا برخوردار خواهد بود، در صورت برنامه ریزی صحیحی و ایجاد جاذبه های توریستی برای سالهای متمادی معدن همچنان می تواند منبع درآمد و ایجاد اشتغال باشد.امروزه معدن روباز بینگهام در آمریکا از این درآمد برخوردار است .سایت معادن روباز بسیار متغیر و بین ۴ تا ۶ هکتار برای معادن کوچک با تولید سالانه یک میلیون تن و بین ۱۲۰ تا ۲۰۰ هکتار برای معادن روباز بزرگ با تولید سالانه ی بیش از ۳ میلیون تن متغیرمی باشد.(اصانلو ۱۳۸۰).
گاهی اوقات دوری معادن از شهر و مراکز جمعیت ، هزینه های بازسازی ، مشکلات عناصر آلوده کننده و احتمال کم جهت برگشت سرمایه از جمله عوامل محدود کننده برای مورد استفاده مجدد زمین های استخراج شده جهت تفرجگاه و ایجاد جاذبه های توریستی و] ژئوتوریستی[ تلقی می شوند( اصانلو۱۳۸۰ص ۸۷ )
● کاربرد دیگر بازسازی سایت معادن :
ممکن است سایت معدن از جهت موارد استفاده به بیش از یک بخش تقسیم شود.استفاده چندگانه از زمین های استخراج شده مثل ژئوتوریسم ، شکارگاه توریستی ( اکوتوریسم )، دامداری ، مزرعه و ..در طول سال منوط به کیفیت خاک ، باطله و محیط معدن دارد.
شکل پیت و کل معدن نیز در انتخاب نوع استفاده مجدد تاثیر می گذارد. معمولا پیت های مخروطی شکل ، بسته به اندازه برای ایجاد دریاچه ، استخر یا درختکاری مناسبند در مورد معادن سطحی زغال سنگ که به روشهای مسطحی یا کنتوری استخراج می شوند.بسته به شکل ، موارد استفاده شان متفاوت خواهد بود.در این شرایط اگرشکل معدن نامنظم باشد ایجاد واحدهای مسکونی در اولویت خواهند بود و اگر شکل معدن منظم و از شکل هندسی خاصی تبعیت کند ایجاد مراکز اشتغال کار مثل صنایع یا کشاورزی ترجیح دارند( اصانلو ۱۳۸۰) .
● نتیجه گیری :
با توجه به نیاز کشور به کارآفرینی و برای ممانعت از عقب ماندگی از پیشرفت های اخیر جهان که در این زمینه ، دامنه بحث ژئوتوریسم حتی به کشورهای عربی منطقه نیز رسیده است تمرکز برروی توسعه پایدار فعالیتهای معدنکاری و استفاده توریستی از دارایی های و مواهب خدادادی در کنار آن ها ضروری به نظر میرسد.
ژئوتوریسم معادن و بازسازی زمین های استخراجی به منظور توسعه توریسم و کاربردهای ژئوتوریسمی آنها از مواردی است که از نظر کارشناسان و تصمیم گیران و مدیران ملی و محلی به دور مانده است و نیازمند به رویکرد و توجه ویژه به آنها در کارآفرینی و توسعه ی پایدار و توجه به مواهب الهی و استفاده از پتانسیل های خاص هر منطقه در کنار میراث تاریخی و فرهنگی است.
بازسازی معادن در قبل و حین و بعد از معدنکاری با توجه به پتانسیل مناطق در زمینه های توریسم ژئوتوریسم و کشاورزی و .. انجام می شود .
با توجه به بکر بودن کشور از لحاظ میراث طبیعی و پدیده های جذاب طبیعت زنده و غیر زنده و پیشینه ی بسیار طولانی و تنوع معدنکاری فلزی و غیر فلزی و استخراج سنگ تزیینی و کانیهای قیمتی در مقایسه با تعدد میراث فرهنگی کشور، شناسایی و بها دادن به پدیده های ژئوتوریسمی کشور در جهت اشتغال زایی و توسعه اقتصادی در کنار بهره برداری از معادن ، امری اجتناب ناپذیر است .
▪ با شناسایی کلیه جذابیت های معدنکاری گذشته و حال کشورو پدیده های بکرطبیعت بی جان، زمینه برای دعوت از بخش خصوصی برای سرمایه گذاری و معرفی مسیرها برای آژانس های بین المللی گردشگری ، و ایجاد ژئوپارکها مهیا خواهد شد .
▪ میراث طبیعی و میراث فرهنگی برای توسعه گردشگری کشور ، مکمل یکدیگرند.
▪ استفاده از تیمهایی متشکل از مهندسان معدن و متخصصین زمین شناسی و ژئو مورفولوژی در شناسایی جاذبه های معدنی و ژئوتوریسمی کشور در قالب طرح های پژوهشی لازم می باشد.
▪ ایجاد موزه های معدنی ، به منظور معرفی طبیعت استان ها ی کشور به رونق ژئوتوریسم کمک می نماید.
▪ ایجاد زیر بنای طبیعت گردی نیاز به کار پژوهشی و کار تیمی و تخصصی در کشور دارد.
▪ بازسازی معادن در قبل و حین و بعد از معدنکاری در جهت اهداف توریستی و ژئوتوریستی به توسعه پایدار و اشتغال پایدار نواحی دوردست کشور، کاهش فقر و رونق صنعت توریسم در کنار صنعت معدنکاری کمک می نماید.
مدیریت کلان استفاده صحیح برای توسعه پایدار در مناطق دوردست و دور از دسترس ساکنین محلی، و کارآفرینی ضروری است.
نویسنده : مهندس بهرام نکوئی صدری
چاپ شده در مجله نظام مهندسی معدن سال اول شماره ۳ پاییز ۸۶ صص ۳۳تا ۳۸
منابع :
۱) اصانلو، مرتضی، ۱۳۸۰، بازسازی معادن ، مرکز نشر دانشگاه صنعتی امیرکبیر( پلی تکنیک تهران)۲۲۸ص .
۲) نکوئی صدری ، ب. "ژئوتوریسم صنعت بدون دود(کش) ! " ، فصلنامه ژئوماین ، نشریه داخلی سازمان نظام مهندسی معدن استان آذربایجان شرقی ، سال اول شماره دوم زمستان ۸۴ ، صص ۴۶-۴۳
۳) نکوئی صدری ، ب. ۱۳۸۵،" طبیعت رویکردی نو در گردشگری " ،سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان شرقی ، مجموعه مقالات همایش علمی یک روزه ، بررسی توانمندیها ، موانع و مشکلات و راههای توسعه گردشگری در آذربایجان شرقی، چهارم دی ۸۵تبریز
۴) Dowling R.K , and Newsome,D,"Geotourism" , Elsevier,۲۰۰۶.
۵)GIC Schneider&MB Schneider, "Gondwanaland Geopark,A proposed for Namibia",۲۰۰۶
Geodiversity: Valuing and Conserving Abiotic Nature, wiley &sons.۴۴۸p..۶).Gary M.,۲۰۰۳,
۷). WWW.UNESCO .org / Geo parks
۸) J.M.Goris,۱۹۸۱,Reducing Cost for Recontouring Mined Land," Surface Coal Mining Technology " R.Fung,ed Nayes Data corporation,New Gersey.pp.۲۹۸-۳۱۴
۹) Sawubona (۲۰۰۳). The power of tourism. Sawubona Inflight Magazine. South African Airways. September, ۴.



مهندس بهرام نکوئی صدری


همچنین مشاهده کنید