عزاداری سقایی

بزرگداشت نهضت عاشورا در گوشه و کنار سرزمین ایران با آداب و سنن خاص و به اشکال مختلف عزاداریهای سنتی اجرا می شود. عزاداری امام حسین(ع) در کاشان نیز از قدیم با شوری وافر برپا می شود، بطوریکه اولین دسته بندی عزاداری محرم را "میرزا شرف الدین علی حسینی"، یکی از سادات کاشان، برپاداشت و همین امر نشانه ارادت مخلصانه و دیرینه مردم این شهرستان به پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) به ویژه حضرت سیدالشهدا(ع) و برادر وفادارش حضرت ابوالفضل(ع) است.
از جمله آداب و سنن عزادارای امام حسین در کاشان، علاوه بر روضه خوانی، نوحه سرایی و مرثیه خوانی، برداشتن علم و علمات، کتل و بیرق، شامل عزاداری در بازار، نخل برداری، شمع زنی و چهل منبر، جریده، عزاداری سقاها و سقا کردن کودکان است.
از اولین روز محرم، دسته های عزاداری به نوبت در بازار کاشان به سینه زنی و زنجیرزنی می پردازند. هیات های بزرگ از دو مسیر به بازار وارد می شوند و در نهایت در تیمچه تاریخی" امین الدوله"، اوج سوگواری و عزاداری خود را به نمایش می گذارند. در برخی از این مکان ها، دسته ها و هیات ها توقف می کنند و دقایقی را به روضه خوانی و سینه زنی اختصاص می دهند.
نخل برداری که نماد و نشانه تشییع جنازه حضرت سیدالشهدا(ع) در روز عاشوراست، در بیشتر شهرهای ایران، همچنین کاشان انجام می شود. در کاشان پنج نخل شامل " نخل سرپره"، "نخل درب فین"،" نخل درب باغ"، "نخل کلهر" و" نخل باباشرف" وجود دارد. " علی اصغر شاطری" یکی از محققان و مورخان کاشان درباره مهیا کردن این نخلها در مقاله ای نوشته است: مردم این نخل ها را در دهه اول محرم آماده می کنند و لباس سیاه می پوشانند. نحوه پوشاندن لباس به نخل در کاشان بر خلاف سایر نقاط کشور بسیار ساده و بدون تشریفات است.
ابتدا نخل را با گلاب کاشان معطر می کنند، سپس لباس سیاه نخل، معروف به چادری، را با فریادهای "یاحسین" بر نخل می پوشانند و پارچه سبز رنگی که نشان از آقایی و سیادت سادات بنی فاطمه است، به صورت عمامه بالای نخل می بندند. پیراهن مانندی که آغشته به خون است را به نشانه شهادت به قسمت عقب نخل می آویزند. به برخی نخلها شمشیر، خنجر، سپر، کلاه خود و آیینه نیز نصب می کنند.
شمع زنی و چهل منبر از دیگر ایین عزای حسینی در کاشان است. ساعاتی به غروب روز تاسوعا، بسیاری از نذرداران و علاقه مندان به شرکت در مراسم شمع زنی، ۷۲شمع به یاد ۷۲شهید روز عاشورا در دست می گیرند و با وضو و طهارت و پا برهنه در چهل مکان مقدس مثل زیارتگاهها، مساجد و حسینیه ها شمع روشن می کنند. دلیل اینکه این آیین در چهل مکان مقدس اجرا می شود، آن است که کاروان اسرای کربلا را تا شهر شام در چهل منزل گردانده اند. یکی دیگر از آداب محرم در دسته های سوگواری سالار شهیدان برداشتن علمی است به نام" جریده".
در تاریخ فرهنگ عامه کاشان آمده است: " علم جریده" شبیه به نیزه بوده و دارای یک یا دو تسمه آهنین هلالی شکل، دو پنجه فولادین، دو عدد شیر،کشکول مسی، رشته های مروارید، جاشمعی و چند تکه پارچه قیمتی است. "جریده" در واقع نمادی از ویژگی های علمدار کربلاست، کشکول به نشانه سقایی حضرت، هلال تشبیه رخسار او به ماه، آیینه صداقت و یکرنگی حضرت ابوالفضل و رشته های مروارید نشانه رشته الفت و وفاداری ایشان به حضرت سیدالشهدا(ع)، است.
همچنین علم نشانه علمداری و سپهداری، پنجه های فلزی نشانی از دستهای بریده حضرت ابوالفضل العباس(ع) است. از دیگر اعتقادات مردم کاشان است که آب در کشکول می ریزند و از این آب به بیماران می دهند تا به خواست خدا شفا یابند. عزاداری سقایی نیز از قدیم در کاشان رایج بوده است. این نوع سوگواری با خواندن مصیبت های وارده بر خاندان رسول خدا(ص) به صورت ذکر گرفتن و نوحه سرایی، دسته جمعی و هماهنگ همراه است. مجلس "عزاداری سقایی" با نوحه سرایی سرپرست هیات که به بابا مشهور است، آغاز می شود و رسمیت می یابد و در آخر به دعا ختم می شود.
"سید محمد معتمدی" یکی از محققان در مورد چگونگی سقا کردن کودکان در کاشان می نویسد: بعضی از خانواده های بی فرزند یا کسانی که طفلشان مریض است، از خدا می خواهند که به آنان فرزندی عطا کند یا فرزندشان شفا یابد تا او رابه عضویت هیات سقایان و خدمتگزاری اباعبدالله الحسین(ع) درآورند. معمولا در هفت یا هشت سالگی کودک، در مجلسی بابا و سرپرست هیات سقایان دعوت می شود و او را لباس سقایی می پوشاند و در این حین، قصیده ای مخصوص می خواند.
لباس و وصله های سقایی شامل" کلاه ترمه" به نشانه تاج افتخار خدمتگزاری امام حسین(ع)، "شیر و قلاب" به نشانه کمربند سقایی، کشکول به نشانه مشک آب سقایی، لنگ به جای نطع سقایی، رشته ای قرمز به نشانه رشته غم و ماتم امام حسین(ع) است که به کمر کودک می بندند.
پس از پوشاندن لباس، مراسم با دعا و فاتحه خوانی و پاشیدن گلاب و دادن شیرینی پایان می پذیرد و آن کودک از آن روز تا آخر عمر بطور رسمی سقا محسوب شده و عضو هیات سقایان کاشان به شمار می رود. علاوه بر این آداب عزاداری، مردم کاشان دارای برخی باورها و اعتقادات عمیق هستند که در روز عاشورا به آنها عمل می کنند که می توان به خاموش کردن چاههای آب، آبیاری نکردن اراضی کشاورزی با این باور که محصولشان پربرکت می شود و اهدای شیر دام به عزاداران حسینی بویژه هیات های مزین به نام علی اصغر(ع) از سوی دامداران اشاره کرد.
مردم کاشان بدلیل صبغه مذهبی و سابقه شکل گیری تشیع در این دیار، عشق و ارادت خاصی به اهل بیت(ع) دارد.
وجود چنین سابقه ای موجب شده تا آیین های مذهبی بویژه عزاداریها و تعدد هیاتهای مذهبی در آن نسبت به سایر نقاط کشور وضعیت خاصی داشته باشد، بطوریکه بر اساس آمار موجود اکنون افزون بر ۵۰۰هیات مذهبی رسمی و غیر رسمی در این شهر فعالیت دارد.

منبع : روزنامه ابتکار