علم پزشکی تا مرز بی نهایت

جدال مرگ و زندگی از همان سالهای اولیه حیات بشر وجود داشته است.انسان نخستین شاید درمان بسیاری از بیماریهایی که به آن دچار می شد را نمی دانست و در عین حال همیشه در جست وجوی راههایی برای مبتلا نشدن بوده که امروزه آن را پیشگیری می خوانیم.
پیشرفتهای علم پزشکی غیرقابل انکار است.شاید ابوعلی سینا پدر علم پزشکی هم چنین روزهایی را پیش بینی نمی کرد. کافیست سری به سایتهای پزشکی بزنید و مانیتور را مملو از اخبار حیرت کننده پزشکی ببینید.
چندی پیش مجله ای پزشکی خبری را مربوط به پزشکان آمریکایی منتشر کرد که طی یک عمل بسیار پیچیده جراحی موفق به خارج کردن غده تومور شکل ۱۶ پوندی(معادل ۷ کیلوگرم) از دهان یک دختر بچه اهل هائیتی شدند. تصویر مربوط به این خبر بسیار حیرت انگیز بود. و یا اینکه عمل پیوند فک صورت زنی که بر اثر گازگرفتگی یک سگ از هم متلاشی شده بود را دیده اید. هزاران عملهای ناشی از اهدای عضو به بیماران محتاج در جای جای جهان در حال انجام گرفتن است.
حدود ۲ سال پیش بیمارستانی در شهر رافلز بنگلادش پزشکان جراح پذیرای مهمانانی از کشور ایران بودند. دو خواهر به هم چسبیده. آن روزها اخبار زیادی در مورد انجام موفقیت آمیز عمل جداسازی این دو خواهر دوقلو در رسانه های صوتی - تصویری و مکتوب می شنیدیم و بسیاری به این عمل پیچیده خوشبین بودند اما مرگ لاله و دقایقی بعد از آن لادن، به زودی به رسانه های مختلف جهان رسید.
باز اظهار نظرها قوت گرفت؛ محال بود این جداسازی انجام شود، بیچاره ها همان بهتر که از دنیا رفتند، کاش عمل نمی کردند و... اما تراژدی مرگ لاله و لادن موقعی غم انگیزتر شد که درست یکسال و نیم بعدعمل جداسازی دو قلوهای به هم چسبیده بنگلادشی با موفقیت انجام گرفت وباز مرثیه هایی برای لاله و لادن خوانده شد. اما این جعبه پر رمز و راز پزشکی که فراگیر کل جهان شده هیچ مرزی نمی شناسد و هر روز با کشفی جدید تولیدی دیگر را خلق می کند.
● پزشکی و کشف ناشناخته ها
«مسائل علمی کاملاً در حال تحول است و نمی توان برای آن پایانی در نظر گرفت» این را دکتر مرضیه وحید دستجردی مدیر روابط دانشگاهی امور بین الملل و سمینارها می گوید. او ادامه می دهد: «برای مسائل علمی و پزشکی نمی توان حد و مرزی قائل شد و دگرگونی لحظه به لحظه در آن کاملاً مشخص است. پیشرفت علم، تخیل را به واقعیت تبدیل کرده است. حتماً به خاطر دارید سالها پیش فیلم ۲۰ هزار فرسنگ زیردریا ساخته شد که برگرفته از داستانهای ژول ورن نویسنده داستانهای تخیلی بود اما امروزه می بینیم که این تخیل به واقعیت تبدیل شده، جذابیت علم به پویایی آن است و پزشکی نیز از این قاعده مستثنی نیست بلکه پیشتاز نیز است».
اگرچه تخیل در خیلی موارد به واقعیت تبدیل می شود اما آیا بیماریها و درمان آنها نیز از این قاعده پیروی می کنند؟ یعنی می توان یک بیماری را ابتدا تصور کرد و در پی درمان آن بود و بعد این تخیل جای خود را به واقعیت بدهد؟ شاید امکان ناپذیر باشد اما مسلماً تبصره هایی نیز وجود دارد.
دکتر وحید می گوید: «نمی توان در این زمینه کاملاً ناامید باشیم. بیماری آنفلوآنزای مرغی را در نظر بگیریم که انسان می تواند به آن مبتلا شود. حدس و تصویری که می توان در این زمینه داشت مربوط به بخش دوم آن می شود یعنی آیا ممکن است این بیماری سینه به سینه آدمها شود و آدم ناقل آن به همنوع خود گردد؟
شاید این تصور در مخیله بسیاری از دانشمندان و پزشکان به وجود بیاید، در چنین موقعیتی است که می توان به فکر درمان یا واکسن پیشگیری از آن برآمد و یا عمل پیوند از سالها قبل در ذهن دانشمندان و پزشکان بوده چرا که با بررسی های انجام شده بر اندام انسان می توان پیش بینی کرد که اگر عضوی کاربردی را از دست داد چگونه می توان جایگزینی برای آن یافت؟ دکتر وحید بر پیشرفت لحظه به لحظه علم پزشکی تأکید می کند. وی از بیماری نارسایی زودرس تخمدان (POF) نام می بردکه منجر به یائسگی در سنین جوانی می شود که با این امر تمام فعالیتهای فیزیولوژیکی اندام تحت الشعاع قرار می گیرد: «سالهاست پزشکان آگاهی نسبت به وجود این بیماری داشتند اما در حال حاضر علم آنقدر پیشرفت کرده که می شود این عارضه را با پیوند تخمدان درمان کرد».
● یک نیاز واقعی جامعه پزشکی
می شنویم که پیرترین فرد فلان شهر یا روستا معرفی می شود. راز عمر طولانی و تندرستی نسبی این افراد به چه چیزی بستگی دارد؟ هم چنین اکثر پدران و مادران نسل جوان امروزی را ماشینی خطاب می کنند چرا که قدرت انجام کارهایی که پدران ومادران در گذشته انجام می دادند را ندارند. با توجه به علم پزشکی در یک رؤیای عجیب به سر می برد؛ آیا ممکن است علم آنقدر پیشرفت کند که نتوان برای عمر انسان مرزی قائل شد؟ پاسخ دکتر وحید این است: «وقتی از دید علمی این قضیه را بررسی کنیم می بینیم که سلولها مرگ پیش بینی شده ای دارند یعنی سلول عمری را آغاز می کند و آن را نیز به سر می آورد. Apoptosis (مرگ با برنامه) زمانی است که سلول بعد از عمری مشخص پیر و فرسوده می شود و پیرو آن نیز تمام اندامهای بدن قدرت خود را از دست می دهند اما فرضیه عمر طولانی را می توانیم از طریق طبیعت و زیستن در نظر داشته باشیم به اعتقاد بنده نحوه زیستن بسیار مهم است. البته شاید، تأکید می کنم شاید، با روند پیشگامی علم پزشکی بر سایر علوم بتوان عمر جاودان را درسیاره دیگر جست وجو کرد».
مطالعات و تحقیقات علمی و پزشکی روی جمجمه کشف شده در شهر سوخته در نزدیکی شهرستان زابل، بیانگر انجام اولین جراحی مغز در ۴۸۰۰ سال پیش در ایران است. مطالعات علمی صورت گرفته بر روی جمجمه کشف شده یک دختر ۱۳ تا ۱۴ ساله یک گور دسته جمعی در شهر سوخته بیانگر این نکته است که دختر مذکور هیدروسفالی بوده و پزشکان برای رفع فشار داخل جمجمه با انجام جراحی و برداشتن بخشی از استخوان پارتیال راست، وی را برای مدتی درمان کرده اند. (منبع ایرنا) خبر فوق مربوط به دی ماه سال ۷۷ است.
در دنیای امروزی کمتر کسی است که به مفاخر گذشته خود توجه نکند اما مهمتر از آن باور کردن علوم مختلف گذشته و گذشتگان است.اخبار فراوانی مربوط به موفقیتهای پزشکان ایرانی در سراسر جهان وجود دارد که هر کدام از آنها نام خود را در فهرست دستاوردهای علمی ثبت کرده اند. در جامعه کنونی بسیاری از پزشکان زندگی خود را زیر مجموعه کار قرار داده اند و زندگی خود را وقف بهبود و درمان زندگی مردم کرده اند، در حالی که برخی پزشکان به سوگندهای پایان تحصیل خود پایبندی نشان نمی دهند. برخی از پرونده های دادسراها مختص بیمارانی است که در اثر اهمال و بی توجهی پزشک مورد نظر خود دچار نقص عضو، زشتی و یا بیماری خاصی شده اند و گاه پرونده با مرگ بیمار جدی تر می شود.
از طرفی دیگر وضعیت بیمارستانها و مراکز درمانی آنقدر شلوغ است که حوصله بیمار و کادر پزشکی به سر می آید. به اعتقاد دکتر وحید واقعیتهای جامعه بر مسائل پزشکی سایه انداخته است. خدمات ما جوابگوی کادر پزشکی نیست. پرستاران ما از تأمین اجتماعی بالایی برخوردار نیستند.این رشته یعنی «ایثار» و زندگی وقف بیماران ، ما زمانی می توانیم انتظار کادر پزشکی خود را بالا ببریم که آنها را مورد حمایت قرار دهیم.
چندی پیش معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکی گفت از مجموع ۲۴ میلیارد تومانی که برای تحقیقات علوم پزشکی به دانشگاهها اختصاص می یابد ۵‎/۱ میلیارد تومان آن متعلق به دانشگاه علوم پزشکی است. به گزارش فارس حسین ملک افضلی افزود: کل بودجه پژوهشی وزارت بهداشت ۳۵ میلیارد تومان است که حدود ۲۴ میلیارد تومان برای تحقیقات وزارت بهداشت، سفرهای خارجی و چاپ مقاله و کتاب صرف می شود.
این بودجه بسیار ناچیز است و اگرچه لازم است تا از منابع غیردولتی NGO ها، خیریه ها و بخصوص صنایع نیز استفاده کنیم اما بودجه دولتی نیز حداقل باید دو برابر شود. وی گفت: در تحقیقات علوم پزشکی در چند حوزه با کمبود و چالشهای جدی مواجه هستیم که مهمترین آن تحقیقات بالینی و کاربردی، ارتباط مراکز تحقیقاتی با صنعت و همچنین مراکز تحقیقاتی اجتماعی مرتبط با توسعه سلامت است به همین علت باید تلاش کنیم خط تحقیقات را از علوم پزشکی صرف به تلفیق علوم پزشکی با علوم دیگر بخصوص علوم اجتماعی و هماهنگی آن با صنعت پیش ببریم. معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش در بخشی دیگر، به تشریح فعالیتها و موفقیتهای تحقیقاتی دانشگاه علوم پزشکی تهران پرداخت و افزود: در کل کشور ۹۲۰۹ محقق در حوزه علوم پزشکی داریم که ۱۷۱۰ نفر آنها در دانشگاه علوم پزشکی تهران هستند یعنی حدود ۱۸ درصد، اما بودجه ای که به این دانشگاه می دهیم در حدود ۲۱ درصد کل بودجه دانشگاهها و سه درصد بیشتر است که با توجه به موقعیت این دانشگاه مقدار زیادی نیست. ملک افضلی گفت: به طور متوسط حدود ۱‎/۵ درصد بودجه کلی دانشگاهها صرف پژوهش و تحقیق می شود در حالی که این میزان در دانشگاه علوم پزشکی حدود۴‎/۲ درصد است. وی افزود: تحقیقات بالینی کل کشور ۱۳ درصد کل تحقیقات دانشگاههاست اما این میزان در دانشگاه علوم پزشکی تهران ۹ درصد است که جای تأسف دارد.
باید ببینیم چرا اعضای هیأت علمی این دانشگاه گرایش کمتری به تحقیقات بالینی در کلینیکها دارند، در بخش تحقیقات علوم پایه میانگین کشور ۲۳ درصد کل تحقیقات است که در دانشگاه علوم پزشکی تهران این میزان ۲۷ درصد است. معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت گفت: حدود ۱۲ پروژه تحقیقاتی مشترک با کشورهای خارجی داریم که ۵۰ درصد آنها متعلق به دانشگاه علوم پزشکی تهران است همچنین ۲۴ درصد مقالات علمی علوم پزشکی مربوط به این دانشگاه بوده است به همین علت دانشگاه علوم پزشکی تهران در دو سال گذشته پس از همگون سازی امتیازات آن با دانشگاههای دیگر به طور مکرر رتبه اول را کسب کرده است.
مثل یک رؤیا می ماند. گویی در جهانی غوطه ور هستیم که شبه معجزه ها نیز تعریف علمی پیدا می کنند. جهان پزشکی چیزی فراتر از یک علم است بارها در خواب هایمان، در رؤیاهایمان و در قصه های نویسندگانمان تصوراتی را دیده ایم که بعدها به واقعیت تبدیل شد. نمی دانیم. اما گاه به این باور می رسیم که اگر مرزی برای تحولات پزشکی تعریف نشود آنگاه شاید اتفاقی مانند آنچه در فیلم حیوان افتاد برایمان به وقوع بپیوندد. نمی دانیم اما بشر بنا به طبیعت سیری ناپذیر خود می خواهد تمام مرزها را بشکند، قلب حیوان درون بدن انسان می تپد و شاید روزی بیماریهای جدید قبل از نمایان شدن سرکوب شوند و اصلاً انسان به مرحله بیمار شدن نرسد.
تمام این شایدها جزو آرزوهای بشری به شمار می رود و علم پزشکی تلاش می کند تا به آخرین نقطه آرزوها برسد. آیا می تواند؟

از وفا شمس

منبع : وزارت آموزش و پرورش ایران