مسجد مقدّس جمکران

● پرسش: مستند ساختمان مسجد جمکران چیست؟
پاسخ: مستند مسجد جمکران قضیه‏ای است که مرحوم حاجی نوری در کتاب «نجم‏الثاقب» و«جنّة المأوی» و«الکلمة الطیّبة» ونیز میرزا محمّد تقی ارباب قمی در کتاب «تاریخ دارالایمان» ودیگران از کتاب «تاریخ قم» تألیف حسن بن محمد بن حسن قمی، به نقل از کتاب «مونس‏الحزین» محمّد بن بابویه معروف به شیخ صدوق نقل کرده‏اند.
این نقل مشتمل بر قضیّه‏ای از حسن بن مثله جمکرانی؛ است که در آن اشاره به ملاقاتی شده که او در سال ۲۹۳ هجری در بیداری با امام زمان (ع) داشته است. در این دیدار حضرت به او دستور می‏دهد که با عالم جلیل‏القدر سید ابی‏الحسن الرضا از علمای قم ارتباط پیدا کرده وبا کمک او مسجدی را در این مکان موجود بنا نماید... .( بحارالأنوار، ج ۵۳، ص ۲۳۰)
قابل توجه اینکه کتاب «انوار المشعشعین» از کتاب «تاریخ قم» واو نیز از کتاب «مونس الحزین» از امیرالمؤمنین (ع)، قضیه به اهتزاز در آمدن پرچم امام زمان (ع) از مسجد جمکران را نقل کرده است.
● پرسش: مدرک نماز خاصّ مستحبی در مسجد جمکران چیست؟
▪ پاسخ: در قضیّه‏ای که حسن بن مثله جمکرانی نقل می‏کند، آمده است: حضرت فرمود: «...در این مکان هفت روز اقامت کن ودر آن چهار رکعت نماز گزار، دو رکعت نماز تحیّت مسجد، در هر رکعت یک بار سوره حمد وهفت بار سوره اخلاص، وتسبیح رکوع وسجود را نیز هفت بار تکرار کن. ودو رکعت نیز نماز به نیّت نماز صاحب‏الزمان به جای آور، در رکعت اوّل سوره حمد، وهنگامی که به «ایاک نعبد و ایاک نستعین» رسیدی این جمله را صدبار تکرار کن، وبعد از اکمال سوره حمد، یک بار سوره اخلاص را می‏خوانی، آن گاه ذکر رکوع وسجود را هر کدام هفت بار می‏گویی، ودر رکعت دوم نیز همین عمل را تکرار می‏کنی.
بعد از اتمام نماز یک بار ذکر «لا إله الاّ اللَّه» می‏گویی وبعد از تسبیحات حضرت زهرا (ع) صد بار صلوات در سجده می‏فرستی. آن گاه فرمود: بر تو باد به مواظبت بر این نماز وهر کس در آن مسجد حاضر شود واین نماز را به جای آورد مثل آن است که در بیت العتیق (خانه خدا) نماز گزارده است».
● پرسش: آیا سند قضیه بنای مسجد جمکران معتبر است؟
▪ پاسخ: در مورد بنای مسجد مقدس جمکران وخواندن نماز در آن، احتیاج به بررسی سند این قضیه نیست، زیرا مطابق احادیث صحیح‏السند که در مورد اعمال مستحب رسیده هرکس به گمان رسیدن به ثواب، عمل مستحبی را انجام دهد به او ثواب داده می‏شود گر چه آن حدیث واقعیت نداشته باشد.
کلینی به سند صحیح از امام صادق (ع) نقل کرده که فرمود: «هر کس چیزی از ثواب بر عملی بشنود وآن را انجام دهد، به او پاداش داده خواهد شد گر چه مطابق آنچه به او رسیده نباشد».
برقی به سند خود از امام صادق (ع) نقل کرده که فرمود: «هرکس از پیامبر (ص) چیزی از ثواب به او برسد ومطابق آن عمل کند، پاداش آن به او داده می‏شود گر چه پیامبر آن را نفرموده باشد».
● پرسش: چرا در کتاب «تاریخ قم» که پنج باب دارد اثری از قضیه جمکران نیست؟
▪ پاسخ: کتاب «تاریخ قم» که الآن در دسترس محقّقین است یک چهارم اصل کتاب می‏باشد؛ زیرا مطابق آنچه در کتاب آمده این کتاب مشتمل بر بیست باب بوده که تنها پنج باب آن به دست رسیده وچاپ شده است. ولذا احتمال قوی است که قضیه جمکران در آن بخشی از «تاریخ قم» بوده که مفقود شده است. ومرحوم محدّث نوری ومشایخ او بر اصل کتاب دسترسی پیدا نکرده‏اند. ولذا او این قضیه را از سید نعمت اللَّه جزایری نقل کرده که اصل نسخه «تاریخ قم» در دسترس او بوده است.
● پرسش: از آنجا که کتاب «مونس الحزین» کتاب معروفی از صدوق نیست لذا چگونه می‏توان قضیه را ثابت نمود؟
▪ پاسخ: ما نیز انتساب این کتاب را به شیخ صدوق؛ بعید می‏دانیم، ولی این، دلیل نمی‏شود که کتاب «مونس الحزین» وجود خارجی نداشته باشد، بلکه برای شخص دیگری است.
ابن شهر آشوب در «المناقب» این کتاب را به فتّال نیشابوری نسبت می‏دهد ومی‏گوید: فتّال نیشابوری در کتاب مونس الحزین به سندش از عیسی بن حسن از صادق (ع) ...، آن گاه با این سند معجزه‏ای از معجزات امام حسن مجتبی (ع) را نقل می‏کند.( المناقب، ج ۴، ص ۸)
علامه مجلسی نیز این معجزه را از کتاب «المناقب» نقل کرده ودر انتساب این کتاب به فتّال نیشابوری اعتراضی نکرده است.( بحارالأنوار، ج ۳۳، ص ۳۲۷)
قبل از مرحوم مجلسی، سید محمد بن ابی‏طالب حسینی در کتاب «تسلیة المجالس» از کتاب «مونس الحزین» فتّال نیشابوری حدیث نقل کرده ودر انتساب کتاب به او هیچ گونه تردیدی نکرده است.
● پرسش: چرا کتاب مونس الحزین به شیخ صدوق نسبت داده شده است؟
▪ پاسخ: احتمال دارد که این قضیه به جهت تناسب با تاریخ قم در حاشیه این کتاب نوشته شده وسپس به مرور زمان از حاشیه داخل متن کتاب شده است. واز آنجا که فتّال نیشابوری در سال ۵۰۸ به شهادت رسیده ودو قرن بعد از نویسنده کتاب تاریخ قم بوده که معاصر شیخ صدوق است، لذا این کتاب به شیخ صدوق نسبت داده شده است.
این کار بسیار زیاد اتفاق افتاده است که صاحب «قاموس الرجال» نمونه‏هایی از آن را نقل می‏کند. از آن جمله اینکه در کتاب «مقنعه» شیخ مفید؛ در مورد حدیث نماز استخاره ذات‏الرقاع آمده است. «وهذه الروایة شاذة».( المقعنة، ص ۲۱۹)
ولی مرحوم مجلسی بعد از نقل کلام «مقنعه» می‏گوید: «سید بن طاووس می‏گوید: نزد من نسخه‏ای قدیمی از کتاب «مقنعه» است که تاریخ آن منطبق بر عصر شیخ مفید است ودر آن این جمله: «وهذه الروایة شاذة» وجود ندارد. لذا ممکن است که برخی از حاشیه‏نویسان آن را در حاشیه کتاب نوشته ولی‏به مرور زمان داخل در متن کتاب شده است.( بحارالأنوار، ج ۸۸، ص ۲۸۸)
مؤید این مطلب اینکه در زمان قدیم چاپ نبوده واز روی هر کتاب استنساخ (رونویسی) می‏کرده‏اند وافرادی بودند که حرفه آنها رونویسی بوده است هر چند خودشان عالم به مباحث آن کتاب نبوده‏اند.
● پرسش: مسجد جمکران از چه اهمیّت ویژه‏ای برخوردار است؟
▪ پاسخ: این مسجد از اهمیّت خاص برخوردار است:
۱) مسجد، در مکانی بنا شده که مطابق روایت حسن بن مثله جمکرانی از امام زمان (ع)، از مکان‏هایی است که خداوند متعال از قبل مورد توجه قرار داده است.
۲) مسجد به امر ودستور حضرت حجت (ع) بنا شده است، وهمین جهت در شرافت وقداست آن کافی است.
۳) ثواب خاصی که برای نماز در آن مسجد ذکر شده است، زیرا حضرت فرمود: «هر کس آن دو نماز را در این مکان بخواند به مانند آن است که در بیت العتیق نماز به جای آورده است».
۴) مسجد مقدس جمکران محلّ اجتماع عشّاق وموالیان اهل بیت: خصوصاً امام زمان (ع) است ولذا از جاذبه خاصّی برخوردار می‏باشد. چه بسا کسانی که هر هفته از راه‏های دور به عشق حضرت مهدی (ع) به این مکان آمده واز فیوضات حضرت بهره‏مند می‏شوند. طبق آماری که داده شده برخی از شب‏ها تا حدود یک میلیون نیز در این مکان مقدس از عشّاق امام زمان جمع شده‏اند.
۵) این مکان از اماکن مقدس است که بسیاری از گرفتاران وبیماران صعب‏العلاج بلکه کسانی که محال بوده از راه طبیعی علاج شوند در این مکان مقدّس شفا یافته‏اند.
۶) این مکان مقدّس از جمله مکان‏هایی است که بسیاری از عشّاق وموالیان حضرت به لقای ایشان شرفیاب شده‏اند.
۷) این مکان از چنان قداست واحترامی برخوردار است که بزرگان علما در طول تاریخ آن با پای پیاده یا سواره برای توسل به حضرت ونماز گزاردن در آن، از راه‏های دور ونزدیک، مشرّف شده‏اند.
● پرسش : آیا چهل بار رفتن به جمکران برای قضای حاجت مدرکی دارد؟
▪ پاسخ : در مورد سؤال فوق دلیل خاصی وجود ندارد بلکه از سه طریق می‏توان مشروعیّت آن را به اثبات رسانید:
۱) سیره متشرّعه از علما وصلحا واتقیا بر مداومت رفتن چهل بار به مسجد جمکران است همان گونه که این عمل در مسجد سهله نیز انجام می‏شود.
۲) در روایات بسیاری به این مطلب اشاره شده که هرکس چهل روز خود را برای خدا خالص کند چشمه‏های حکمت از قلبش بر زبانش جاری می‏گردد.( کافی، ج ۲، ص ۱۶ ؛ عیون اخبار الرضا (ع)، ص ۲۵۸)
۳) از مجموعه روایات استفاده می‏شود که عدد چهل در شکوفایی قابلیّت‏های مادّی ومعنوی تأثیر بسزایی دارد، از آن جمله:
- تأثیر عدد چهل در رشد فرزند در رحم.
- تأثیر شراب خوردن در عدم قبولی نماز تا چهل روز.
- قبولی توبه بهلول نبّاش بعد از چهل روز.
- کناره‏گیری پیامبر (ص) از خدیجه به جهت انعقاد نطفه حضرت زهرا (س) به مدّت چهل روز.
- چهل روز دعای عهد را خواندن باعث می‏شود که انسان از یاران امام زمان (ع) باشد.
- امام زمان (ع) هم چهل روز تحت تربیت ملائکه بود.
- طینت حضرت آدم (ع) در چهل روز خمیر شد.
- حضرت موسی (ع) تا چهل روز با خداوند در کوه طور ملاقات داشت.
- پیامبر اکرم (ص) بعد از چهل سالگی به نبوّت مبعوث شد.
- عقل انسان تا چهل سال قابل رشد است.
- شهادت چهل مؤمن بر میّت موجب مغفرت او از جانب خداوند می‏شود.
- حفظ چهل حدیث انسان را در قیامت، فقیه محشور می‏کند.
- حدّ همسایه تا چهل خانه است.
- حریم مسجد تا چهل خانه است.
وسایر موارد.
از این احادیث وموارد دیگر استفاده می‏شود که عدد چهل در قابلیت بخشیدن ورساندن انسان به کمالات وشکوفا شدن او تأثیر بسزایی دارد، ولذا می‏توانیم از این موارد الغای خصوصیّت کرده، عدد چهل وچلّه‏گیری را در تمام موارد کارهای خیر تعمیم دهیم.
سیّد بحرالعلوم می‏گوید: «ما بالعیان مشاهده کرده‏ایم وبه بیان دانسته‏ایم که برای این رقم از عدد «چهل» خاصیّت وتأثیر مخصوصی در ظهور استعدادها وتکمیل ملکات انسانی در طیّ منازل وپیمودن مراحل است».( رساله سیر وسلوک، ص ۲۳)
● پرسش: آیا شب چهارشنبه به مسجد جمکران رفتن مدرکی دارد؟
▪ پاسخ: مطابق روایت حسن بن مثله جمکرانی، که خدمت حضرت مشرّف شد، ملاقات در شب سه‏شنبه بوده است. حضرت به او دستور می‏دهد که در میان گله جعفر کاشانی بزی است، بر تو است که آن را خریده ودر این موضع ببری وآن را در شب آینده «شب چهارشنبه» ذبح کنی وگوشت آن را در روز چهارشنبه توزیع نمایی... .( بحارالأنوار، ج ۵۳، ص ۲۳۲)
از تعبیر ودستور امام (ع) که فرمود: شب چهارشنبه بز را ذبح کن استفاده شده که این شب از ارزش خاصّی برخوردار است، ولذا مخلصین حضرت در این شب مبارک دور هم جمع می‏شوند وبا استمداد از خداوند متعال وتوسل به آن حضرت درصدد ذبح نفس اماره خویش برآمده وحاجات خود را از آن حضرت طلب می‏کنند.
● پرسش: آیا اگر کسی چهل شب چهارشنبه به جمکران مشرّف شود به زیارت آقا نایل می‏گردد؟
▪ پاسخ: در مورد مسجد جمکران دلیل خاصّی نداریم که اگر کسی چهل شب چهارشنبه به مسجد جمکران برود به زیارت حضرت مهدی (ع) مشرّف می‏شود. ولی این مطلب را می‏توان از راه دیگری به اثبات رسانید، وآن اینکه: مطابق برخی از روایات عدد چهل اثری تکوینی در بروز استعدادها وبه فعلیّت رسیدن آنها دارد. حال اگر کسی به نیّت تشرّف به محضر مبارک حضرت بقیة اللَّه الاعظم به این مکان مقدّس شرفیاب شود وجداً از خدا ملاقات را بخواهد. واز طرف دیگر خود را برای ملاقات با آن انسان کامل آماده کند وقابلیّت ملاقات را نیز با اعمال صالحه تحصیل نماید، امید است که به ملاقات آن حضرت شرفیاب گردد، همان گونه که افراد بسیاری به این نتیجه رسیده‏اند.
● پرسش: اگر امام زمان‏علیه‏السلام به همه جا احاطه دارد، پس چرا به جمکران می‏رویم؟
▪ پاسخ: آری ما معتقدیم که امام زمان (ع) احاطه علمی دارد وهر کجا که مصلحت ببیند می‏رود، ولی مسجد جمکران از ویژگی خاصّی برخوردار است:
ـ اولاً: مطابق روایت حسن بن مثله جمکرانی، این مکان مقدس به امر مبارک امام زمان (ع) ساخته شده وحضرت از مردم خواسته‏اند تا در این مکان حاضر شده وچهار رکعت نماز با طرز مخصوص آن بخوانند.
ـ ثانیاً: این مکان مقدس در طول قرن‏ها محلّ اجتماع عشّاق ودلسوختگان حضرت است که از اطراف وبلاد مختلف به آن مکان می‏آیند، ولذا ما نیز می‏توانیم از برکات آن مکان مقدس بهره‏مند شده واز نفوس دیگران نیز استفاده نماییم. ولذا گفته‏اند که دست خدا با جماعت است.
ـ ثالثاً: نفس حرکت به سوی محبوب از راه دور برای رسیدن به او آثار وبرکات عجیبی دارد. از یک طرف باعث توجّه بیشتر او به انسان شده واز طرف دیگر انسان را در توجّه بیشتر به آن حضرت ترغیب می‏نماید.
● پرسش: مسجد سهله چه ارتباطی با حضرت مهدی‏علیه‏السلام دارد؟
▪ پاسخ: مطابق برخی از روایات این مسجد اقامتگاه شخصی حضرت بقیة اللَّه -ارواحنا فداه- در دوران ظهور خواهد بود.
۱) روزی نزد امام صادق (ع) سخن از مسجد سهله به میان آمد، حضرت فرمود: «اما انّه منزل صاحبنا اذا قام بأهله»؛ «آگاه باشید! همانا آن مکان اقامتگاه صاحب ما است، هنگامی که با اهلش قیام کند.»( کافی، جلد ۳، ص ۴۹۵)
۲) و نیز از حضرت (ع) نقل شده که خطاب به ابوبصیر فرمود: «یا ابامحمّد! کأنّی اری نزول القائم (ع) فی مسجد السهلة بأهله وعیاله»؛ «ای ابامحمّد! گویا فرود آمدن قائم (ع) را با اهل و عیالش در مسجد سهله با چشم خود می‏بینم.»( بحارالأنوار، ج ۱۰۰، ص ۴۳۶)
● پرسش: در مورد حضور در مسجد سهله چه سفارشی شده است؟
▪ پاسخ: مطابق برخی از روایات، حضور در این مسجد و نماز به جای آوردن در آن سفارش بسیار شده است:
۱) امام صادق (ع) خطاب به علاء بن رزین فرمود: «در نزدیکی شما مسجدی هست که شما آن را «مسجد سهله» نامیده و ما آن را «مسجد شری» می‏نامیم. آیا در آن مسجد نماز به جا می‏آوری؟ علاء گفت: آری، جانم به فدایت، من در آن جا نماز می‏خوانم. آن گاه حضرت فرمود: «ائته، فانّه لم یأته مکروب الاّ فرّج اللَّه کربته - او قال: قضی اللَّه حاجته...»؛ «آن جا برو؛ زیرا هرگز اندوهناکی به آن جا نمی‏رود جز این که خداوند اندوهش را می‏زداید. -یا فرمود: حاجتش را برآورده می‏کند-...».( بحارالأنوار، ج ۱۰۰، ص ۴۳۷)
۲) و نیز از حضرت صادق (ع) نقل شده که فرمود: «ما من مکروب یأتی مسجد السهلة فیصلّی فیه رکعتین بین العشائین و یدعو اللَّه تعالی الاّ فرّج اللَّه کربه»؛ «هیچ غم‏زده‏ای نیست که به مسجد سهله برود و در آن دو رکعت نماز بین مغرب و عشاء به جای آورد و خدا را بخواند، جز آن که خداوند غم‏هایش را زایل می‏گرداند.»( وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۶۶)
۳) و نیز فرمود: «اذا دخلت الکوفه، فأت مسجد السهلة، فصلّ فیه و اسأل اللَّه حاجتک لدینک و دیناک»؛ «هر گاه وارد کوفه شدی به مسجد سهله برو و در آن جا نماز بگذار، آن گاه حاجت‏های مادّی و معنوی خود را از خداوند طلب کن.»( بحارالأنوار، ج ۱۰۰، ص ۴۳۴)
● پرسش: آیا در مورد حضور در مسجد سهله در شب چهارشنبه مدرکی وجود دارد؟
▪ پاسخ: در مورد حضور در مسجد سهله در شب چهارشنبه، مدرکی از ناحیه اهل‏بیت (ع) به دست ما نرسیده است، جز این که سید بن طاووس فرموده: «اگر خواستی به مسجد سهله بروی، آن را در میان مغرب و عشای شب چهارشنبه قرار بده که این وقت از دیگر وقت‏ها برتر است».( مصباح الزائر، ص ۱۰۵)
محدّث نوری در این مورد می‏گوید: «امّا مستند چهل شب همان عمومات است».( النجم الثاقب، ص ۸۴۵)
مقصود ایشان از عمومات، روایاتی است که بر عدد چهل و عمل چله‏گیری آثار مترتّب کرده است.

منبع : درگاه پاسخگویی به مسایل دینی