قهوه COFFEE

درخت قهوه که برگ هایی همیشه سبز و زیبا دارد، گیاهی است از تیرهCoffee که دانه های آن را به صورت های مختلف همچون پودر و خرده های ریز ودرشت به فروش می رسانند. بیش از یک سوم مردم جهان قهوه را دوست دارند و مصرف می کنند.
واژه قهوه ، برگرفته از زبان عربی و به معنای تحریک کننده و زایل کننده اشتها است . و برخی از مورخان ، پیشینه این واژه را به کشور اتیوپی نسبت می دهند.
درخت قهوه بین ۷ تا ۱۰ متر بلندی دارد و درهوای گرم و مرطوب رشد می کند. این درخت گل هایی کوچک و سپید دارد که بوی آن بی شباهت به بوی یاسمن نیست. همچنین اندازه دانه های قهوه ، بین ۱۵ تا ۱۸ میلی متر است که در آغاز، رنگ سبز و پس از رسیدن، رنگ گیلاس به خود می گیرد. از این رو در بعضی کشورها به درخت گیلاس هم شهرت دارد. دانه های قهوه دو به دو به یکدیگر چسبیده اند و پرده نازکی میان دانه ها وجود دارد که آن ها را از هم جدا می کند.
تهیه قهوه در کشورهای جهان متفاوت است، اما اغلب آن را با آب جوش ، بخار آب و یا از طریق گذراندن آب جوش از پودر آن تهیه می کنند.
بهترین قهوه جهان از نظر بو و طعم ، از بوته ای به نامArabica به دست می آید که در برزیل به خوبی رشد می کند و از آن جا به سراسرجهان صادر می شود . بعد از برزیل ، بهترین قهوه که طعم و بویی مطبوع دارد متعلق به کشور تانزانیا و اتیوپی است. همچنین در آمریکا اغلب، قهوه را با بخار آب درست می کنند که به آن اسپرسو(Espresso) می گویند. در ایران نیز شایع ترین نوع قهوه ، نسکافه است که با ریختن آب جوش بر روی یک قاشق قهوه فراهم می شود.
درقرن شانزدهم مصرف قهوه در مصر بسیار شایع بود و بیشتر، افراد مذهبی آن را به کار می بردند تا بتوانند بیدار بمانند و به عبادت پروردگاربپردازند. اما بعدها هنگامی که دریافتند این ماده ضربان قلب را افزایش می دهد و موجب اعتیاد می شود، خرید و فروش و مصرف آن را ممنوع ساختند وافراد متخلف را به شدت مجازات کردند، ولی چون مردم آن را دوست داشتند ، در این راه موفقیتی کسب نکردند. ابوعلی سینا حکیم بزرگ ایران، حدود هزار سال قبل در کتاب خود شرح جامعی در مورد قهوه آورده که البته ایرانیان در آن عصر بر آن نام بونو(Buno) نهاده بودند و بوعلی نیز همین واژه را به کار بسته است . این واژه ای است که هنوز در اتیوپی آن را به کار می برند. بوعلی سینا قهوه را به منظور تحریک بیماران افسرده ، مورد استفاده قرار داده است.
بر اساس آمارهای به دست آمده، ۸۹ درصد مردم جهان ، قهوه، چای و یا هر دوی آنها رامصرف می کنند. ۴۰ درصد آن ها ترجیح می دهند چای بنوشند و در صورت عدم دسترسی به چای، قهوه می نوشند و حدود ۳۰ درصد مردم دنیا نیز، قهوه را ترجیح می دهند و درنبودن قهوه به نوشیدن چای رضایت می دهند و برای ۱۵ درصد نیز میان چای و قهوه تفاوتی وجود ندارد و هر کدام را که در دسترس باشد مصرف می کنند. ناگفته نماند که ۱۵ درصد مردم جهان نیز چای و قهوه را دوست ندارند و هیچیک را نمی نوشند.
لازم است کمی هم در مورد کافئین موجود در قهوه توضیح داده شود. کافئین خالص ، شبیه به پودری سفید و ابریشمی است و حالت سوزنی دارد و دارای طعمی تلخ وبی بو است، همچنین به سهولت در آب گرم حل می شود و در حرارتی معادل ۴۶۰ درجه فارنهایت ، ذوب شده، و به حالت مایع درمی آید. این ماده در صنعت داروسازی بسیار پر مصرف است و به میزان اندک، دربیش از۶۰ نوع داروی مختلف ، به ویژه داروهای ضد حساسیت به کار گرفته می شود.
کافئین نیز همچون مواد مخدر درصورت مصرف بلند مدت، موجب اعتیاد می شود، اما چون این اعتیاد زیان چندانی به انسان وارد نمی سازد، مصرف آن در میان مردم جهان رواج یافته است. حتی بسیاری از مردم نسبت به اعتیاد آور بودن آن بی اطلاع هستند. کافئین در طول روز به شکل های گوناگون مانند قهوه، برخی از نوشابه های گازدار وبسیاری از انواع شکلات مورد مصرف قرار می گیرد و در کودکان بیشتر ایجاد ناآرامی وبی خوابی می کند. خردسالانی که مواد کافئین دار مصرف می کنند چنانچه روزی از مصرف آن خودداری کنند ، امکان دارد بعضی از علائم ترک اعتیاد مانند بیخوابی، ناآرامی، احساس خستگی، کم اشتهایی و گریه زیاد بر آن ها عارض شود.
▪ کافئین موجود در یک فنجان قهوه ، برابر ۱۵۰ سی سی است.
▪ قهوه ای که با آب جوش قطره ای تهیه شودBrewed Drip Method)) دارای ۶۰ تا ۱۸۰ میلی گرم کافئین و میانگین کافئین ۱۲۰ میلی گرم است .
▪ قهوه بدون کافئین که به طریقه بالا تهیه می شود، دارای ۳ تا ۵ میلی گرم کافئین ، و میانگین کافئین ۴ میلی گرم است .
▪ قهوه ترک دارای ۴۰ تا ۱۷۰ میلی گرم کافئین و میانگین کافئین ۱۰۰ میلی گرم است .
▪ نسکافه فرانسوی( قهوه آماده = Instant) دارای ۳۰ تا ۱۲۰ میلی گرم کافئین و میانگین کافئین ۷۵ میلی گرم است .
▪ نسکافه فرانسوی بدون کافئین دارای ۱ تا ۵ میلی گرم کافئین و میانگین کافئین ۳ میلی گرم است .
کافئین را نمی توان به صورت صد درصد از قهوه خارج نمود . از این رو حتی قهوه های بدون کافئین نیز مقدار اندکی از این ماده را دارند.
در نیمه قرن شانزدهم میلادی درانگلستان، مصرف قهوه به طور کامل رواج یافته بود، به گونه ای که در روزنامه تایمز، بارها این آگهی به چاپ رسید:« قهوه ، شما را سالم نگه می دارد ، به هضم غذا کمک می کند ، چشم درد، سردرد، سرما خوردگی، سرفه و آب ریزش بینی را برطرف می کند و در درمان بیماری هایی مانند سل، نقرس و خون ریزی لثه، دارویی مؤثر به شمار می آید.» درج این آگهی گویای آن است که در آن زمان ، مردم باور داشته اند که قهوه بسیاری از دردها را تسکین می دهد و بعضی بیماری ها را نیز درمان می کند.
بررسی و پژوهش های علمی در عصر ما، افزون بر موارد یاد شده ثابت کرده است که مصرف قهوه باعث هوشیاری مغز و اعصاب می شود،خستگی عضلات و ماهیچه ها را برطرف می کند ، اشتها را کاهش می دهد ( که این خود مانع از بروز چاقی می شود )، یبوست را از میان می برد، ماهیچه های شش را شل می کند( که باعث سهولت در امر تنفس می شود) ، به دلیل رفع خستگی، زمان و میزان فعالیت را افزایش می دهد، برهمکاری عضلات چشم می افزاید( مهارت و دقت در کارها را افزایش می دهد)، مرکز تفکر را تحریک می کند( لذا بر قدرت قضاوت و نیروی حافظه می افزاید)، به انسان تیزهوشی همراه با آرامش می دهد ، و گاهی در بعضی افراد عامل تحریک قوای شهوانی می شود.
با این همه مصرف نامناسب قهوه ، زیان هایی را نیز در پی دارد که وقوع اتفاقات و رویدادهای زیر را می توان ناشی از آن دانست:
گروهی از پژوهشگران به این نتیجه رسیده اند که قهوه موجب پیدایش سرطان در انسان می شود و گروهی نیزمعتقدند که کافئین ، باعث تحریک بیماران روانی می شود. اما واقعیت این است که هیچیک از این پژوهش ها را نباید به عنوان یک اصل اثبات شده علمی پذیرفت، زیرا گستره این تحقیقات اغلب محدود است و در مقابل، فرضیه های مخالف نیز توانایی اثبات را دارند، چنان که در سال ۱۹۹۸ میلادی یک نشریه پزشکی مدعی شد که بر اساس آزمون های صورت گرفته ، این نتیجه به دست آمده است که قهوه، برخی از سلول های سرطانی را تحت تأثیر قرار می دهد و آن ها را از رشد باز می دارد یا کوچک می کند، اما بر روی سلول های معمولی تأثیری ندارد.
بعضی از افراد نسبت به کافئین به شدت حساسیت دارند، به طوری که مقدار اندکی از آن ، اشخاص را گرفتار هیجان می کند، ضربان قلبشان را افزایش می دهد و دچار بی خوابی می کند.
● تأثیر کافئین بر اندام بدن
واکنش های متفاوت بدن در برابر کافئین ، به آستانه تحمل افراد بستگی دارد اما به طور کلی تأثیر آن ها را می توان چنین بیان کرد:
۱) فشار خون: کافئین ، فشار خون را افزایش می دهد. اگر کسی ۲۵۰ میلی گرم قهوه مصرف کند، فشار خونش در یک ساعت ، ۱۰ میلی متر بالا می رود.
۲) قلب: پس از مصرف قهوه، ضربان قلب کاهش می یابد اما پس از مدتی بر تعداد آن افزوده می شود و تا هنگامی که کافئین از بدن خارج نشده باشد به همان صورت باقی می ماند. چنانچه میزان کافئین مصرفی ، بالا باشد نه فقط تپش قلب ایجاد می کند بلکه حالت (Fibrilation) یعنی حرکت نامنظم ماهیچه های قلب نیز پدید می آید که گاه ممکن است منجر به مرگ شود. بر اساس آمارهای به دست آمده، نوشیدن بیش از ۵ فنجان قهوه در روز ، احتمال سکته قلبی را افزایش می دهد.
۳) هورمون ها: کافئین بر تولید برخی از هورمون های بدن می افزاید، مانند : اپی نفرین(Epinephrine) که منقبض کننده عروق است ، نوراپی نفرین (Norepinephrine) که بر میزان فشار خون می افزاید، رنین (Renin) که به علت کم خونی کلیه ها و بر اثر کاهش فشار نبض در سرخرگ کلیوی ، از کلیه ها ترشح می شود و پس از فعل و انفعالاتی ، باعث فشار خون می گردد و کاتکولامین (Catecholamine) که باعث تحریک اعصاب قلب شده و حرارت بدن را افزایش می دهد.
۴) معده: کافئین بر ترشح اسید معده و میزان پپسین (Pepsin) که نوعی آنزیم معدی است می افزاید.
۵) خانم های باردار: اداره نظارت بر غذا و دارو در آمریکا (FDR) در سال ۱۹۸۰ میلادی اعلام کرده است که کافئین باعث زایمان زودرس می شود و ممکن است در نوزدان ناراحتی ایجاد کند.
اگر چه از آن تاریخ ، پژوهش ها و مطالعات بسیاری در این زمینه صورت گرفت اما تا کنون مشخص نشده است که چه مقدار کافئین می تواند عامل زایمان زودرس شود. کافئین برای نوزادان دو عارضه ایجاد می کند:
▪ از طریق شیر مادر وارد دستگاه گوارش کودک می شود و او را در وضعیت استفراغ قرار می دهد.
▪ مدت زیادی در بدن نوزاد می ماند تا متابولیزه شود، زیرا کبد نوزاد به اندازه کافی آنزیم ندارد.
در صورتی که مادری دو فنجان قهوه تند بنوشد و سپس به نوزاد خود شیر بدهد چون بخشی از کافئین ، همراه شیر مادر وارد بدن نوزاد می شود ، امکان دارد عوارض زیر در نوزاد به وجود آید: ناآرامی، لرزش دست ها، پاها و لب ها، سفت یا شل شدن عضلات و ماهیچه های بدن، بی خوابی، جیغ زدن، حساسیت نشان دادن به صدا، به گونه ای که با کمترین صدایی کودک از خواب می پرد.
از این رو به مادرانی که فرزند خود را شیر می دهند توصیه می شود که از مصرف قهوه یا مواد کافئین دار پرهیز کنند.
۶) مغز و اعصاب: تأثیر کافئین بر مغز و اعصاب، می تواند به پیدایش عوارض زیر منجر شود:
▪ اضطراب
▪ هیجان
▪ ناآرامی
▪ فراموشی و افسردگی .
کسانی که گرفتار عارضه افسردگی هستند ، نباید بیش از یک گرم کافئین در روز مصرف کنند ؛ زیرا سبب شدت یافتن افسردگی آن ها می شود.
۷) خون: کافئین باعث می شود که مقدار قابل ملاحظه ای از سدیم و پتاسیم بدن از طریق کلیه ها دفع شود، همچنین مقدار مصرف قند را نیز کاهش می دهد که نتیجه آن ، افزایش قند خون خواهد بود. از این رو به کسانی که مبتلا به بیماری قند ( دیابت) هستند توصیه می شود از مصرف مواد کافئین دار، اجتناب ورزند. کافئین ، جذب آهن را در روده ها کم می کند و لذا با توجه به نیاز ضروری بدن به آهن، که کار خون سازی را بر عهده دارد، توصیه می شود که از مصرف کافئین همراه با غذا و تا یک ساعت پس از آن، به طور جدی پرهیز شود.
۸) لاغری: کافئین میزان سوخت و ساز بدن را بالا می برد و در نتیجه مصرف کالری نیز افزایش پیدا می کند. برای مثال ، چنان چه کسی یک فنجان قهوه حاوی ۱۰۰ میلی گرم کافئین بنوشد میزان متابولیسم بدن وی تا ۴ درصد افزوده شده و درنتیجه باعث لاغری او می شود.
۹) فیبروکیستیک (Fibrocystic) : زنانی که در سینه خود غده فیبروکیستیک دارند ، نباید به میزان زیاد کافئین مصرف کنند، زیرا به بزرگ شدن این غده کمک می کند.