پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


جان بارت برای مبتدی ها


جان بارت برای مبتدی ها
به نظر می رسد مخاطبان این نوشته بیش از خوانندگان علاقه مند آشنا با آثار جان بارت، دانشجویان ادبیاتی باشند که با رساله یی درباره نویسنده یی ناشناخته مواجه می شوند. متاسفانه این بهترین روش برای آشنایی با آثار او نیست. اگرچه نقد و بررسی این آثار کار ارزشمندی است اما مطالعه آنها تنها به عنوان داستان های بی نظیری که توسط یک نویسنده چیره دست اما نادیده انگاشته شده با زبانی درخشان نوشته شده است، بی شک لذت فراوانی دارد. چگونه می توان به این لذت دست یافت؟ متن حاضر نه در حیطه تجزیه و تحلیل قرار می گیرد و نه نقد، بلکه صرفاً تجربه شخصی نگارنده از آثار بارت است. کتاب هایی که در ادامه به آنها اشاره می شود الزاماً بر اساس تاریخ انتشار کتاب ها تنظیم نشده اند.
خواندن بارت را با سات وید فکتور (۱۹۶۱) شروع کنید. این کتاب داستانی است جنون آمیز و شوخ طبع که به تقلید از سبک آثار ادبی قرن هجدهم نوشته شده و در کنار پیرنگ اصلی خطوط داستانی فرعی بی شماری دارد. اگر گستردگی طرح های داستان و تنوع شخصیت ها برایتان آزار دهنده است پیشنهاد می کنم از خواندن دیگر آثار بارت چشم پوشی کنید چرا که احتمالاً هیچ گاه از خواندن آنها لذتی نخواهید برد. من در اواسط دهه ۶۰ در حالی که به دنبال راهی برای فرار از ملال و دلزدگی بودم به طور اتفاقی این کتاب را خواندم و تاکنون جادوی آن مرا رها نکرده است.
با جیلز، پسر بزچران (۱۹۶۷) مطالعه آثار بارت را ادامه دهید. چنانچه با حال و هوای دوران جنگ سرد آشنا نیستید، توصیه من این است که پیش از خواندن کتاب،فیلم های خبری و داستانی مربوط به آن دوره را تماشا کنید. در نگاه اول، این کتاب با کتاب قبلی بارت تفاوت های بسیار دارد. اما ابزوردیسم و سوررئالیسم داستان مسحورکننده تر از سات وید فکتور است و از چنان کششی برخوردار است که هرگز خواننده اش را ناامید نمی کند.
بعد از خواندن این دو کتاب چنان شیفته بارت شدم که سراغ آثار اولیه او رفتم؛ اپرای شناور (۱۹۵۶) و پایان راه (۱۹۵۸). گرچه این دو رمان کم حجم که داستان آنها در فضای دهه ۵۰ می گذرد، جاذبه دو کتاب قبلی را ندارد، با این حال خواندن آنها را ضروری می دانم چرا که در داستان های بعدی با پروتاگونیست های این دو رمان مواجه می شویم که رفته رفته پیچیده تر، جذاب تر و سرگرم کننده تر می شوند.
در حالی که بارت برای خلق جاه طلبانه ترین و بزرگ ترین اثرش آماده می شد دو کتاب با نام های گمشده در تفریحگاه (۱۹۶۹) و کیمرا (۱۹۷۲)را منتشر کرد که هر دو به دلایل متفاوتی جالب توجهند.
مجموعه داستان گمشده در تفریحگاه به جز چند داستان، روایتگر ناامیدی و اندوه عمیقی است که در پست مدرنیسمی زیاده- خودآگاه پنهان شده است. اگرچه این کتاب توجه دانشگاهیان را به خود معطوف کرده است، همانطور که پیشتر اشاره کردم به نظر من این اثر جایی در مطالعات آکادمیک ندارد و تجزیه و تحلیل آن برای پژوهش های ادبی راهگشا نخواهد بود.
کیمرا بازگشتی به فرم است با ساختمانی اسطوره مانند که دارای سه داستان است. داستان اول خوانشی است از داستان شهرزاد و در دو داستان دیگر نویسنده از اساطیر یونان باستان بهره می گیرد. این اثر سمت و سوی آثار بعدی بارت را مشخص می کند و کلیدی است برای درک بهتر مهارت های ادبی او. در سال ۱۹۸۰کتاب نامه ها به چاپ رسید.
بسیاری از منتقدان این اثر را سخت خوان تلقی کرده اند. به نظر من بارت در این اثر به اوج توانمندی و چیره دستی اش می رسد و آثار بعدی اش با آن فاصله زیادی دارند. من با نامه ها لذت خواندن را باز یافتم. در این حماسه جسور، شگفت آور و لذت بخش بارت مرزهای خیال انسان را در می نوردد و وارد عرصه تازه یی از کاربرد زبان می شود. در این داستان شخصیت های آثار پیشین دوباره ظهور می کنند، این بار در هیئتی نو.در سال ۱۹۸۲ سبتی را منتشر کرد که بیشتر وقایع آن در یک قایق و بین زوج عاشقی رخ می دهد. این کتاب مبنای اثر بعدی او، داستان های خط ساحلی (۱۹۸۷) قرار گرفت که داستانی است پیچیده، محسورکننده و اسرارآمیز. و دارای ارجاعات سیاسی است که برای خوانندگان غیرامریکایی چندان ملموس نیست. کتاب بعدی، آخرین سفر یک دریانورد (۱۹۹۱)است. بارت در این داستان با چیره دستی قواعد زمان و مکان را بهتر از هر داستان علمی - تخیلی در هم می ریزد و دوباره به تم شهرزاد بازمی گردد. ردی از تجربیات شخصی نویسنده در این اثر یافت می شود.
اگر تا اینجا آثار بارت را دنبال کرده باشید، قطعاً از خواندن کتاب روزی، روزگاری (۱۹۹۴) نیز لذت خواهید برد. این کتاب بیش از سایر آثار او دارای جزئیات زندگی نگارانه است. برای هر خواننده جدی آثار بارت بسیار جذاب است که تصور کند با پاره یی از زندگی واقعی نویسنده محبوبش روبه رو است حتی اگر این واقعیات با اشاراتی گذرا و انتخاب شده در قالب داستان گنجانده شده باشد. گرچه این کتاب برای بارت تجربه یی بلندپروازانه، مرعوب کننده و خودستایانه در شیوه داستان گویی محسوب می شود، خواننده بعد از مطالعه آن همان قدر به داستان دل می بندد که به شخصیت نویسنده.
در این یادداشت به عمد از دو کتاب بارت با نام های کتاب جمعه و جمعه های دیگر چشم پوشیدم. گرچه بارت به عنوان آکادمیسین، تاریخ شناس، منتقد و مفسر اجتماعی نویسنده یی ارزشمند است، اما با جایگاه بی همتای او در ادبیات داستانی غیرقابل مقایسه است.
مل مک کورمک
ترجمه؛ سید احمد مشیری ها
منبع : روزنامه اعتماد


همچنین مشاهده کنید