روستایی پلکانی در ارتفاعات آذربایجان شرقی

زنوزق یکی از روستاهای پلکانی ایران با ۴ هزار نفر جمعیت است که در مجاورت شهر زنوز قرار دارد. با این که روستای زنوزق به گواه کارشناسان، از بالاترین پتانسیل بالقوه در مباحث گردشگری برخوردار است، اما گمنامی این روستا به واسطه عدم معرفی مناسب موجب شده است فعالیت های متمرکز برای ارتقای وضع این روستا در مباحث گردشگری بسیار کم رنگ و کم اثر باشد به طوری که این روستا علاوه بر میزبانی گردشگری نامتمرکز حتی به جز موارد نادر مورد بازدید جدی مسئولان قرار نگرفته است.
کارشناسان، با تأکید بر این که این روستا و آثار تاریخی موجود در آن مورد توجه همگان است، معماری ویژه قیزیل کرپ (پل طلایی) و بافت های دیگر تاریخی شهر زنوز و روستا آن را جزو منحصر به فردترین بافت های موجود در روستاهای کشور اعلام می دارند.زنوزق در کنار شهر زنوز در ۳۰ کیلومتری شمال غربی شهرستان مرند واقع است.
خیابان اصلی زنوز را به سمت شرق که طی کنید دورنمای یکی از زیباترین روستاهای ایران با حفظ تمام سنت ها و آیین های خود متجلی می شود. روستایی پلکانی که در تمام حیاط و پشت بام های آن طبق های برگه زردآلو دیده می شود. روستایی که به درختان عظیم سپیدار ختم شده و به وسیله همین پوشش سبز و بلند از دیگر جاذبه های منحصر به فرد منطقه جدا شده است.
صنعت نخست مردم این روستا مانند روستاهای زمهریر و درق تولیدات محصولات سردرختی مانند سیب، زردآلو و گردو است. رمه های گوسفند نیز در گوشه کنار دشت های اطراف روستا دیده می شوند که برای مردم این روستا به منزله ثروتی عظیم محسوب می شوند.
از نخستین کوچه سربالایی روستا به داخل می رویم. کوچه ها و خانه های این روستا به طرز عجیبی هویت تاریخی خود را حفظ کرده اند. شاید اگرهر گردشگری فقط چند قدم در این کوچه ها بردارد و چهره زنان و کودکان را کنار دیوارهای کاهگلی ببیند زمان و تاریخ را فراموش کند. آبی، سبز، نارنجی و گاه قرمز عمده ترین رنگی است که در لباس زنان این روستا به چشم می خورد.
مردمانی سختکوش و خندان. کمتر چهره ای در این روستا را بدون خنده می توان دید. طبیعت و زلالی منطقه، چنان صفایی به مردمان روستا داده است که هر گردشگری را در نگاه نخست به خود جلب می کند.
یکی از کوچه ها را تا انتها پیش می رویم. پیرزنی کنار چشمه ای ایستاده و با بیلی راه آب را هموار می کند. پیش می رویم: سلام مادرجان . نگاهمان می کند و با لبخندی جوابمان را می دهد . قبل از آن که سئوالی بپرسیم ، می گوید: «شما جهانگردید.»تعجب نمی کنیم. مردمان این روستا به میهمان نوازی شهره عام و خاص اند. دوباره می پرسد:« کجاها را دیده اید خوشتان آمد غذا خورده اید » و چند سئوال دیگر که شاید مجرب ترین راهنماها هم فراموش کنند آنها را از میهمان خود بپرسند.
آن پایین هم درق است .نگاهش را دنبال می کنم. پایین دره ای که در شمال غربی روستا قرار دارد روستای دیگری دیده می شود. روستایی مملو از درختان گردو، سیب، زردآلو و چشمه هایی که صدایشان در تمام منطقه پیچیده بود.یکی از شاخصه های این مکان روستاهای به هم چسبیده بود که همانند نگینی دورتادور زنوزق را فراگرفته اند.
از پیرزن درباره آداب و رسوم آنجا می پرسم:«جشن عروسی و مراسم عزاداری در ماه محرم به علاوه مراسم چهارشنبه سوری، نوروز و اعیاد مذهبی مانند عید قربان و غدیر را مفصل برگزار می کنیم.» از توضیحاتی که می دهد معلوم می شود با بیشتر نقاط ایران در اجرای این مراسم مشترکند.
راه کوچه را پیش می گیریم و به آخرین حیاط روستا در بلندترین نقطه می رسیم. چشم انداز بسیار رؤیایی دارد. با این که توپوگرافی منطقه کوهستانی است اما تا چشم کار می کند افق پیداست. افقی بالاتر از تمام کوه ها و تپه های اطراف شهر زنوز. هر ۴ سوی نگاهمان بی انتهاست. تنها سوی چشمان است که این انتها را مشخص می کند. شاخصه ای که در هیچ کدام از روستاهای ایران وجود ندارد.
زنوزق بی شک از منحصربه فردترین روستاهای تاریخی و طبیعی ایران است . در این روستا خانه هایی دیده می شود که مربوط به دوره های صفوی است. گورستان این روستا نیز حکایت های زیادی دارد. سنگ نوشته هایی در این گورستان وجود دارد که با استناد به خورشیدهای حک شده اش می توان آنها را به دوره های خیلی گذشته نسبت داد.
زنوزق روستایی است که مجموعه عوامل طبیعی و تاریخی آن، می تواند آن را به یکی از ممتازترین روستاها در مباحث فرهنگی و گردشگری تبدیل کند. امری که تا به حال محقق نشده است اما آنچه مشهود است سازمان ها و ارگان های مختلف تلاش های گسترده ای را برای معرفی و رساندن این روستا به جایگاه واقعی خویش آغاز کرده اند.
در برخی جاها از زنوزق با نام ماسوله آذربایجان شرقی نام برده می شود که این قیاس صحیح نیست. با این که ماسوله یکی از زیباترین روستاهای کشور است اما مجموعه عواملی که در زنوزق گردهم آمده اند در هیچ روستایی حتی ماسوله وجود ندارد.
مجموعه جاذبه های طبیعی و تاریخی که در این روستا و مناطق اطراف آن وجود دارد یکی از نادرترین پتانسیل های گردشگری ایران است. از سیب و زردآلو و عسل که هرکدام به عنوان یک شاخصه برای این روستا محسوب می شود بگذریم، کوه ها و تفرجگاه های مستعد فراوانی در حاشیه این روستا وجود دارد که هر کدام به تنهایی در ایام مختلفی از سال پذیرای گردشگران خارجی و داخلی است. کوه های سلدرم، سد زنوز و توپوگرافی اطرافش، باغ زیبای امینی، چشمه های آب معدنی فراوان و دشتهایی در ارتفاع ۲ هزار متری از سطح دریا که اردیبهشت آنها همانند تکه ای جدا شده از بهشت است.
با این که این روستا مورد توجه کارشناسان مختلف قرار گرفته و مسائل حفاظتی درباره بافت تاریخی و روستایی آن رعایت می شود اما تا چندی قبل بدون در نظر گرفتن هویت تاریخی این روستا اقدام هایی برای ایجاد رفاه مردم انجام شده که آسیب جدی به این روستا وارد کرده است. اقدام هایی مانند جدول کشی و آسفالت که در صورت مطالعه بیشتر می توانست به شکل بهتری همگون با بافت طبیعی روستا انجام شود.
با این که بسیاری از کارشناسان معتقدند ثبت این روستا در فهرست یونسکو سال هاست به تأخیر افتاده اما شاید این تأخیر به سود زنوزق تمام شده باشد. در حال حاضر کمتر روستایی در ایران وجود دارد که تمام بافت ها، سنت ها و پوشش های قدیمی خود را حفظ کرده باشد.

حجت عبدالرحمانی

منبع : روزنامه ایران