حج

عبادت حج از سنن یکتا پرستی حضرت ابراهیم (ع) بوده است که پس از قرنها فراموشی و انحراف و آلودگی به مظاهر شرک بت پرستی، پیامبر اسلام (ص) آن را مجددا احیا نمود و مسلمانان را به انجام آن تشویق کرد.
حج در لغت به معنی قصد و هدف قرار دادن کار معین است و در اصطلاح فقه اسلامی به قصد رفتن به سوی مکه و خانه خدا در روزهای معینی از سال به هدف انجام تکالیف دینی آن است و بر هر مسلمانی واجب است با داشتن شرایط برای یک بار در عمر خود آن را انجام دهد و انجام ندادن آن با دارا بودن شرایط و اقرار و اعتراف به وجوب آن از گناهان کبیره شمرده شده است.علاوه بر این انکار اصل این تکلیف و فریضه در صورتی که مستند بر شبهه نباشد سبب کافر شدن مسلمان می گردد. عبادت حج از سنن یکتا پرستی حضرت ابراهیم (علیه السّلام) بوده است که پس از قرنها فراموشی و انحراف و آلودگی به مظاهر شرک بت پرستی، پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلّم) آن را مجددا احیا نمود و مسلمانان را به انجام آن تشویق کرد.
گردهمائی‌ میلیونی‌ مسلمانان‌ در حج‌، پدیده‌ئی‌ بی‌نظیر و شگفت‌انگیز است‌. همه‌ی‌ ملتهای‌ مسلمان‌ از همه‌ جای‌ جهان‌ و از همه‌ی‌ قشرهای‌ اجتماعی‌، دراین‌ چند روز در خانه‌ی‌ خدا، زادگاه‌ اسلام‌ و پیامبر عظیم‌ الشأن‌ آن‌ گرد میآیند و آئینهای‌ پررمز و راز حج‌ را برپا میدارند. در این‌ شعائر پرشکوه‌ و پرمعنی‌، پیوند دلها با خدای‌ بزرگ‌، پیوند دلها با یکدیگر، حرکت‌ بر محور توحید، سعی‌ و تلاش‌ همگانی‌، رمی‌ شیطان‌ و برائت‌ از طاغوت‌، ذکر و تضرّع‌ و خشوع‌ در برابر خدا، و احساس‌ عزت‌ و عظمت‌ در پرتو اسلام‌، همه‌ در عمل‌ و بگونه‌ئی‌ نمادین‌ به‌ ملتهای‌ مسلمان‌، آموزش‌ داده‌ میشود؛ و مهربانی‌ و همزیستی‌ با برادران‌ و استحکام‌ و سرسختی‌ با دشمنان‌، و رها شدن‌ از پیرایه‌های‌ خودپرستی‌ و پیوستن‌ به‌ دریای‌ عزت‌ و عظمت‌ الهی‌ در قالب‌ مناسک‌ حج‌ تجسّم‌ می‌یابد.حاجیان از آخرین روزهای ماه ذیقعده از موطن خود بقصد مناسک حج وارد سرزمین عربستان می شوند.و از روز هشتم ذیحجه در میقات احرام عشق بسته و پس از بیتوته در سرزمین های عرفات، سرزمین آمرزش گناهان و انجام قربانی و منی سرزمین برآورده شدن آرزوها و انجام حج ابراهیمی در روز دوازدهم این ماه سرزمین منی را بقصد مکه ترک میگویند.
حج از نظر شرعی مجموعه ای از اعمال مخصوصی است که به قصد اطاعت پروردگار انجام می گیرد و یکی از ارکانی است که اسلام بر آن بنا شده است. امام محمدباقر(علیه السلام) می فرماید: «بنی الاسلام علی خمس، علی الصلاة والزکاة والصوم والحج و الولایة»«اسلام بر پنج پایه استوار گشته است: نماز، زکات، روزه، حج و ولایت»حج خواه واجب باشد و خواه مستحب، دارای فضیلت بسیار و پاداش فراوان است. روایات زیادی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) و اهل بیت او (علیهم السلام) در فضیلت حج وارد شده است. … در قرآن کریم سوره های به نام حج نازل شده که بیست و دومین سوره قرآن است. آیات این سوره درباره چگونگی مناسک حج راهنما می باشد. علاوه بر این در چند سوره دیگر: بقره،‌ ۱۵۸ و ۱۸۹ و ۱۹۶ و ۱۹۷ و آل عمران، ۹۷ و توبه ۳ درباره برخی از مناسک حج نظیر طواف، وقت و زمان حج، قربانی عمره تمتع، ممنوعیت زناشویی، ممنوعیت کارهای ناشایست و ممنوعیت دعوا و درگیری و فخرفروشی احکامی وضع شده است.
در لغت روایات فراوانی از امامان معصوم (علیهم السّلام) دربارة اصل و وجوب حج و چگونگی انجام آن آمده است و در حقیقت آیات قرآن درباره حج تنها اصول کلی آن را بیان کرده است ولی چگونگی به جای آوردن مناسک حج و خصوصیات آن را مسلمانان از سفر حجی که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلّم) به جای آورد آموخته اند و امامان در روایات خود به جزییات مسائل این حج پرداخته و سنت پیامبر در کیفیت انجام این مناسک را برای مسلمانان تشریح نموده اند.
● شرایط واجب شدن حج :
▪ بلوغ و دارا بودن رشد عقلی
▪ آزادی
▪ دارا بودن لوازم و وسائل سفر
▪ فراخی وقت و زمان کافی برای رسیدن به مکه
▪ صحت و سلامتی بدن
▪ امنیت راه
● اقسام حج:
▪ حج افراد : این گونه حج بر مسلمانی واجب است که فاصله منزل تا مسجدالحرام کمتر از ۸۸ کیلومتر بوده باشد….
▪ حج قرانْ: مانند حج افراد است.
▪ حج تمتع: این گونه حج بر تمام کسانی واجب است که فاصله وطن و منزلگاه دائمی آنها تا مکه و مسجدالحرام بیش از ۸۸ کیلومتر بوده باشد. از این رو بیشتر مسلمانان این گونه حج را بجا می آورند. حج تمتع از دو عبادت جداگانه ولی پیوسته به هم تشکیل شده است که عبارتند از: عمره تمتع، حج تمتع. مقصود از پیوسته و جداگانه بودن این دو عبادت این است که مسلمان حج گذارمی بایست عمره تمتع را با شرایطی و در حال احرام پیش از روز نهم ذی الحجه به جای آورده و آن گاه از احرام بیرون می آید، لیکن در فاصله میان پایان یافتن مناسک عمره تمتع و روز نهم ذی الحجه حق بیرون رفتن از مکه را نداشته و باید خود را برای حج تمتع و پوشیدن احرام و رفتن به سوی دشت عرفات در روز ذی الحجه آماده کند….
ـ با فرا رسیدن روز نهم ذی الحجه مکلف حج گذار باید خود را آماده انجام حج تمتع کند.
● حج عمره:
ـ …. اصل عبادت عمره مستحبی بود و تنها در صورت استطاعت برای حج و یا نذر و یا با سوگند خوردن به انجام آن و یا عهد و پیمان بستن با خداوند برای انجام آن واجب می گردد.عمره مفرده را می توان در تمام ماههای سال انجام داد لیکن انجام آن در دو ماه رجب و رمضان نیکوتر است…
▪حج تمتع دارای ۱۳ کار واجب است که عبارتند از:
۱) پوشیدن لباس احرام درون شهر مکه یا درون مسجدالحرام پس از نیت حج تمتع نمودن.
۲) رسانیدن خود به صحرای عرفات به گونه ای که از ظهر شرعی تا غروب آفتاب روز نهم ذی الحجه را در محدوده این دشت بگذارند.
۳) حرکت به سوی مشعرالحرام که در فاصله ده کیلومتری عرفات قرار دارد، و گذراندن تمامی شب تا هنگام طلوع آفتاب روز دهم ذی الحجه را در آن.
۴) حرکت از دشت مشعر به سوی دشت منی از مسیر معینی که بدان وادی محشر گویند و پرتاپ نمودن سنگ ریزه به نخستین ستون شیطان (که به حجره عقبه شهرت دارد)
۵) قربانی نمودن گاو یا شتر یا گوسفند در قربانگاه منی در همان روز دشت منی.
۶) تراشیدن سر یا کوتاه کردن قسمتی از موی آن در دشت منی.
۷) ماندن در منی در شبهای یازدهم و دوازدهم ذی الحجه.
۸) پرتاپ نمودن سنگ ریزه به سه ستون شیطان در روزهای یازدهم و دوازدهم.
۹) حرکت از منی به سوی مکه پس از ظهر شرعی روز دوازدهم ذی الحجه و ۷ بار طواف نمودن گرد خانه کعبه که طواف حج تمتع شهرت دارد.
۱۰) خواندن دو رکعت نماز طواف پشت مقام حضرت ابراهیم (علیه السّلام)
۱۱) ۷ بار سعی و راه رفتن بین صفا و مروه.
۱۲) انجام ۷ بار طواف دیگر گرد خانه خدا که میان شیعیان به طواف نساء و در میان سنیان به طواف وداع شهرت دارد.
۱۳) بجای آوردن دو رکعت نماز طواف نساء پشت مقام حضرت ابراهیم (علیه السّلام)
بدین سان مناسک و کارهای واجب حج تمتع به پایان رسیده است. و از این پس مسلمان(حاجی) می گردد و تکلیف حج از او برداشتهمی شود.
● فضیلت و حکمت تشریع آن :
ـ در برخی از روایات خداوند برای هر قدمی که حج گذار در راه مکه و رسیدن به آن می گذارد وعدة ثواب و پاداشی دنیوی و اخروی داده است .......
ـ انجام فریضه حج و عمره و طواف بیت الله الحرام خود میزان و پاداش و ارزش گذاری کردارهای نیک مسلمانان است یعنی انجام بسیاری از کارهای نیک (مثل زیارت امام حسین (علیه السّلام))با تعدادی حج وعمره پاداش داده میشود ......
ـ همچنین حج به عنوان جایگاهی برای اجتماع سالیانه مسلمانان مورد خواسته و نظر شریعت بوده و شرع بسیاری از مسلمانان متمکن و دارا را به رفتن سوی آن برای به دست آوردن منافع دنیوی و اخروی آن تشویق نموده است.
ـ میزان و اصل در حج ابراهیمی که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) احیاء کننده آن است حجی است که حج گذار آگاهانه در مقام تقرب به درگاه پروردگار و برای زدودن زنگار خود پرستی و دنیا پرستی و منیتهای پلید نفس اماره، و وسوسه های شیاطین انس و جن بدان قیام کند و حجی است که حج گذار با آگاهی و آشنایی با اولیایی که خداوند آنان را ولی قرار داده و ولایت امر را به آنان سپرده است انجام پذیرد .
ـ در روایات متعددی آمده است که همه ساله امام زمان (عج) در حج مسلمانان شرکت کرده و در روز عرفه و صحرای عرفات ناظر و شاهد عبادت مردم خواهد بود، از این رو شرکت در حج وقوف در عرفات به گونه ای تجدید پیمان و بیعت با آن حضرت از سوی شیعیان شمرده می شود…..
ـ از سوی دیگر اجتماع و گرد آمدن جمعیت فراوانی از مسلمانان درحرم امن الهی یکی از عوامل بسیار مهم در نزدیکی و دوستی و الفت و رفع کدورتها و فراهم آمدن برادری و همکاری شمرده شده است….(۱)
● حج در کلام امیرالمومنین علی (علیه السّلام) :
زیارت خانه اش را فریضه کرد بر شما مردمان که قبله اش ساخت برای همگان، و آمدنگاه مسلمانان، تا بدان درآیند چون چارپایان و بدان پناه برند چون کبوتران، و دو نشانه برای دینداران. فروتنی برابر عظمت او، و اعتراف به عز او؛ و از آفریدگانش آن را گزید که چون دعوت او شنید در گوش کشید، و به جان و دل خرید. اینان به راه افتادند، و پا بر جای پای پیامبران نهادند، و چون فرشتگان گرد عرش بر پای بندگی ایستادند. بر سودهای روز بازار عبادت هر دم فزودند، و به هنگام تشریف، مغفرت او را از یکدیگر ربودند. خدا کعبه را برای اسلام نشان،‌ و برای پناهندگان خانة امان ساخت، رفتن به سوی خانه را واجب گرداند، و حق آن را بشناساند و بندگان را به زیارت آن خواند که فرمود: «بر هر کس که تواند، زیارت خانه واجبی از سوی خدای بی انباز است،‌ و آن که سر باز زند خدا از جهانیان بی نیاز است». (۲)
نمی بینید خدای سبحان، پیشینیان از آدم (صلی الله علیه و آله و سلّم) تا پسینیان از این عالم را آزمود ـ به حرمت نهادن ـسنگهایی بی زیان و سود،‌ که نبیند و نتواند شنود. پس خدا آن را خانة با حرمت خود ساخت و برای فراهم آمدن و عبادت مردمانش پرداخت. پس آن خانه را در سنگلاخی نهاد از همة سنگستانهای زمین دشوارتر، و ریگزاری رویش آن از همه کمتر. به دره ای از دیگر دره ها تنگتر، میان کوههایی سخت و ریگهایی نرم دشوار گذر، و چشمه هایی زه آب آن کم و جدا از هم،‌که شتر در آنجا فربه نشود و اسب و گاو و گوسفند علف نیاید.پس آدم و فرزندان او را فرمود تا روی بدان خانه دارند ـ و با حرمتش شمارند ـ پس خانه برای آنان جایگاهی گردید که سود سفرهای خود را در آن بردارند و مقصدی که بارهای خویش در آن فرود آرند. دلها در راه دیدار آن شیدا، از دشتهایی بی آب و گیاه،‌ و مغاک دره های ژرف و جزیره های از یکدیگر جدا،‌ در پهنة ـ دریا تا از روی خواری شانه هاشان را بجنبانند و گرداگرد خانه کلمة تهلیل بر زبان رانند،‌و بر گامها روند دوان،‌ خاک آلود و مو پریشان.جامه ها را به یک سو انداخته، و با واگذاشتن موها خلقت نیکوی خود را زشت ساخته. آزمایشی بزرگ و امتحانی دشوار و آزمودنی آشکار برای پدید آمدن نافرمان از فرمانبردار. خدا زیارت خانه را موجب رحمت خود فرمود، و وسیلت رسیدن به بهشت نمود.
ـ و اگر خدای سبحان می خواست خانة با حرمت و عبادتگاه با عظمت خود را میان باغستانها نهد و جویبار، و در زمین نرم و هموار، و درختستانهای از هم ناگسسته، و میوه ها در دسترس و عمارتها درهم و دهستانها به یکدیگر پیوسته، میان گندمزارهای نیکو . باغهای سرسبز تازه رو و زمینهای پر گیاه گرداگرد او، و بقعه های پر باران و باغستانهای خرم، و راههای آبادان، پاداش کم بود و آزمایش ناچیز هم،‌ و اگر بنیادی که پایة آن بناست، و سنگهایی که خانه بدانها برپاست، از زمرد سبز بود و یاقوت سرخ فام، و با روشنی و درخشش تمام، از راه یافتن دو دلی در سینه ها می کاست، و کوشش شیطان را از دلها دور می کرد، و شک و تردید از مردمان برمی خاست. لیکن خدا بندگانش را به گونه گون سختیها می آزماید،‌و با مجاهدتها به بندگی شان وادار می نماید،‌ و به ناخوشایندها آزمایششان می کند تا خود پسندی را از دلهاشان بزداید، و خواری و فروتنی را در جانهاشان جایگزین فرماید، و آن را درهایی سازد گشاده به بخشش او، و وسیلتهایی آماده برای آمرزش او.(۳)
● آیات و روایات در باب اهمیت حج :
دلیل وجوب حج آیات متعدد قرآن و احادیث وارده از نبی اکرم و ائمه معصومین(علیهم السلام) می باشد و این عبادت یکی از ضروریات دین بشمار رفته و ترک آن با علم به وجوب آن توسط کسی که جامع شرائطی است که در آینده بیان می شود، یکی از گناهان کبیره است. خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: «وللّه علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلاً و من کفر فانّ اللّه غنیٌّ عن العالمین»از امام صادق(علیه السلام) نیز نقل شده است که: «هر کس از دنیا برود در حالی که حَجّة الاسلام را انجام نداده باشد، به دین یهود یا نصرانیت از دنیا خواهد رفت; مگر آنکه انجام ندادن حج به جهت نیاز شدیدی که او را مستاصل کرده، یا بیماری و علتی که توانایی حج را از او گرفته یا ممانعت حکومت باشد».باید پیروی از آیین ابراهیم کنید که دینی پاک و بی آلایش است و ابراهیم هرگز از آنها که به خدا شرک آورده اند نبوده است اول خانه ای که برای عبادت مردم بنا شده همان خانه مکه است که در آن برکت و هدایت خلق است در آن خانه آیات ربوبیت پیداست و مقام ابراهیم خلیل است و هر که در آنجا داخل شود ایمن باشد و مردم را حج و زیارت آن خانه واجب است هر کسی که توانایی رسیدن بدانجا را یافت و هر که -به سبب انکار حج- کافر شود به خود زیان رسانیده است که البته خدا بی نیاز از اطاعت خلق است.-قرآن کریم‚ سوره ۳‚ آیه ۹۷ ۹۸-و مردم را به ادای مناسک حج اعلام کن تا مردم سواره و پیاده و از هر راه دور به سوی تو جمع آیند تا در آنجا منافع دنیوی و اخروی بسیار برای خود فراهم ببینند و نام خدا را در ایامی معلوم و معین یاد کنند که آنها را از حیوانات بهائم -شتر و گاو و گوسفند- روزی دادیم تا از آن تناول کرده فقیران بیچاره را نیز طعام دهند سپس -بازگو- تا مناسک حج را بجای آرند و هر نذر و عهدی که در حج کردند وفا کنند و طواف کعبه را گرد خانه بجای آرند .-قرآن کریم ‚ سوره ۲۲‚ آیه ۲۷ ۲۸ ۲۹
امام علی(علیه السلام) :
«و فرض علیکم حج‏بیته الحرام، الذی جعله قبله للانام، یردونه‏ورود الانعام، و یالهون الیه ولوه الحمام، جعله سبحانه علامه‏لتواضعهم لعظمته، و اذعانهم لعزته». خداوند متعال حج‏بیت الله الحرام را بر شما واجب گردانید وآن را قبله مردم قرار داد، در آن‏جا وارد می‏شوند مانند ورودچهارپایان و اشتیاق دارند آمدن به آن‏جا را مانند اشتیاق‏کبوتران، خداوند سبحان آن خانه را برای فروتنی مردم در مقابل‏عظمت و بزرگیش و برای تصدیق آنان به عزت و سلطنتش علامت و نشانه ‏قرار داد.
امام رضا علیه السّلام :
«انما امروا بالحج لعله الوفاده الی الله عز و جل و طلب‏الزیاده و الخروج من کل مااقترف العبد» . همانا مردم به حج امر شده ‏اند به منظور ورود به میهمانی‏خداوند و افزون خواهی از عنایات او و بیرون آمدن از گناهانی که ‏بنده مرتکب شده است.

پی نوشتها :
۱ . با ا ندکی تصرف و تلخیص از دایره المعارف تشیع/ جلد ششم/ ص ۶۷ ، ۶۸ ، ۶۹
۲ . نهج البلاغه/ ترجمه دکتر سید جعفر شهیدی/ خطبه اول/ صفحه ۷
۳ . نهج البلاغه/ ترجمه دکتر سید جعفر شهیدی/ خطبه ۱۹۲/ صفحه ۲۱۶ و۲۱۷
منبع:www.shiastudies.com

منبع : خبرگزاری فارس