فیلمی برای آقای بوگارت!

▪ نفرین عقرب یشمی
▪ نویسنده و کارگردان : وودی آلن
▪ بازیگران: وودی آلن، هلن هانت، دیوید آگدن استیرز، دن ایکروید، شارلیز تیرون و الیزابت برکلی.
▪ مدیر فیلمبرداری: ژائو فئی.آهنگساز: جک لنز
▪ محصول ۲۰۰۱ آلمان و آمریکا
«در یک مسابقه (تنیس) لحظاتی هست که توپ به تور برخورد می کنه و ممکنه جلو بره و یا به عقب برگرده؛ با یه مقدار شانس، می ره جلو و برنده می شی، شایدهم نره و برنده نشی...!» این دیالوگ، جمله آغازین فیلم «امتیاز نهایی» یکی از آخرین ساخته های «وودی آلن» است و به اعتقاد من توصیف کاملی از کلیت سینمای اوست.
«وودی آلن» از جمله کارگردانان مؤلفی است که نسبت به بقیه مهجورتر و ساده تر دیده شده است، در حالی که بیان همواره ساده وی، پشتوانه ای ژرف دارد که شاید در سینماگران بزرگ و مؤلف جهان دیده نشود.
پشتوانه های فکری خوبی نظیر فروید، هگل و سارتر در «آنی هال» او بشدت خودنمایی می کنند و تأثیرگذاری سینماگرانی چون آنتونیونی و بخصوص برگمان که وودی آلن بارها به آن اذعان داشته نیز نشانگر آن است که سینمای آلن روایت ساده ای از تفکری بزرگ و پیچیده است.
اما «نفرین عقرب یشمی» که در ایران نفرین عقرب نام گرفته یکی از آثار دوره میانی فعالیت «آلن» است. داستان یک کارآگاه ساده شرکت بیمه که در یک جشن تولد کوچک برای مدت کوتاهی توسط یک شعبده باز، هیپنوتیزم می شود .
فردای آن روز جواهراتی گرانبها به سرقت می رود و «سی دبلیو» کارآگاه پیر و ساده شرکت بیمه مأمور رسیدگی به این پرونده می شود، فارغ از آنکه خود او را به عنوان سارق شناسایی کرده اند و این نیروی هیپنوتیزم بوده که او را به این سمت هدایت کرده است.
«نفرین عقرب یشمی» از آن گروه آثار وودی آلن است که در آن شیفتگی خاص فیلمساز به مسائل فراطبیعی کاملاً مشهود و قابل دسترسی است. پیش از این، او در فیلمهایی نظیر «آلیس»، «رز ارغوانی قاهره» و پس از این فیلم در اثر اخیر خود «خبر داغ» علاقه خود را به مسائل فرا طبیعی کاملاً نشان داده است.
اما جالب اینجاست که سینمای «وودی آلن» سینمای « مفهوم غالب » نیست. مفهوم غالب به تعریف «آیزنشتاین» داستان رویین و هدف نخستین هر نماست، ولی آن چیزی که داستان رویین اثر وودی آلن را تشکیل می دهد، در حقیقت جریانی را به سمت هدفی دیگر هدایت می کند. یعنی «مفهوم غالب» در حقیقت مسیر را به سمت نهان مایه سوق می دهد. این اصل سینمایی وودی آلن است.
اوتو بیوگرافی «آنی هال» شاهکار جاودانه وودی آلن به حتم چیزی فراتر از یک کمدی خاص به نظر می رسد. این اثر یک جریان تازه سینمایی است با نهانمایه های تکنیکی برشت و دغدغه های مفهومی فروید، کانت، هگل و. . .
اما کشف نهانمایه «نفرین عقرب یشمی» یک ادای دین قدیمی است و شاید تنها برای علاقه مندان خاص به هنر هفتم ملموس باشد.
«وودی آلن» در حقیقت فیلمی کوچک و بی ادعا در تجلیل از سینمای نوآور وفیلمهای معمایی دهه ۵۰- ۴۰ که به صورت «دو فیلم با یک بلیت» به نمایش درمی آمدند و همچنین ستایش از «همفری بوگارت» قهرمان این فیلم ها. راجر ابرت در این باره می نویسد: « در نفرین عقرب یشمی همه چیز در یک دفتر بیمه می گذرد که این لوکیشن بی شباهت به لوکیشن اصلی فیلم «غرامت مضاعف» نیست...»
در «غرامت مضاعف» ساخته ویلیام وایلدر، «فرد مک موری » بازرس شرکت بیمه، باربارا استانویک را مجاب می کند تا شوهرش را به قتل برساند و از مزایای بیمه او استفاده کند .
اما «نفرین عقرب یشمی» شخصیتهایش را نه به سبک «بیلی وایلدر» و نه به سبک سینمای نوار که به سبک خود «وودی آلن» پردازش می کند. شخصیتهایی که آنقدر ملموس و نزدیک به نظر می آیند که فاصله زمانی و مکانی شان کاملاً ازبین می رود و آنقدر دقیق پرداخته شده اند که داستان مانند بقیه آثار «وودی آلن» اتوبیوگرافی به نظر می آید.جالب اینجاست که منتقدان، حضور کاراکتر فرعی لورا کنسینگتون در فیلم را بسیار زیرکانه، دقیق و حرفه ای خوانده اند و نقاط حضور وی را جزئی از نقاط طلایی اثر می دانند و این در حالی است که «لورا» در نسخه اصلاح شده ایرانی اصلاً وجود خارجی ندارد. هلن ساربر می نویسد: « چارلیز تیرون حضور مهمی ندارد و شاید باید بگویم اصلاً در این فیلم حضور ندارد، ولی وجود او نشان از ریزبینی نویسنده ای چون وودی آلن دارد».
جدا از شخصیتها، انتخاب لوکیشنها نیز دقیق و قابل تحسین است. لوکیشنها آن گونه کنار هم چیده شده اند که هم فضای مدرن سینمای منحصر به فرد وودی آلن را داشته باشند و هم فضای سینمای نوآور را.
موسیقی فیلم هم در سینمای «وودی آلن» از نقاط قابل تأمل شمرده می شود. تم اپرایی که در فیلم « امتیاز نهایی » تکرار می شود را در مقایسه با ژانر، فضا و شخصیتهای این فیلم قرار دهید. یا موسیقی کلاسیک فیلم «آنی هال »؛ و حالا انتظارمان در «نفرین عقرب یشمی» چگونه برآورده می شود؟ موسیقی «نفرین عقرب یشمی» تلفیقی از آثار «برنارد هرمن» است که به سوی فضاهای «هنری مانچینی» نزدیک شده است. لذت تمیز دادن سه سبک متفاوت موسیقی از لذتهایی است که «وودی آلن» همراه با فیلم به مخاطب خود هدیه می دهد.

امیر اطهر سهیلی، soheily@ mail.com

منبع : روزنامه قدس