جستاری در ضروریات و روش صحیح مطالعه

با وجود گسترش وسایل ارتباط جمعی و تکثر ابزارهای کسب علم و معرفت، کتاب اما همچنان جایگاه خود را به عنوان بهترین وسیله به دست آوردن علوم و معارف خود را حفظ کرده است. با توجه به در دسترس بودن امکانات فرامدرن که با سرعت حیرت انگیز همه نوع اطلاعات را به جویندگان عرضه می کند انگیزه بخشی به نوجوانان و جوانان برای کتاب خواندن، امری ضروری محسوب می شود از این روی، آشنایی با روش صحیح مطالعه، می تواند به مشتاق شدن همگان به ویژه نسل نو کمک شایانی کند. این نوشتار، جستاری است در وادی مطالعه کتاب و ضروریات آن.
● اهمیت مطالعه
۱) یکی از راه های دستیابی به پیشرفت علمی و فرهنگی، آزادی و استقلال کشور، دستیابی به آرمان های عالی الهی و انسانی و گسترش و تقویت دانش و بینش نسل امروز و فردا است و این مهم بدون همه گیر کردن فرهنگ مطالعه ممکن نیست.
۲) علی رغم گسترش رایانه و اینترنت و خدمات الکترونیکی هنوز هم کتاب ها و نشریات از فراگیرترین و بادوام ترین و ارزان ترین وسیله انتقال دانش و بینش است و بی تردید یکی از بهترین راهکارهای خدمت به تولید علم و اندیشه است.
۳) مطالعه یک ارزش است و هر قدمی که انسان برمی دارد در واقع خود را از نردبان معرفت به بالا کشیده و در نهایت به کمال که همانا دانایی و توانایی است نائل می گردد.
۴) مدت زمانی که انسان به مطالعه می پردازد در واقع خود را با افکار تازه ای آشنا می سازد و وارد دنیایی جدید می گردد.
۵) دو عامل مهم می تواند در مطالعه اثر مستقیم گذارد: علاقه و انگیزه.
۶) چند عامل مهم در ایجاد و تقویت انگیزه نقش مؤثری ایفا می کند:
۱- برنامه ریزی منظم
۲-مشخص بودن هدف مطالعاتی
۳-تلقین مثبت.
۷) مطالعه ای که با یادگیری همراه نباشد اهمیتی ندارد و بسیاری هستند که وقتی مطلبی را می خوانند به علت پیچیدگی بحث یا موضوع فقط متوجه نکات داستانی یا شاهد و مثال می شوند و آن را در حافظه نگهداری می کنند و از اصل مطلب غافل هستند.
۸) چند چیز باعث فراموشی می شود:
الف) ضربه مغزی
ب) تداخل
ج) کارهای زیاد بدنی
د) پرخوری
و) عدم کاربرد آن.
۹) برای بهره وری هرچه بیشتر از مطالعه حداقل نیاز به چند چیز است:
الف) کلیدشناسی (یعنی باید یک سابقه ذهنی نسبت به آن موضوع داشته باشیم)
ب) پیش نیاز
ج) احاطه بر کل
د) تلخیص
و) یادداشت و فیش برداری
هـ) تمرکز حواس
ی) تکرار با تمرکز حواس.
۱۰) انسانی که بطور مستمر مطالعه می کند گفتار او تنها به بیان نقایص و اشتباهات دیگران محدود نمی شود بلکه او می تواند راه حل نیز ارائه کند و زمینه رهایی دیگران از مشکلاتشان را فراهم کند.
۱۱) انسانی که مطالعه می کند حرف های زیادی برای گفتن دارد و در هر جا حضور یابد با بیان و گفتار ارزشمند خود فرصت به گفتگو های بی محتوا و بی ارزش را به دیگران نمی دهد
۱۲) سرانه یک دقیقه مطالعه در روز برای هر ایرانی فاجعه ای غم انگیز است که به هیچ وجه نمی تواند نوید دهنده توسعه و پیشرفت جامعه باشد.
۱۳) قشر وسیعی از مردم در سبد هزینه های خود کتاب را جای نمی دهند و ساعتی از اوقات شبانه خود را صرف مطالعه نمی کنند.
۱۴) آمار نشان می دهد که هر ایرانی سالانه هفتاد و سه تومان و روزانه حدود دو ریال صرف خرید کتاب می کند. این آمار حکایت از آن دارد که توجه به علم و دانش فدای مسائل مختلف مالی شده است، به عبارتی «دارایی» مانعی برای «دانایی» محسوب شده است.
۱۵) کتاب ساده ترین و کارآمدترین رسانه ارتباطی و اطلاعاتی میان جهان دانش و معرفت و عالم بشریت است ومطالعه نیز باعث ایجاد مهارت های تازه و آشنایی با حقایق تازه و افزایش معلومات و قدرت بالای فکر و احساس انسان می شود.
۱۶) ایجاد عادت به مطالعه و گرایش مردم به مطالعه بستگی به عوامل متعدد دارد که اهم آن ها عبارتند از:
الف) سطح سواد و آموزش
ب) توسعه اقتصادی و اجتماعی
ج) آداب و سنن خانوادگی و فرهنگی
د) ادراک و دید سیاسی
و) نظام آموزشی
هـ) نظام کتابخانه ها
ی) نوع و الگوی انتشارات
۱۷) درباره اهمیت مطالعه و کتابخوانی بررسی های مختلف شده است. یک نمونه بررسی در سال ۱۹۹۲م نشان داد که افراد کتابخوان و اهل مطالعه، در مقایسه با افرادی که مطالعه نمی کنند دارای حس مسئولیت پذیری مشارکت بیشتری هستند و در کارهای گروهی و اجتماعی فعالیت بیشتری دارند.
۱۸) در سال ۱۹۴۵م پژوهشی درباره مبارزات سیاسی نشان داد که هرقدر افراد مطالعه بیشتری داشته باشند فعالیت سیاسی بیشتری خواهند داشت و افراد کتابخوان در شکل گیری عقاید و افکار تمایلاتشان تاثیری مثبت وعمیق دارند.
۱۹) می توانیم بگوییم کشور ما با بحران کتاب و کتابخوانی مواجه شده است.
۲۰) در روایت است دانش را با نگارش در بند کشید.
۲۱) در روایت است که کتاب ها باغ و بوستان دانش ورانند.
روش صحیح مطالعه
برای استفاده بهینه از اوقات خود و مطالعه مفید و با دوام، نیازمند اصولی هستیم که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
انگیزه اولی و مهمترین عامل برقراری رابطه منطقی میان ذهن و مطالب مورد مطالعه است. انگیزه به منزله استارت آغازین و نیروی محرکه مطالعه محسوب می شود. در انجام هر کاری فکری انگیزه نقش اول را بازی می کند و بدون آن هیچ حرکت مثبتی انجام نخواهد شد. چند عامل مهم در ایجاد و تقویت انگیزه نقش موثری ایفا می کنند:
۱) برنامه ریزی منظم
۲) مشخص بودن هدف مطالعاتی
۳) تلقین مثبت
اصول اولیه هر نوع مطالعه ای را تعیین هدف تشکیل می دهد ممکن است هدف از مطالعه متفاوت باشد.
چند عامل در تعیین هدف موثر است:
۱) مرور کلی (شامل مرور فهرست مطالب، سرفصلها، و بخشهای کتاب)
۲) مشخص کردن فصل مورد نظر برای مطالعه و مرور تقسیم بندی های داخلی آن فصل
۳) طرح سوالاتی در ارتباط با مباحث مورد مطالعه
● زمان و مکان مطالعه
عامل دیگری که دراستفاده بهینه از مطالعه نقش موثری دارد مشخص کردن مکان مطالعه است. مکان مطالعه بر حسب عادت افراد متفاوت است. عده ای علاقه دارند در منزل مطالعه کنند و بعضی در کتابخانه و یا در پارک و یا مکانهای طبیعی. سعی کنید در محلی ساکت و برخوردار از نور کافی مطالعه کنید.
این سوال همیشه پیش روی مطالعه کنندگان هست که مطالعه در چه زمانی بهتر است؟ شکی در این نیست که قبل و بعد از خواب مناسب ترین وقت مطالعه است. اگر چه در مورد زمان مطالعه دیدگاههای متفاوتی وجود دارد. البته نمی توان کلیه افراد را مقید به زمان خاص نمود زیرا نیاز و علایق افراد فرق می کند.
برای کسانیکه اهتمام به مطالعه دارند، استراحت امری ضروری و لازم است. سیستم فکری انسان مانند یک ماشین است که هر از چند وقت یک بار نیاز به سرویس دهی و استراحت دارد. ذهن و فکر و حافظه انسان اگر بیش از حد مورد استفاده قرار گیرد خسته می شود و کارآیی خود را از دست می دهد. استراحت صرفا به معنی خوابیدن نیست بلکه کنار گذاشتن کار مطالعه در هنگام خستگی و پرداختن به اموری دیگر که با آن فضای فکری و ذهنی انسان تغییر پیدا می کند.
● تمرکز حواس و تطابق
برای ایجاد پیوند بین ذهن خواننده با مطالب کتاب نیازمند تمرکز حواس هستیم. در این صورت نه تنها رغبت مطالعاتی افزایش می یابد بلکه مطالب بهتر و مفیدتر در ذهن طبقه بندی می شوند. در تمرکز حواس چند چیز نقش مهم دارد:
۱) برخورداری از انگیزه کافی
۲) مشخص بودن هدف
۳) ارتباط موضوع مورد مطالعه با یافته های قبلی
۴) ساکت بودن محیط مطالعه
۵) عدم تغییر و جابجایی های مکرر در مکان مطالعه
گاهی اوقات فهمیدن و درک کردن بعضی از مفاهیم یا موضوعات سخت و دشوار است. و ممکن است شخص را از ادامه مطالعه باز دارد. تطابق یعنی بین آنچه که می خوانید با محیط خارجی هماهنگی بوجود آورید.
● خلاصه نویسی
خلاصه نویسی روشی ارزشمند و کاربردی است که در تمام رشته ها قابل استفاده می باشد. البته عادت کردن به خلاصه نویسی در هفته های اول کار سختی است ولی با مرور زمان آسان خواهد شد و از انجام آن لذت خواهید برد.
در پایان این قسمت به پنج روش متداول در مطالعه اشاره می کنم:
۱) روش مطالعه اجمالی
۲) روش عبارت خوانی
۳) روش سریع خوانی
۴) روش دقیق خوانی
۵) روش مطالعه نوشته های ادبی و هنری
● چند نکته دیگر
۱) ما معمولا از دیگران می پرسیم چه مطالعه می کنی؟ اما کمتر اتفاق می افتد که از دیگران بپرسیم چگونه مطالعه می کنی؟ در حالیکه چگونگی و نحوه مطالعه است که اشخاص سطحی و افراد ژرف اندیش را از یکدیگر متمایز می کند.
۲) برخی از کتاب ها را باید چشید و بعضی را باید بلعید و تنها معدودی از کتابها را باید خوب جوید و هضم کرد.
۳) برای گزینش درست کتاب، پیشگفتار و مقدمه فهرست آن را مطالعه کنید. زیرا معمولا با مطالعه این قسمت ها می توانید شناختی همه جانبه و برداشتی کلی نسبت به کل کتاب به دست آورید.
۴) هدف زود تمام کردن کتاب نیست بلکه خوب تمام کردن کتاب یا خوب خواندن آن مورد نظر است بدیهی است که کیفیت مطالعه بر کمیت ارجح است. نظامی گنجوی می گوید:
می کوش به هر ورق که خوانی
تا معنی آن، تمام دانی
● چگونه فرزندانمان را به مطالعه علاقمند کنیم؟
۱) تجربه نشان داده است که اگر کودکی از همان دوران کودکی حتی دوران نوزادی با کتاب سر و کار داشته باشد در نوجوانی و جوانی از علاقمندان به کتاب خواهد شد و در مدرسه از اعتماد به نفس بیشتری برخوردار خواهد شد.
۲) پدر و مادر مطالب را با صدای بلند بخوانند و مطالب را برای فرزندان از روی کتاب بخوانند و برای آنها تعریف کنند.
۳) متخصصان آموزش معتقدند که نوزاد در شکم مادر می تواند صداهای بیرون را تشخیص دهد و از هفته بیستم بارداری مادر، قادر به شنیدن صداهای خارج از رحم مادر است. در یک مطالعه که بر روی تعدادی از مادران انجام شد از آنها خواسته شد در طول دوران بارداری با صدای بلند شعرهای مهد کودک را به تکرار بخوانند. تمامی نوزادان پس از تولد نسبت به همان اشعار پاسخ و واکنش مثبت نشان دادند. دانشمندان علوم قرآنی نیز با استفاده از این روش، به مادران باردار توصیه می کند در صورتی که می خواهند فرزندان آنان در آینده حافظ قرآن شوند هر روز مقداری آیات قرآن را با صدای بلند قرائت کنند.
۴) در هنگام قرائت کتاب برای کودک او را تشویق کنید تا حدس بزند چه اتفاقی پس از آن خواهد افتاد، و او را برای بدست آوردن جواب صحیح یاری نمائید و در صورت جواب صحیح او را مورد تشویق قرار دهید. و این روش را ادامه دهید.
۵) هر از چند وقت یکبار کتابهای گذشته را آورده و با یادآوری مطالب گذشته حافظه او را تقویت کنید.
۶) یکی از بهترین فعالیت ها برای کودکان در اوقات فراغت مطالعه کردن است. امروزه هر کسی بتواند اوقات فراغت خود را به نحو صحیح سپری کند کمتر در معرض خطر و آسیب ها قرار می گیرد.
۷) مقابل دیدگان فرزندان کتاب بخوانید، تا الگوی مناسبی برای آنها باشید.
۸) ما در قبال فردای کودکان خود مسئولیم و نمی توانیم با بهانه های واهی از این خوراک فرهنگی و معنوی غافل شویم. اگر پدر و مادری که از سر کار و بازار به خانه برمی گردد یک کتاب نیز برای فرزندش خریداری کند این عمل ناخودآگاه انس با کتاب را در کودک ایجاد خواهد کرد.
۹) پدران و مادران و اولیای مدرسه بازدید از کتابخانه های عمومی و مهم را فراموش نکنند.
● چند توصیه به پدران و مادران
۱) سعی کنید نزدیک ترین کتابخانه عمومی محل سکونت خود را شناسایی کنید و فرزند خود را به عضویت آن در آورید و از آنجا کتاب امانت بگیرید و مطالعه نمائید.
۲) سعی کنید گاهی تلویزیون را خاموش کنید و به مطالعه بپردازید.
۳) سعی کنید با افراد اهل مطالعه و اندیشمند بیشتر در ارتباط باشید و با آنها رفت و آمد کنید تا شوق مطالعه در شما و خانواده شعله ور شود.
۴) سعی کنید در پیش چشم فرزندان کتاب و مجله بخوانید.
۵) سعی کنید با مشورت کارشناسان برای فرزند خود مسیر مطالعاتی و برنامه کتابخوانی تنظیم نمایید و بر اساس آن عمل کنید.
● فقر شدید کتابخانه
۱) بر اساس آماری که برخی نشریات منتشر کرده اند هم اکنون ۱۵۷۳ باب کتابخانه با ظرفیتی معادل ۱۰۲۸۰۶ صندلی و تعداد ۱۴۵۷۲۶۲۳ جلد کتاب با ۴۴ میلیون مراجعه کننده در کشور وجود دارند. البته نمی دانیم این آمارها چقدر دقیق است و آیا کتابخانه های خارج از مدیریت ارشاد را نیز شامل می شود یا نه؟ به هر صورت این مقدار کتابخانه و کتاب قابل بررسی و نیازمند مدیریت و برنامه ریزی دقیق تر و حساب شده تر است.
۲) آمارهای موجود نشان می دهد که سوئد با حدود ۶ میلیون نفر جمعیت چهار هزار کتابخانه و چهار تا پنج هزار کتابخانه عمومی دارد. به بیان دیگر سوئد با داشتن یک هفتم جمعیت ما حدود هفت برابر ما کتابخانه عمومی دارد. این در حالی است که کتابخانه های عمومی تحت پوشش وزارت ارشاد ۱۵۷۳ واحد است.
۳) به این نکته توجه کنید، در هر سال به طور میانگین به ازای هر صد ایرانی ۹۶۲ جلد کتاب به کتابخانه های عمومی کشور افزوده می شود. یعنی رقمی حدود ۵۵۰ هزار جلد در یکسال، این در حالی است که روند افزایش سالیانه کتاب به طور متوسط در فنلاند یک میلیون و ۸۰۰ هزار جلد کتاب و در مالزی ۸۸۶۶۷۳ و در لهستان ۴۲۹۸۶۸۴ جلد کتاب به کتابخانه های این کشورها اضافه می شود.
● نقش مسجد در گسترش فرهنگ مطالعه
در طول تاریخ مسجد نقش مهم و اساسی در امورات اجتماعی و فرهنگی مسلمان ایفا کرده است. چه در زمان پیامبر و امیرالمومنین(ع) که مساجد علاوه بر محل عبادت بودن دارالقضاء و دارالحکومه مسلمانان بوده است و چه بعد از آن همواره محل نشر فرهنگ و معارف دینی شناخته شده است. مسجد اولین مکانی بوده که در جامعه اسلامی کتاب به آنجا راه پیدا کرد. در هر مسجدی کتابخانه ای ایجاد شد با افزایش کتابها این کتابخانه ها به مراکز تعلیم و تربیت تبدیل می شوند. وجود هزاران وقف نامه و اهداء قرآن و کتب مذهبی و علمی به مساجد از سوی افراد مختلف بویژه دانشمندان باعث بوجود آمدن کتابخانه ها بوده است. کتابخانه همواره در مساجد بعنوان یک نهاد فرهنگی و آموزشی محسوب می شده است. چه بسا در زمانهائیکه کتابخانه های دولتی هنوز بوجود نیامده بود کتابخانه های مساجد که با همت واقفین و دانشمندان راه اندازی می شد این نیاز را پاسخ می داد و در خدمت علاقمندان بود. دکتر زیگریدهونکه مستشرق اروپایی در این خصوص چنین می گوید: در ده تا دوازه جلد فهرست بزرگ کتابخانه شهری را صورت برداری کرده بودند هر مسجد کتابخانه ای داشت. در کتابخانه رصدخانه مراغه تعداد چهارصد هزار جلد کتاب جمع آوری شده بود.
● رادیو و تلویزیون و کتاب
۱) مردم ما معمولا اینگونه اند که اگر می خواهند کتاب داستانی بخوانند. نه به این عنوان که می خواهند کتاب بخوانند بلکه بخاطر اینکه دنبال قصه هستیم می خوانیم. حالا اگر این قصه را بتوان در رادیو و تلویزیون شنید به طرف کتاب نمی روند. اگر به یک وسیله شنیداری دسترسی نداشته و یا علاقه نداشته باشند ناچارا سراغ کتاب می روند.
۲) امروز اینترنت به شدت گسترش پیدا کرده و قبل از اینکه بعضی ها مطالعه را تجربه کنند آنرا جایگزین مطالعه می کنند.
۳) تلویزیون تأثیر و نفوذ شگفت انگیزی بر افکار و نگرشها، باورها، عواطف و رفتارهای مخاطبان (بویژه کودکان و نوجوانان) دارد. الگوهایی که در برنامه های تلویزیون به کار گرفته می شود می تواند به طور مستقیم و غیر مستقیم بر مخاطبان تاثیر بگذارد. منابع مطالعات نشان می دهد تهیه فیلم از روی یک نوشته ادبی، معروفیت آن را صد چندان می کند و باعث می شود تا افراد زیادی را به مطالعه و خواندن علاقمند کند.
۴) صدا و سیما با آموزش عمومی روشها و اصول صحیح مطالعه، یکی از موانع فرهنگ مطالعه و رکود کتابخوانی را بر طرف کند.
۵) معرفی نویسندگان ارزشمند و برگزیده کشور و تعظیم و تکریم جایگاه آنان در صدا و سیما.
۶) صدا و سیما می تواند با تاکید بر نقش و جایگاه قرآن در راهنمایی و دلالت نمودن انسانها به تبیین و روشنگری و تفکر و اندیشه (سوره بقره آیه ۲۶۶ سوره آل عمران آیه ۱۱۸ و ۱۰۳ - سوره نساء آیه ۸۲ - سوره یونس آیه ۳۱ - سوره اعراف آیه ۱۴۲ - سوره انعام آیه ۹۹ - سوره غافر آیه ۲۱ و ۸۳ - ) که همگی ناظر بر موضوع کتابخوانی کتاب و مطالعه است. آنها را بدان سمت سوق دهد.
● موانع و مشکلات مطالعه
۱) غلط بودن روش های مطالعاتی که بیشتر جنبه ذهنی دارد و این روش باعث خستگی و ایجاد و شکاف میان کتاب و مطالعه کننده می شود.
الف) بسیاری از مطالعه کنندگان با یادداشت کردن و خلاصه نویسی و... بیگانه هستند. حداقل می توان با استفاده از ابزار کوچکی مثل مداد با کشیدن خط زیر مطالب مهم در آینده از نتیجه مطالعه خود بهره برد.
ب) در صورتی که مطالعه بی جهت بوده و از روی بی انگیزگی و بی علاقگی انجام شود فرد دچار کتاب زدگی شده و شخص از مطالعه فاصله می گیرد.
۲) گرانی قیمت کتاب: یکی از دلایل دوری افراد از کتاب گرانی قیمت آن است. البته برای حل این مشکل می توان عضو کتابخانه شد و یا با دوستان خود کتابهایتان را به همدیگر امانت دهید و یا به صورت مشترک کتاب بخرید.
۳) بیسوادی والدین: اشتغال بیش از حد آنان، وجود انواع وسایل اطلاع رسانی صوتی، تصویری و الکترونیکی و مشکلات اقتصادی فرصتی برای مطالعه باقی نگذاشته است. با این وجود دوره کتاب و کتابخوانی به پایان نرسیده است.
● چند پیشنهاد در بهبود وضعیت کتاب و کتابخوانی
۱) کتابخانه های کوچک مساجد، تکایا، ارگانها، و روستا ایجاد و تقویت شود و از طرف دولت متولی رسیدگی به آن معین شود.
۲) حتی المقدور کتابخانه ها به صورت قفسه باز اداره شوند.
۳) کتابهای اضافی و تکراری کتابخانه ها که حداکثر مورد استفاده قرار نمی گیرد خارج شده و در بخش ویژه نگهداری شود و در صورت درخواست به علاقمندان به صورت امانت داده شود.
۴) اتحادیه های صنفی در محل کار خود کتابخانه با موضوعات اختصاصی، صنفی و عمومی جهت استفاده اعضاء تشکیل شود.
۵) در ادارات و سازمانها، کتابخانه تاسیس شده تا نیازهای عمومی، دینی و تخصصی آنان را تامین کند.
۶) در کنار مصلاهای نمازجمعه یک کتابخانه و قرائت خانه (ویژه خواهران و برادران) تاسیس شود.
۷) مسابقات کتابخوانی و خلاصه نویسی بین اعضای کتابخانه ها و همچنین برای عموم برگزار شود.
۸) ارتباط بین کتابخانه با مسجد و حوزه علمیه، مصلای نماز جمعه برقرار شده و موانع موجود برداشته شود.
۹) در شهرکهای جدیدالتاسیس در هر محله یک کتابخانه در نظر گرفته شود و به امکانات لازم تجهیز شود.
۱۰) در بیمارستان ها در هر بحش کتابخانه ای تشکیل شود و با توجه به نیاز مریض ها کتاب اختصاص داده شود.
۱۱) به کتاب و کتابخوانی بهای لازم داده شود و یکصدم بودجه ای را که برای تربیت بدنی و اعزام تیم های ورزشی به خارج از کشور هزینه می شود صرف فکر و فرهنگ شود.
۱۲) صداوسیما گامهایی در جهت معرفی کتابخانه ها، کتابخانه های فعال را معرفی کند.
۱۳) خیرین همانگونه که در امر مدرسه سازی- مسجدسازی و مراکز عمومی فعالیت چشمگیر دارند، در امر کتابخانه سازی و تجهیز و تامین نیازمندیهای آنها نیز قدم بردارند.
۱۴) سیره بزرگان جهان اسلام در باب مطالعه و کتابخوانی تدوین و در تیراژ وسیع منتشر شود، مثلا سیره علامه امینی، امام خمینی(ره) علامه طباطبائی آیت الله نجفی مرعشی و... برای نسل جوان تبیین شود.
۱۵) علاوه بر قرآن و نهج البلاغه و صحیفه سجادیه، کتابهای مفید بویژه کتابهایی در زمینه روش همسرداری و تربیت فرزند، ازدواج موفق و اخلاق زناشویی پیش بینی شده و به زوج های جوان اهداء شود.
۱۶) توسط صداوسیما روشهای صحیح مطالعه آموزش داده شود.
۱۷) در کتابهای درسی فصل هایی به روشهای صحیح مطالعه اختصاص داده شود.
۱۸) جلب توجه افکار عمومی نسبت به موضوع اهمیت کتاب و کتابخوانی و توسعه کتابخوانی و توسعه کتابخانه ها.
۱۹) از کتابهای جیبی استفاده کنید و آنرا همیشه همراه داشته باشد و هر جایی که امکان استفاده و مطالعه بود از آنها بهره ببرید.
۲۰) سعی کنید در محیط کار خود شرایطی را فراهم کنید تا بتوانید لحظاتی را به مطالعه بپردازید.
۲۱) در کلاس درس و یا در جمع های بزرگ که به مناسبت های خاص مثل اعیاد، جشن ها، رحلت ها یا اتفاقات و حوادث مهم رخ می دهد کتاب معرفی کنید و مردم را تشویق به مطالعه آن کتاب نمائید.
۲۲) اگر می خواهید فرهنگ کتابخوانی در مدارس ما گسترش یابد، تجدیدنظر در سیاست های فرهنگی مرتبط با کتاب در وزارت آموزش و پرورش الزامی است.
۲۳) برای تربیت دانش آموز کتابخوان به معلم کتابخوان و کتاب دوست نیاز داریم که متأسفانه در حال حاضر تعداد این افراد بسیار کم است.

حجت الاسلام والمسلمین غلامرضا نیشابوری
امام جمعه ساوجبلاغ

منبع : روزنامه کیهان