جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


سهم ما از اکران


سهم ما از اکران
متوازن نبودن میزان تولید فیلم و ظرفیت اکران در سینماهای ایران همواره در سال های اخیر مورد بحث بوده و یکی از مشخص ترین تبعات آن صف طولانی فیلم هایی است که در نوبت اکران می مانند. اما شکل گیری این صف طولانی گاهی دلایلی بیشتر از نبود سالن سینما دارد، زیرا عملاً این مشکل فقط شامل حال گروه خاصی از فیلم ها می شود و آن هم فیلم های به اصطلاح «مخاطب خاص» است. اما گروه دیگری از فیلم ها که صف فیلم های در انتظار نمایش را طولانی تر می کنند آثاری هستند که در اداره کل نظارت و ارزشیابی دچار مشکل می شوند؛ فیلم هایی که مجوز نمایش کسب نمی کنند یا فیلم هایی که مجوز می گیرند و در این وضع هم به آنان اجازه اکران داده نمی شود. این گروه از فیلم ها در طول تاریخ سینمای ایران همواره وجود داشته اند و گاه با تاخیرهای چند ساله اکران شدند و بعضی هیچ گاه رنگ پرده سینما را به خود ندیدند.
تمامی آنچه گفته شد حاصل دسته بندی کلی فیلم های بازمانده از اکران است اما در نگاه های جزء به جزء بسیاری از ناگفته ها در مورد این آثار عیان می شود.
● دسته اول؛ سهم ناچیز اکران
اصلاً در سرنوشت برخی فیلم ها نوشته شده که یا باید اکران نشوند یا گاهی اوقات سهم اندکی از اکران به دست آورند. به این فیلم ها در اصطلاح عام فیلم های هنری یا مخاطب خاص می گویند و هر سال یا شش ماه یک بار بحث اختصاص سالن های سینمای خاص برای نمایش آنها به میان می آید اما این طرح یا در نطفه خفه می شود یا اجرایی ناقص و محدود دارد. از جمله فیلم هایی که در این دسته قرار می گیرند می توان به «هفت پرده» فرزاد موتمن، «سفره ایرانی» کیانوش عیاری، «تک درخت ها» سعید ابراهیمی فر، «آخرین ملکه زمین» محمدرضا عرب، «چند کیلو خرما برای مراسم تدفین» سامان سالور، «آدم» عبدالرضا کاهانی، «دم صبح» حمید رحمانیان، «زمان می ایستد» علیرضا امینی، «مواجهه» سعید ابراهیمی فر، «از دوردست» رامین محسنی، «باز هم سیب داری؟» بایرام فضلی، «پابرهنه در بهشت» بهرام توکلی، «خاموشی دریا» وحید موسائیان، «ژانی گه له» جمیل رستمی، «گناه من» مهرشاد کارخانی و «نسل جادویی» ایرج کریمی اشاره کرد که سه فیلم اول پس از تعطیلی شرکت فیلمسازی وراهنر در پخش دچار مشکل شدند اما از سوی دیگر نبود سالن مناسب برای اکران تمامی این فیلم ها آنها را از نمایش بازداشته است.
سعید ابراهیمی فر سازنده دو فیلم «تک درخت ها» و «مواجهه» مشکل اصلی اکران نشدن فیلم هایش را نبود سالن سینما می داند. او در این زمینه می گوید؛ « با وجود آنکه هر دو فیلم من پروانه نمایش دارند فرصت اکران به دست نمی آورند و علت اصلی آن را نبود سالن سینمای کافی برای فیلم های تولید شده می دانم.» او با اشاره به طرح های ناموفق اکران فیلم های خاص می گوید؛ « هر از گاهی برنامه یی برای اکران این گروه فیلم ها ریخته می شود اما همان طور که تاکنون دیده شده این طرح ها به نتیجه یی مثبت نرسیده اند و بسیاری از فیلم ها به امید راه افتادن این طرح همچنان در صف اکران باقی مانده اند.» او راه حل این مشکل را اختصاص سالن هایی از سوی دولت به این فیلم ها می داند و می گوید؛ « دولت می تواند تعدادی از سالن هایی که در اختیار دارد را به فیلم هایی اختصاص بدهد که هدف از تولید آنها رسیدن به یک اثر هنری بوده و مطمئناً سازنده آن می خواهد تماشاگر اثرش را ببیند.» او مایل نبودن سینماداران خصوصی را به نمایش فیلم های هنری که اغلب فروش کمی دارند امری عادی دانسته و اکران کردن فیلم های اینچنینی را وظیفه دولت می داند. دولت در این سال ها چندین بار برای تحقق این خواسته اقدام کرده اما تمامی تلاش های صورت گرفته نتیجه یی قابل توجه نداشته است. در پاییز و زمستان سال ۸۳ فیلم های خاص در قالب گروه سینمایی آسمان باز اکران شدند، هرچند که این طرح بیشتر از سه یا چهار ماه دوام نیاورد اما می توان آن را موفق ترین طرح در این زمینه دانست چون حداقل باعث شد تعدادی از فیلم ها همانند «از کنار هم می گذریم» و «چند تار مو» ساخته ایرج کریمی و «خاموشی دریا» وحید موسائیان اکران شوند اما اینها تعداد بسیار اندکی از فیلم هایی هستند که کارگردانانشان از دولت انتظار دارند فرصتی برای نمایش اثرشان به وجود آورد. البته در تابستان سال جاری نیز طرح اکران فیلم های خاص از سوی رئیس اداره کل نظارت و ارزشیابی مطرح شد اما محمود اربابی نیز نتوانست در این زمینه کاری از پیش ببرد.
● دسته دوم؛ اکران بی اکران
اصلاً برخی فیلمساز ها فیلم می سازند در شرایطی که می دانند سرنوشت اثرشان اکران نشدن است. این اتفاق هم بر اساس گفته آنان چندان دلیل موجهی ندارد اما عملاً امر اکران در مورد آثار آنان اتفاق نمی افتد و حتی می توان گفت مساله یی بعید است.
از جمله این فیلمسازان می توان به ابوالفضل جلیلی اشاره کرد. جلیلی در طول فیلمسازی اش فقط یک بار توانسته فیلمش را در میان تماشاگران در سالن سینما ببیند و آن هم به سال های ۶۰ و زمان نمایش «گال» باز می گردد. پس از آن ابوالفضل جلیلی فیلم ساخت و برای تلویزیون هم ساخت اما فیلمش روی پرده نرفت. البته تلویزیون یک بار در اقدامی نادر در نوروز سال ۸۰ تعدادی از فیلم های او را نمایش داد اما حتی این حرکت نیز نتوانست نگاه مسوولان سینمایی را به آثار او تغییر دهد و باز هم جلیلی فیلم ساخت و اکران نشد به گونه یی که می توان به راحتی گفت اکران نشدن فیلم های او دیگر اتفاق نیست و جزء ویژگی های این فیلمساز محسوب می شود. او علاوه بر فیلم های قدیمی اش دو فیلم «حافظ» و «گل یا پوچ» را به صورت اکران نشده دارد.
ابوالفضل جلیلی خود در این زمینه می گوید؛«احساس می کنم من شبهه برانگیز شده ام. یعنی هر کاری که انجام دهم همواره این نگاه شبهه ناک به من وجود دارد. وقتی به فیلم هایی که اکران می شوند نگاه می کنم می بینم برخی از آنان کارهای نازلی هستند که لطمات بسیاری به فرهنگ و تربیت اجتماعی می زنند. نوع تیپ سازی های صورت گرفته در آنان کاملاً مخرب است اما با این وجود، چنین فیلم هایی اکران می شوند و کارهای من اصلاً نمی توانند رنگ پرده را در ایران به خود ببینند.» او پس از آنکه سال ها شاهد اکران نشدن فیلم هایش بوده، حالا اعلام می کند تولید اثر هنری دیگر برای بسیاری اهمیت ندارد. او می گوید؛ « سال های سال من و برخی دیگر از فیلمسازان برای فرهنگ و هنر این کشور تلاش کردیم اما گویا این مساله برای کسی اهمیت ندارد زیرا من حتی برای تهیه کرایه خانه ام باید از کسی پول قرض کنم که با یکدیگر مخالفیم و تفاوت دیدگاه داریم.» از نگاه جلیلی دلیل اکران نشدن فیلم هایش بی توجه بودن مسوولان نسبت به آثاری است که بیش از بار مالی، بار فرهنگی دارند.
علاوه بر ابوالفضل جلیلی، جعفر پناهی نیز فیلم می سازد در شرایطی که با وجود میل و رغبت بالای او برای نمایش فیلم هایش در داخل کشور آثارش این فرصت را به دست نمی آورند. او هم فقط یک بار تجربه اکران عمومی فیلمش را داشته است. در اوایل دهه هفتاد «بادکنک سفید» پناهی همانند پدیده یی ظاهر شد و فیلمسازی را به سینمای ایران معرفی کرد که توانست در همان سال های جوانی مهمترین جوایز معتبرترین جشنواره های بین المللی را از آن خود کند اما حالا در کنار«آئینه»، «دایره» و «طلای سرخ» و «آفساید» هم قرار گرفته است. «آفساید»ی که پناهی درباره آن می گوید؛ « آفساید با کسب پروانه ساخت تولید شد و پس از آن به جشنواره فجر رفت. اینها باعث شد احساس کنم دیگر مشکلات موجود بر سر راه اکران فیلم هایم برطرف شده اما عملاً آنچه تاکنون اتفاق افتاده نشان از آن دارد که چیزی تغییر نکرده و فیلمی هم که با مجوز ارشاد ساخته شده نمی تواند روی پرده برود.»
مانی حقیقی دیگر فیلمساز این گروه است. هرچند او تاکنون فقط دو فیلم ساخته و نسبت به پناهی و جلیلی در ابتدای راه است اما همین دو فیلم او هم نتوانسته اکران شود هرچند «کارگران مشغول کارند» و «آبادانی ها» هر یک به دلیلی متفاوت از اکران بازمانده اند. «کارگران مشغول کارند» فیلمی با ساختار متفاوت است که دو سال قبل در جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و در این مدت دو سال اکران نشده است. البته با توجه به حال و هوای «کارگران مشغول کارند» به نظر می رسد برای اکران نیازمند راه افتادن گروه سینمایی اکران فیلم های خاص است. اما به نظر می رسد به طور کلی پرونده «آبادانی ها» بسته شده باشد. این فیلم به صورت دیجیتال تولید شد و در مقطعی پایین بودن کیفیت فنی فیلم و پس از آن برخی موضوعات مطرح شده در کار به عنوان دلایل اکران نشدن آن عنوان شد. اما این دو اتفاق مانی حقیقی را از فیلمسازی باز نداشته زیرا او «کنعان» را در دست تولید دارد.
نیکی کریمی هم شرایطی مشابه با مانی حقیقی دارد. او هم دو فیلم ساخته و هر دو فیلم اکران نشده است. «یک شب» که در جشنواره فجر هم به نمایش در آمد و پروانه نمایش گرفت قرار بود در زمستان سال گذشته اکران شود اما از آن زمان همواره نوبت نمایش فیلم جا به جا شد تا اینکه ابتدا نیکی کریمی نامه نوشت که می خواهد فیلم دارای پروانه نمایش اش را اکران کند و سپس با دریافت این مساله که خواسته اش راه به جایی نبرده درخواست خود را پس گرفت و اعلام کرد که دیگر تمایلی به اکران شدن «یک شب» ندارد. در حال حاضر «چند روز بعد» دیگر ساخته او هم اکران نشده است. مدت زیادی هم از تولید آن نمی گذرد و می توان امیدوار بود بالاخره در صورت فراهم شدن شرایط مساعد این فیلم روی پرده برود.
نخستین فیلم سینمایی محمد احمدی با عنوان «شاعر زباله ها» امکانی برای اکران نداشته است و شنیده می شود آنچه مانع اکران اثر می شود، موضوع خاص فیلم است، فیلمی که فیلمنامه آن توسط محسن مخملباف نوشته شده بود.
● دسته سوم؛ وعده بیهوده اکران
گاهی اوقات برخی، فیلم خود را کاملاً قانونمند می سازند و از آن دسته فیلمسازانی هم نیستند که تلویحاً در میان سینمایی ها این مساله جا افتاده باشد که فیلمشان اکران نمی شود اما در مسیر فیلمسازی با اتفاق اکران نشدن اثرشان مواجه می شوند.
داریوش مهرجویی از این دسته است. «مدرسه یی که می رفتیم» ده سال مجوز اکران نگرفت تا بالاخره با جرح و تعدیل بسیار به نمایش در آمد. «گاو» نیز چند ماهی اجازه نمایش نداشت. «دایره مینا» هم با چند سال تاخیر به نمایش درآمد. «بانو» دیگر ساخته این کارگردان که پس از انقلاب تولید شد و حدود شش سال اجازه اکران نداشت بالاخره در نیمه دوم دهه ۷۰ روی پرده رفت. اما نکته قابل توجه در مورد آن، حذف نشدن حتی یک پلان از فیلم در زمان اکران بود. یعنی فیلمی که شش سال نمی توانست اکران شود زمان نمایش به صورت کامل روی پرده رفت. همین مساله امید ها را برای اکران «سنتوری» که فعلاً نمی تواند اکران شود، بالا می برد. «سنتوری» تازه ترین ساخته مهرجویی تا مرحله نصب بیلبوردها و تعیین سالن های سینما نیز پیش رفت اما دقیقاً در روزی که باید فیلم اکران می شد، به نمایش در نیامد.
اکران نشدن «به رنگ ارغوان» نیز یک اتفاق خبرساز بود. ابراهیم حاتمی کیا که فیلمسازی مورد توجه و تایید بوده است، برای اکران «به رنگ ارغوان» دچار مشکل شد. این فیلم حتی در جشنواره فیلم فجر هم نتوانست به نمایش درآید و حاتمی کیا نیز سروصدای زیادی برای به نمایش در آمدن فیلمش به وجود نیاورد تا همه چیز در آرامش پیش برود. در این میان سید جمال ساداتیان تهیه کننده فیلم هر از گاهی خبر از اکران احتمالی آن داد اما تاکنون هیچ یک از این خبرها تحقق نیافته است.
مجتبی راعی نیز فقط براساس یک اتفاق در فهرست کارگردان هایی قرار گرفت که فیلمشان امکان اکران به دست نیاورده است. «سفر به هیدالو» دقیقاً قرار بود زمانی اکران شود که برای یکی از بازیگران فرعی فیلم مشکلی به وجود آمد و این مشکل دامن فیلم راعی را هم گرفت به گونه یی که سردرهای «سفر به هیدالو» از سینماها جمع شد. شاید مرور زمان بتواند امکان نمایش فیلم راعی را به وجود آورد.
فریدون جیرانی در سه گانه «ستاره ها» تلاش کرد پشت صحنه سینما را نشان دهد و همین مساله مانعی برای اکران جلد اول و سوم «ستار ه ها» به وجود آورد. در حالی که «ستاره است» توانست اکران شود اما اعتراض تهیه کنندگان به جلد اول فیلم آن را از اکران بازداشت و در این میان «ستاره بود» هم به نمایش درنیامد. اتفاقی که تاکنون در مورد فیلم های فریدون جیرانی رخ نداده بود.
«نیوه مانگ» در میان فیلم های بهمن قبادی از آن جهت که برای تولید آن سراغ بازیگران حرفه یی سینما رفته بود، اثری متفاوت محسوب می شد. فیلم مرحله تولید خبرسازی هم داشت. هدیه تهرانی غیر از بازیگری در فیلم دستیاری کارگردان را هم انجام می داد و فیلمبردار «ارباب حلقه ها» تصاویر فیلم قبادی را ثبت می کرد اما به محض اینکه تولید فیلم پایان یافت و قرار شد برای حضور در جشنواره یا اکران عرضه شود مشکلات به وجود آمد، به گونه یی که برخلاف اکران دیگر ساخته های قبادی این اثر فعلاً امکان اکران عمومی به دست نیاورده است.
● دسته چهارم؛ بدشانسی در اکران
محمدعلی سجادی سه فیلم «تردست»، «شوریده» و «مخمصه» را اکران نشده دارد. فیلم اول مجوز گرفته و این مجوز باطل شده، دو فیلم بعدی در حال حاضر پروانه نمایش دارند اما پخش کنندگان آن برای اکران اقدامی نمی کنند. محمدعلی سجادی در مورد شرایطی که برای ساخته های اخیرش به وجود آمده، می گوید؛ « تردست با تردستی تمام در محاق توقیف رفته و شوریده و مخمصه با آنکه پروانه نمایش دارند و در دست پخش کنندگان توانای سینما هستند اکران نمی شوند. واقعاً من دلایل این رفتار را با فیلم هایم نمی دانم، در حالی که معتقدم درصورت اکران این فیلم ها می توانند موفق عمل کنند و فروش قابل قبولی نیز داشته باشند.»
«پرونده هاوانا» ساخته علیرضا رئیسیان در دوران تولید با مشکلات بسیاری روبه رو شد و بالاخره در جشنواره فجر به نمایش در آمد اما تاکنون اکران نشده است و دلیل اصلی اکران نشدن آن برخی اختلافات میان تهیه کننده و کارگردان عنوان می شود.
● دسته پنجم؛ رانده از اکران
فیلم های بدنه که همواره خوش شانس ترین فیلم ها در به دست آوردن سالن نمایش بوده اند، گاهی اوقات با مشکلاتی در اکران روبه رو می شوند که معمولاً تجربه نشان داده مشکلات آنان قابل حل است و فقط گذر سال ها می تواند حتی فیلم های تاریخ مصرف گذشته را راهی پرده کند. در حال حاضر «خواستگار محترم» ساخته داود موثقی، «ملودی» ساخته جهانگیر جهانگیری و «این ترانه عاشقانه نیست» رحمان رضایی با آن که محصولات سینمای بدنه هستند نتوانسته اند اکران شوند.
● یک راه حل
اضافه کردن سالن های نمایش بحثی است که سال ها است در مورد آن گفته می شود، اقدامات اندکی هم صورت گرفته اما هرگز کافی نبوده است. پس همچنان فیلم های تولید شده بالاتر از ظرفیت در صف اکران می مانند. لابی هایی که برای نمایش برخی فیلم ها وجود دارد گاهی اوقات نظم این صف را بر هم زده و اعتراض های کارگردانان را به همراه می آورد اما باز هم مشکل بر سر جاست. برخی فیلم ها که از اداره کل نظارت و ارزشیابی نیز پروانه نمی گیرند در انتهای این صف می ایستند و همچنان صف فیلم های اکران نشده طولانی تر می شود؛ تا بالاخره یک راه حل از سوی مدیر یا سینماگری بحران همیشگی سینما را برطرف کند.
سمیه علیپور
منبع : روزنامه اعتماد


همچنین مشاهده کنید