پیک نیک به مثابه رفتار اجتماعی

● طرح مسئله:
▪ ویژگی های جغرافیایی و جمعیتی محل پژوهش:
فضای حیاط دانشکده علوم اجتماعی را می توان به دو قسم عمومی و خصوصی و یا باز و بسته به لحاظ عرفی دسته بندی نمود.
این فضا از لحاظ ابزاری نیز به مکان هایی با ابزار نرم (پارک وار) و سخت(فضاهای عمومی تر) تقسیم پذیرند که قسمت عمومی همان طور که از نامش بر می آید به دلیل آن که در معرض دید همگانی است رفتارهای عرفی تر را می طلبد که میان افراد یک گروه یا هر دو گروه به چشم می خورد.
بر خلاف فضاهای باز تر که قسمت پنهان و یا همان فضاهای حیاط وار پشت ساختمان دانشکده را شامل می شوند رفتارهایی به مراتب فرا عرفی را شاهدیم که جمعیت ها و گروه های کوچک و در مواردی نیز گروه های بزرگ از دوستان را ایجاد می کنند و معمولا در ساعات ناهار(ظهر)مورد استفاده قرار می گیرند و البته باقی زمان ها نیز کم تر از ابزارهای خوراکی استفاده می شود.
البته خود این فضای به اصطلاح آزاد که بستر مناسبی برای رفتار های خصوصی بود قابل تقسیم به دو قسم بالا و پایین است و فضای بالایی از نظر اجتماعی و تراکمی بیشتر از فضاهای پارک وار پایین مورد استفاده قرار می گیرد (بنا به زمان های مختلف) و فضاهای عمومی صرفا در زمان ظهر و صرف ناهار مورد توجه گروه خاصی جماعت های دوستی قرار می گیرد.
کنشگران را بیشتر دانشجویان سالهای بالا(دوم به بعد) تشکیل می دادند که نمی توان از منظر رفتاری یکنواختی و انسجامی را در نظر گرفت.
معمولا پیک نیک های مذکور به دلیل انتخاب موضوع آن در ترم اول در فصول پاییز و ماه اول زمستان و اغلب به طور پراکنده در ماه های آبان و آذر و دی بر پا می گردید.بنابراین سرما و برودت هوا در انجام پیک نیک ها یکی از عوامل تاثیرگذار بود.
● تاریخچه محل یا موضوع پژوهش (منشا-وجه تسمیه-تغییرات و...)
حیاط دانشکده علوم اجتماعی بالاخص فضای پشت دانشکده از نظر تاریخچه چندان قابل بررسی نیست اما معمولا از طرف خود افراد برگزار کننده پیک نیک یا فضاهای مشابه آن با اصطلاحاتی خاص خوانده می شدند که در جای خود جالب توجه می نمود. برخی از آنها به شرح زیر است:
-حیاط خلوت همراه با رفتار های آزادانه
-بالا برره و پایین برره که صرفا و بدون دید طبقاتی به عنوان یک اصطلاح کاربرد داشت.
-فضاهیی برای گذران بخشی از اوقات فراغت با اصطلاحاتی چون ولگردی-پرسه زنی در مکانی پارک وار.(از دید مسئولین بدن فضاها با دیدی نه چندان مثبت نگریسته می شود.)
● ضرورت مسئله( اهمیت تحقیق-سوالات)
پیک نیک جزیی از یک کل یعنی اوقات فراغت محسوب می شود که دارای فاکتورهایی چون عناصر خوراکی و بازی و عناصر فضایی و زمانی است و خود در کنار دو فاکتور یعنی رفتارهای اجتماعی و ایجاد هویت جمعی و نیز فردی قرار می گیرد که خود زمینه میدانی مطلوب و مناسبی را برای پژوهش های انسان شناسانه فراهم می آورد.
پیک نیک های دانشجویی (خاصه در فضای حیاطی دانشکده علوم اجتماعی تهران)نوعی از پیک نیک های سازمان نیافته است که به گونه ای از فضا (نه یک فضای خاص) است که با کنار گذاشتن رفتارهای دائم که به عنوان ویژگی آشکار تمام پیک نیک هاست باید چنین گفت که پیک نیک های دانشجویی از منظر رفتاری چندان منسجم نیست.
● عموم سوالات تحقیق به شرح زیر است:
کنشگران را چه کسانی شامل می شوند؟
مکان پیک نیک و شرح آن به صورت مشخص.
تعداد کنشگران به چه میزان است؟
پیک نیک به چه فراوانی انجام می گیرد؟
چه چیزهایی در پیک نیک خورده می شود و چه کسانی آن را فراهم می کنند؟
فعالیت های حاشیه ای پیک نیک عمدتا چیست؟
خبر برپایی پیک نیک به چه صورت میان افراد مبادله می شود؟
● روش و ملاحظات روشی
▪اسنادی- مشاهده- مشاهده همراه با مشارکت- روش توصیفی
● یافته های پژوهش
۱) گونه شناسی کنشگران(مذکرومونث)و به تبع آن گونه شناسی رفتاری آنها در برخورد و یا شخصیت های هر یک از دوجنس(مذکرومونث)
۲) تقسیم فضایی به دو گونه عرفی (عمومی ) و آزادانه(خصوصی).
۳) رابطه عنصر زمان پیک نیک و تغییرات آن در فصل پاییز و زمستان اصولا پیک نیک در ماه های آبان و آذر و دی برپا میشد.
۴) کارکردهای آشکار و پنهان(کارکرد تخریبی و مناسب با هنجارهای تعریف شده)و دسته بندی فعالیت ها به دو دسته قبل و بعد از ناهار که فعالیت ها انجام شده در قبل از ناهار به طور طبیعی و از نظم و انسجام بیشتری برخوردار بود.وجود نوعی اشکال خودنمایی و سبک های اجتماعی خاص رفتارهای فردگرایانه که از طبقه بندی های ایجاد شده اجتماعی است.
۵) عدم وجود رفتارهای منسجم و تعریف شده که برگرفته از فضا –زمان-و حتی ابزارهای خوراکی (باتمام محدودیت های پیش بینی شده و طبیعی برای این پایگاه اجتماعی)بود.
۶) طرح مسائل اجتماعی-فرهنگی-مباحث سیاسی –شوخی های جمعی(نظیر جوک و...)-زندگی روزمره.
۷) بررسی محدودیت های اجتماعی- فرهنگی-محدودیت های مادی(ضعف در قدرت خرید علی رغم این که افراد وارد شده در پیک نیک به لحاظ مادی مشکلی را احساس نمی کردند.)و محدودیت های مشارکت(تقسیم کار در فراهم آوری عناصر) در برپایی پیک نیک مطالعه محدودیت های اجتماعی –فرهنگی می توان این نکته را اشاره کرد که این نوع محدودیتها تلفیقی از محدودیت های مکانی و حتی فراغتی است که با تلفیق دو جنس مونث و مذکر در قالب یک گروه دوستی تا حدی به مخالفت بر می خیزد و جلوه ای منفی از آن ارائه می دهد.
۸) گونه شناسی غذاها و خوراکی ها و دسته بندی و به طور کل عناصر پیک نیکی(اغلب غذاها از نوع غذاهایی با پخت و آماده سازی سریع بود.)
۹) ابلاغ خبر و اطلاع رسانی برای برپایی پیک نیک به صورت تلفنی و یا از طریق پیام کوتاه بود.
● نتیجه گیری
بی برنامگی و عدم انسجام و ناموزونی در برپایی پیک نیک از مولفه های اصلی پیک نیک دانشجویی بود.
در پایان باید گفت کنشگران برای ایجاد هویت-تعامل و تکامل- افزایش مهارت و نشان دادن آن به عنوان نقش های پنهان-لذت جویی (هر چند کوتاه مدت ) گذران اوقاتی از روز با دوستان و... به عنوان نقش های آشکار اقدام به ایجاد این گروه ها و به ویژه فضاهای این چنینی می کنند.
افراد معمولا به ایجاد بحث هایی که اصولا تفکرات خود را نشان می دهند برای نشان دادن جزیی از خود و ارائه نظرات استفاده می کردند.

تهیه کنندگان: زهرا امیریزدانی
هلیا بهرامی
واحد درسی:انسان شناسی شهری
نام استاد:دکتر فکوهی
سال و ترم تحصیلی: نیمسال اول: ۸۶-۸۵
منابع
۱ـ کوهستان، حسینعلی و علی‌اصغر خلیل‌زاده امینیان ـ پژوهشی در اوقات فراغت و راه‌های بهره‌وری از آن ـ مشهد ـ انتشارات تیهو ـ ۱۳۷۸.
۲ـ هیوود ـ لس و همکاران ـ اوقات فراغت ـ ترجمه: دکتر محمد احسانی ـ تهران ـ انتشرات امید دانش ـ ۱۳۸۰.
۳ـ لئوبی، هندری و دگیران ـ اوقات فراغت و سبک‌های زندگی جوانان ـ ترجمه: مرتضی ملانظر ـ فرامرز گلولی دزفولی ـ سازمان ملی جوانان ـ تهران ـ ۱۳۸۱.
۴ـ آصفی ـ آصفه و همکاران ـ جوانان و چگونگی گذران اوقات فراغت آنها ـ تهران ـ انجمن ملی اولیا و مربیان.
۵ـ دانشگاه تهران ـ دانشکده ادبیات و علوم انسانی ـ پایان‌نامه لیسانس ـ تحقیقی در گذراندن اوقات فراغت دانشجویان دانشگاه تهران ـ محمد میرازایی (سال ۴۶ـ۴۵) ـ استاد راهنما: دکتر راسخ.
۶ـ دانشگاه تهران ـ دانشکده علوم اجتماعی و تعاون ـ پایان‌نامه لیسانس ـ نحوه گذران اوقات فراغت دانش‌آموزان دبیرستان ـ نگارش: محمدقلی مستعان (۵۳ـ۵۲) ـ استاد راهنما: فرنگیس اردلان.
۷ـ دانشگاه تهران ـ دانشکده علوم اجتماعی ـ پایان‌نامه فوق‌لیسانس ـ مطالعه و بررسی فعالیت‌های فراغتی (گردش‌های جمعی) دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی و تعاون در دو گروه درآمد ـ علی کمال ـ خرداد ۳۶ ـ استاد راهنما: مرتضی کتبی.
۸ـ فکوهی ـ ناصر و فرشته انصاری مهابادی ـ ۱۳۸۲ ـ «اوقات فراغت و شکل‌گیری شخصیت فرهنگی نمونه موردی دو دبیرستان دخترانه شهر تهران» ـ در نامه انسان‌شناسی ـ شماره ۱ ـ صص ۸۹ـ۶۱.
۹ـ مهدی‌زاده ـ جواد ـ ۱۳۸۳ ـ «در جستجوی کیمیای فراغت» ـ در جستارهای شهرسازی ـ شماره ۱۰ و ۱۱.
۱۰ـ غریب‌پور ـ بهروز ـ ۱۳۸۳ ـ «باید راهش را پیدا کرد و دست به عمل زد». ـ در جستارهای شهرسازی ـ شماره ۱۰ و ۱۱.
۱۱- http:// www.iranspolb.net
۱۲- http:// www.metemad.com
۱۳- http:// iran-Newspaper.com
۱۴- http:// mellat.majles.ir
۱۵- http:// www.iran.ir

منبع : خانه انسان شناسی ایران