شب چله/یلدا ریشه ی کریسمس

« شب چله » یا « شب یلدا » جشنی است با پیشینه ای به درازای دست کم هفت هزار سال و یادگاری از مهرپرستی و آیین میترائیسم. این جشن همچون نوروز, سیزده بدر, جشن سوری و مهرگان... پس از یورش و شکست ایرانیان از مقدونیان, اعراب, مغولها و تُرکان همچنان پابرجا مانده و هر سال در سَراسَر خانه های ایرانیان برپا می گردد. واژه ی «یلدا» یک واژه ی سریانی –از گویش های آرامی در شمال میانرودان به معنای زایش و زادروز- است. چرا که این جشن, جشن زایش و رو به فزونی گذاردن خورشید/مهر/میترا است.
دست کم هفت هزار سال پیش نیاکان ما ایرانیان -یعنی قوم آریا- پیش از سه تکه شُدن, به دانش گاهشُماری دست یافته و دریافته بودند که واپَسین شب آذرماه و نخستین شب زمستان, بُلندترین شب سال است. در بخشی از شاهنامه ی فردوسی می خوانیم:
نَباشد بَهار و زمستان پَدید نَیارَند هِنگام ِ رامِش نَوید
از این بیت می توان پی برد که، در سرزمین های دیگر جز ایران, آغاز فصل ها را نمی دانستند، ولی ایرانیان در آن زمان به این دانش دست یافته بودند. جشن های ماهیانه و اصیل ایرانی, جشنهایی هستند که برپایه ی گاهشماری خورشیدی برگزار می گردند. این جشنها پس از یورش تازیان به ایران و چیرگی آنها, با توجه به جایگزین شدن گاهشماری عربی ِ مَهشیدی(قمری) به جای گاهشماری خورشیدی، در یک بازه ی زمانی، اَرجمندی و کرامندی خود را از دست داده بودند. ولی به کوشش دانشمند بزرگ ایرانی, خیام نیشابوری دوباره بازسازی شدند. گاهشماری جلالی که به کوشش خیام ایجاد شد را می توان یکی از دقیق ترین گاهشماری ها به شمار آورد که در هر ۵ هزار سال تنها یک روز اختلاف زمانی دارد.
می دانیم که ایرانیان از دیرباز آیین های خود را همراه با شادی و روشنایی برگزار می کردند. آیین هایی که همواره در کانون گرم خانواده برگزار می شود و به دور از هر گونه کَژرَوی و فِساد است. به همین اَنگیزه است که ایرانیان درازترین شب سال –یعنی شب چله- را به همراه خانواده و بیشتر در کنار بزرگ خانواده بیدار نشسته تا سر برآوردن خورشید و روشنایی را نظاره گر باشند. پس از شب چله است که دوران ِ کاستی روز/ نور/ روشنایی پایان یافته و دوران فزونی روز/ خورشید/ نور سر می رسد. در این شب بیدار ماندن و روشن نگه داشتن خانه نمادیست از یاری به روشنایی/خورشید در برابر تاریکی ها و پلیدی ها, تا سر برآوردن خورشید و رسیدن روز.
گذشته از ریختار نمادین شب چله باید دانست که جشن یلدا, شب زادروز الهه ی مِهر یا میترا می باشد. «مهر» به معنی خورشید و یکی از بغ دخت ها و خدایان آریایی ها در گذشته های دور و پیش از یکتاپرستی ایشان است. باید گوشزد کرد که با توجه به بازگویی های مورخین یونانی, ایرانیان نزدیک به هفت هزار سال پیش به آیین یگانه پرستی زرتشتی درآمدند و از این دیدگاه یگانه و نخستین به شمار می آیند. مِهر در آینده و پس از روی کار آمدن آیین یکتاپرستی زرتشتی, تبدیل به یکی از ایزدان و فرشتگان دوازده گانه ی دین زرتشت شد و بخشی از نَسَک(کتاب) اَوستا به نام او یعنی مِهریَشت نامگذاری شده است. ایزَد مِهر از گرامی ترین ایزدان و فرشتگان اَهورمزدا است و دُشمن سَرسَخت دروغ به شمار می آید.
ایرانیان همواره به صِفَتهایی چون راستگویی, دلیری و سَروَری خواهی پُرآوازه بودند. در اندیشه ی ایرانی اَهریمن سرچشمه ی هر گونه پَلیدی و تاریکی و دروغ است. در اندیشه ی ایرانی دروغ ریختاری دیو گونه به خود می گیرد و سَرراست برابر با یک دیو شناسانده می شود.
در مهریَشت اَوستا می خوانیم:
«مهر از آسمان با هزاران چشم بر ایرانی می نگرد تا دروغی نگوید.»
در اردیبهشت یَشت آمده است:
«دروغ باید تباه گردد،دروغ باید سرنگون شود،دروغ باید نابود گردد و در جهان مادی باید راستی بر دروغ چیره شود.»
یا برای نمونه داریوش بزرگ در سَنگ نِبِشتِه یِ خود سَرراست از خداوند می خواهد که کشور ایران را از سه چیز یعنی «دروغ, خُشکسالی و دُشمن» دور نگه داشته و پاسداری نماید. یا در سنگ نبشته ی بیستون خود یکی از گناهان بزرگ شورشیان را دروغ گویی ایشان بازمی شناساند.
آیین مهر در زمان سه تِکه شدن آریایی ها و مهاجرت بخشی از آریایی ها به اروپا به همراه آنها به اروپا نیز کشیده شد. در روم باستان نیز ژولیان یکی از پادشاهان رومی به این دین گروید. همچنین امپراتورانی چون کومودوس (۱۸۰-‏۱۹۲م.)، سپتیمیوس سوروس (۱۹۳-‏۲۱۱)، کاراکالا (۲۱۱-‏۲۱۷) و جولیان پُرآوازه به جولیان مرتد، و نیز بسیاری از سربازان و افسران روم، سَخت پیرو این آیین بودند و در رم، بریتانیا (در پی هجوم روم به سال ۴۳ م.)، و کِناره‌های رود راین، دانوب و فُرات، کِنیسه‌ها و نیایشگاه های پُرشماری برای میترا بر پا داشتند. آنها سالها جشن زادروز مهر و شب چله را جشن می گرفتند و آن را آغاز سال می دانستند. حتی پس از گسترش دین تَرسایی(مسیحیت)در اروپا نیز این شب وَرجاوَندی خود را نِگه داشت و با زادروز حضرت مسیح یگانه گشت.
روز وَرجاوَند اروپاییان یعنی سان+دی به معنای روز خورشید، یا آراستن درخت سَروی با دو رِشته ی نوار سیمین و زَرین به دست ایرانیان در گذشته، و یا نشانه های فراوان دیگر, هَمگی نِشان از هُنایش(تاثیر گذاری) آیین مهر بر اروپا و غرب دارد و در واقع ریشه ی کریسمس را به جشن شب چله ی ایرانی پیوند می دهد.
سنایی در این باره مــــــی‌گـــــــوید:
به صاحب‌دولتی پیونــد اگر نامـی همی جویــی که
از یک چاکری عیسی چنان معروف شد یلدا
معزی نیز در وصف عیسی می‌گوید:
تو جان لطیفی و جهان جسم کثیف است
تو شمع فروزنـده و گیتــی شب یلــدا
سیف اسفرنگی تأکید می‌ورزد که یلدا شهرت و آوازۀ خود را از نام مسیح دارد:
سخنم بلند‌نام از سخن تو گشت و شایـد
که درازنامی از نام مسیح یافت یلـــــدا

کورش محسنی
برگرفته شده از تارنگار: تاریخ, جشنها و زبان پارسی
http://ariapars.persianblog.ir/
نشانی مستقیم: http://www.persianblog.ir/posts/?web...postid=۷۴۷۱۴۱۹