تیراژها گول نزنند

می گفت: «وقت ندارم روزنامه بخونم، اگر هم بخونم فقط صفحه حوادث.» گفتم: «چرا وقت نداری؟ از صبح تا شب تو دکه چی کار می کنی؟» گفت:«باید همه حواسم به این باشه که کسی از جلوی دکه روزنامه مجله ای، چیزی بر نداره، بالا خره ضرره دیگه!» می گفت: «چرا روزنامه بخونم، وقتی اخبار رو از تلویزیون می بینم!» گفتم:« این همه روزنامه اطرافت هست، هیچ وقت کنجکاو نشدی حتی تیترهاشونو بخونی؟» گفت: «چرا ولی حوصله ندارم، آخه وقتی تلویزیون همه اخبارو می گه، چه کاریه آدم وقت بذاره روزنامه بخونه!، تصویرهای تلویزیون که خیلی بهتر از خط های سیاه و ریز روزنامه است.» راست می گفت، تصاویر تلویزیون خیلی جذابتره! اما... تشکر کردم و رفتم. به یکی دیگر از دکه های روزنامه فروشی در میدان ونک رسیدم، ایستادم و گفتم: «من دارم درباره اینکه روزنامه فروش ها چقدر روزنامه می خونن گزارش تهیه می کنم، به سوالا تم جواب می دین؟» همین طور که نگاهم می کرد گفت: «هی آقا! چیکار می کنی؟ چرا برگه های روزنامه رو به هم می زنی؟ یا بخر یا برو؟» گفت: «چی؟ بپرس.» گفتم: «شما که شغلتون روزنامه فروشیه، چقدر روزنامه می خونین؟» گفت: «هر وقت، وقت کنم می خونم، بیشتر تیترها رو می خونم، حوصله ندارم همه خبرها رو بخونم.» گفتم: «مجله هم می خونی؟» گفت:«آره، داستان های مجلا ت خانوادگی رو خیلی دوست دارم بیشتر وقت ها می خونمشون، آموزنده است! فقط یه چیز برام سواله! این داستان ها واقعی اند؟ بعضی هاشون که تابلو معلومه خالی بندیه! ولی حتما بهتر از روزنامه است که مردم هم اینقدر می برن!»
حرف روزنامه فروش باعث شد سوال دیگری هم به ذهنم بیاد. چرا تمایل مردم بیشتر به سمت مجلات خانوادگی است تا روزنامه ها؟ این مساله باعث شد سراغ مخاطبان عام هم بروم و علت این بی علاقگی را جویا شم. آقایی که خود را فرهنگی و ۳۸ ساله معرفی کرد گفت: «به نظر من علت این مساله را در عادت های سنتی ما باید جست وجو کرد. اکثر ایرانی ها به آسان خواهی دچارند. زمانی که تلویزیون اخبار را به راحتی در اختیارشان می گذارد، نیازی به روزنامه نمی بینند. چرا که آنها به تحلیل محتوا فکر نمی کنند. وقتی از خانم ۳۰ ساله که خانه دار بود سوال کردم چرا تمایل خانم های خانه دار به مجله های خانوادگی زیاد است گفت: شاید به این خاطر باشد که خواندن مطالب این نوع مجلات به تمرکز فکری زیادی نیاز ندارد. من اغلب همزمان با آشپزی، تلویزیون تماشا کردن و خیلی کارهای دیگه، این مجلات را می خونم. اما روزنامه نیاز به فکر داره. چرا که زبانش با زبان ما متفاوت است. من اگر روزنامه هم بخونم بیشتر صفحه حوادث است. چون مثل داستان نوشته شده. هم واقعیه و هم جالب. «پسر جوانی که خود را دانشجوی سال آخر ادبیات معرفی کرد گفت: به نظر من شکل و شمایل روزنامه ها در ایران نسبت به روزنامه های غربی دلگیر و نامرغوب است. مجله ها از عکس های رنگی و کاغذهای زیبا استفاده می کنند که به جذب مخاطب کمک می کند. به نظر من روزنامه ها باید با تغییر شکل ظاهری خود، گام اول را به سمت جذب مخاطب بردارند. از این طریق زمینه برای توجه به محتوا نیز فراهم خواهد شد.
نظرات متفاوت و زیاد بود. برای رسیدن به یک نتیجه علمی و مستند، سراغ دکتر علی اصغر محکی، سردبیر روزنامه همشهری رفتم. محکی در پاسخ به این سوال که علت بی علا قگی ایرانی ها به روزنامه که باعث کاهش تیراژ روزنامه در کشور شده است، چیست؟ گفت: «زمانی که استفاده از رسانه ها را تحلیل می کنیم باید نظریه استفاده و خشنودی را در نظر داشته باشیم. یعنی مخاطب علا قه مند است از رسانه چه استفاده ای کند؟ گاه با مقاصد غیرجدی مثل تفریح و سرگرمی و آموزش و گاه با مقاصد جدی مثل هشدارها یا دستیابی به اطلا عات روزانه، روبه رو هستیم. مخاطبین حق انتخاب دارند که سراغ هر نوع رسانه ای بروند. مطمئنا رادیو و تلویزیون از نظر سرعت اطلا ع رسانی و جاذبه های سمعی و بصری مخاطبان بیشتری دارند. اما طیفی که به مطالعه روزنامه می پردازند، مخاطبین خاص هستند که دو ویژگی دارند: نخست باسواد بودن و دیگر این که آنها اخباری را در روزنامه ها جستجو می کنند که در رادیو و تلویزیون نمی بینند. مثلا وجه تفسیری و تحلیلی مطبوعات با عث برتری آنها نسبت به رادیو و تلویزیون می شود. آیا واقعا مطبوعات ما تحلیلی و تفسیری هستند؟ اگر پاسخ منفی باشد یکی از دلا یل عدم اقبال مردم از روزنامه ها مشخص می شود. نکته دیگر این که اگر مخاطب روزنامه احساس کند چیزی فراتر از فضای رادیو و تلویزیون دریافت نمی کند به سمت روزنامه کشیده نخواهد شد. در تلویزیون یک سری محدودیت ها برای طرح مسائل وجود دارد، اگر روزنامه ها بتوانند به بررسی مسائلی بپردازند که در سایر رسانه ها دیده نمی شود مثلا انتقادی و تحلیلی عمل کنند، مخاطبان خود را پیدا خواهند کرد. مسئله دیگر زبان رسانه است. در مجموع زبان معیار قادر نیست خود را به سرعت با تغییرات هماهنگ کند. تغییرات خیلی سریع اند اما پویایی زبان به آن سرعت اتفاق نمی افتد. رسانه هایی که با سرعت بیشتری خود را با تغییرات اطراف هماهنگ کنند و از زبانی بهره ببرند که به جذب مخاطب کمک می کند، موفق ترند.
در نهایت این که، بین عملکرد حرفه ای مطبوعات، آزادی عمل آنها در انتقاد کردن و استقبال مردم از رسانه ها یک رابطه منطقی وجود دارد. مردم تمایل ندارند روزنامه ای بخوانند که عینا اخبار رسانه های دیگر را بیان می کند. تصور اشتباه این است که اگر مردم روزنامه بخرند یا نخرند به معنای توجه یا عدم توجه آنها به روزنامه است. این ملا ک خوبی نیست. گاهی مردم به آگهی های روزنامه نیاز دارند یا به استفاده ای غیر از مطالعه می پردازند. نباید تیراژها ما را گول بزنند. بلکه معیار مهم ضریب نفوذ مطالب روزنامه ها در نخبگان جامعه است. تیراژ بالا یا پایین مهم نیست بلکه باید دید روزنامه ها تا چه به رسالت روزنامه نگاری خود عمل کرده و نفوذ لا زم بین طبقات مختلف جامعه را پیدا کرده اند.

نویسنده : فرزانه دهرویه

منبع : روزنامه مردم سالاری