پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


سیراف، گورستان تمدن ها


سیراف، گورستان تمدن ها
اگر بخواهید یک شهر تاریخی که زمان به وجود آمدن آن به قرن ها قبل باز می گردد را ببینید کجا را انتخاب می کنید اگر بخواهید یک گورستان شگفت انگیز را مشاهده کنید به کجا می روید اگر بخواهید به بیابان زیبایی که در کنار ساحل زیباتر از آن قرار دارد بروید کدام مکان را انتخاب می کنید سیراف (بندر طاهری) تمام اینها را یک جا دارد. جایی که هنوز برای گردشگران داخلی هم کشف نشده است. برای رفتن به سیراف باید به یکی از قطب های اقتصادی دنیا سفر کنید: عسلویه؛ جایی که فقط کار است و کار. منطقه ای اقتصادی که قرار است در ۲۴ فاز به بهره برداری برسد. البته در نزدیکی عسلویه منطقه ای وجوددارد که در زمان های دور جزو آبادترین بنادر ایران محسوب می شد. جایی که تجارت در آن رونق داشت و بیشتر مردمانش ثروتمند بودند. از فرودگاه عسلویه که به سمت «سیراف» حرکت کنید شعله های آتش پالایشگاه ها و بوی گاز نوید منطقه نوین اقتصادی و انرژی را می دهد.
پس از پیمودن ۲۵ کیلومتر به سمت غرب به سیراف (بندری که مورخان آن را با شیراز مقایسه می کردند) خواهید رسید. با وجود این که عسلویه یکی از مناطق اقتصادی بزرگ ایران است اما هنوز غبار سنگین بی توجهی برمیراث غنی فرهنگی این منطقه نشسته است .
● گور تمدن ها
یکی از شگفت انگیزترین مکان های سیراف گورستان تاریخی آن است. قبرهای سنگی قدیمی که توفان گذر زمان و دو زلزله مهیب در سال های دور هم موجب از بین رفتن آن نشده است.
اینجا دره لیرودی شیلو است که قبور سنگی قدیمی در دل آن کنده شده است.
با توجه به این که این گورستان برای مردمانی با ادیان مختلف در مقاطع تاریخی متفاوت مورد استفاده قرار گرفته است کارشناسان آن را گورستان تمدن ها نامیده اند. در گذشته روی مرده های خود خاک نمی ریختند و فقط آنها را درون قبرهای سنگی می گذاشتند. البته هم اکنون بسیاری از قبرهای سنگی با دست های زمان از خاک پرشده است.
● خانه سالمندان در ۲ هزار سال قبل
دره لیر قبرهای سنگی فراوانی دارد اما دخمه های واقع شده در دل کوهستان نیزکه هم اکنون دسترسی به بعضی از آنها بدون تجهیزات امکانپذیر نیست ،در سال های دور هم گورستان بوده و هم منزلی برای زندگی در روزهای آخر. می توان گفت قرن ها قبل خانه سالمندان در سیراف وجود داشته است چرا که یهودیان این دیار پیران فاقد قدرت را که روزهای پایانی عمر خود را سپری می کردند درون این دخمه ها می گذاشتند. در زبان محلی به آنها خانه گوری (گبری) می گویند. اگر به حد کافی کنجکاو باشید و سرکی به این دخمه ها بکشید هنوز هم می توانید اسکلت پیرانی که جزو نخستین ساکنان خانه سالمندان دنیا بودند را ببینید.
● سنگ قبرهای اسلامی
در ابتدای ورود به منطقه ای که قبرهای دوره اسلامی در آن وجود دارد تابلوی سبز رنگی را مشاهده می کنیم که در آن چنین نوشته شده است: «زیباترین آثار به جامانده از دوره اسلامی سیراف سنگ قبرهای تابوتی شکل است که با خط کوفی به طور برجسته حک شده و گاهی کلمات با آیاتی از قرآن مجید و نام صاحب قبر را دربردارد. »
گذر زمان این تابلوی سبزرنگ که از جنس آهن است را تنها پس از چندسال به گونه ای جلوه داده که گویی خود جزو اشیای تاریخی سیراف است اما سنگ قبرهای دوره اسلامی پس از ۱۰ قرن هنوز هم حرف ها و اطلاعات زیادی برای عرضه دارد. در میان این گورستان شکاف عمیقی می بینیم که در اثر دو زلزله که در سال های ۳۶۶ و ۳۹۸ هجری قمری اتفاق افتاده به وجود آمده است.
● چاه های جادویی
هیچ شکی در این نیست که ایرانی ها برای نخستین بار قنات زدند و سند تاریخی آن شش دانگ برای ماست اما در سیراف چاه هایی که عمق آن به ۱۳۰ متر نیز می رسد وجوددارد. چاه های آبی که در دل سنگ به وجود آمده شگفت انگیز است و اگر خرده سنگی درون آن بیندازید صدای آن به گوش نخواهد رسید. تعداد چاه های شگفت انگیز سیراف به ۱۰۰ حلقه می رسد.
● آتشکده و کلیسا
اتاقی تقریباً مربع شکل بر روی تپه ای مشرف به دره لیر وجوددارد که دارای گچبری است و از آن به عنوان آتشکده استفاده می شده است. در سیراف پیروان ادیان مختلف وجود داشتند و به همین علت وجود مسجد، کلیسا و آتشکده در این بندر تجاری و قدیمی تعجب آور نیست.
● افزایش قیمت مسکن در سیراف!
هم اکنون بیشتر اطلاعاتی که از بندر سیراف وجوددارد از آثار مورخانی مانند سلیمان سیرافی، مسعودی، استخری، ابن بلخی و مقدس یاقوت حمودی به دست آمده است.
استخری که در قرن چهارم هجری قمری زندگی می کرده در کتاب المسالک الممالک نوشته است: «سیراف با شیراز برابری می کند. بندری است گرمسیر و خانه های آن را از چوب ساج و چوب های دیگر که از هندوستان و زنگبار می آورند بنا می کنند. بازرگانانی ثروتمند دارد تا جایی که برخی از آنان برای ساختن خانه خود تا ۳۰ هزار دینار خرج می کنند.»
آن زمان ۳۰ هزار دینار مبلغ گزافی بود که این مورخ آن را در کتاب خود قید می کند. البته این قیمت در سال های آینده باز هم با افزایش مواجه می شود به طوری که مقدسی در کتاب خود نوشته: «در همه کشورهای اسلامی زیباتر و شگفت انگیزتر از خانه های سیراف ندیدم و هر خانه تا ۸۵ هزار درهم خرید و فروش می شود.»
● سیراف یا اردشیر آب
سیراف در دوره ساسانی به وجود آمده است و گفته می شود که در دوره پادشاهی اردشیر بابکان تأسیس شده است. این منطقه به نام اردشیر آب معروف بود که با گذر زمان به شیرآب و سیراف تغییر یافته است.
با وجود این که این شهر در دوره ساسانی بنا شده اما دوره ترقی آن مربوط به قرون اولیه اسلامی است.
سیراف در زمان دیلمیان از نظر قدرت نظامی، سیاسی و اقتصادی بزرگترین بندر ایران در خلیج فارس به شمار می رفت که محل صادرات و واردات اصلی خلیج فارس بود. دریانوردی و بازرگانی مشغله اصلی مردمان بومی این منطقه بود و ناخدایان و دریانوردان سیراف شهره آفاق بودند چرا که در کار شناسایی دریاها و ملت های گوناگون صاحبنظر و باتجربه بودند. کشتی های سیرافی علاوه بر سفر به چین، به سواحل آفریقای شرقی ازجمله موزامبیک و ماداگاسکار نیز می رفتند.
سیرافی ها قبل از اسلام زرتشتی بودند و پس از اسلام مسلمان شدند. البته به علت موقعیت، رفت و آمد و ارتباط بسیار با جهان پیرامون و همچنین سابقه تاریخی، مردمانی با ادیان زرتشتی، یهودی، مسیحی و فرقه های مختلف اسلام در کنار هم زندگی می کردند.
وقوع زلزله و هرج و مرج در کشور در قرن چهارم هجری قمری موجب شد که سیراف به عنوان بزرگترین بندر تجاری و دریانوردی ایرانیان رونق اولیه خود را از دست دهد.
● آثار دیدنی سیراف
مسجد امام حسن بصری یکی از آثار تاریخی است که از عهد ایلخانان به وجود آمده و بر روی تپه کوچک مشرف به گلزار شهدای بندر طاهری وجوددارد.
آرامگاه قطب الدین شیرازی از علمای شیعه در گلزار شهدای بندر طاهری واقع است. همچنین آرامگاه فاصل و استادان سیبویه و برادرش نوراوین از علمای اهل تسنن در دره لیر وجوددارد که به گور سیبویه معروف است. علاوه بر آن قدیمی ترین حمام های دوره اسلامی را می توان در سیراف مشاهده کرد که در نوع خود جالب است. بازار نمونه شهر نیز یکی از جاذبه های مهم سیراف به شمار می رود و مغازه های کوچک و بزرگی را شامل می شود که به صورت ردیفی و کنار یکدیگر ساخته شده اند و اندازه بزرگترین آنها به دو در سه متر می رسید و نشان دهنده تجمع جمعیت، شکوفایی و رونق اقتصادی این بندر است.
● بندر مرده، تاریخ زنده
سیراف دیگر آن رونق اولیه را ندارد و بازار آن شلوغ نیست. دیگر کشتی های غول پیکر که از ماداگاسکار و چین وارد می شدند، دیده نمی شوند، اما تاریخ زنده ای دارد. آثار تاریخی سیراف می تواند باردیگر به این منطقه رونق بخشد. قبور سنگی، مسجد امام حسن بصری، گور سیبویه و قلعه شیخ سیراف به ثبت ملی رسیده و قرار است مسئولان، آثار تاریخی سیراف را در یونسکو به ثبت برسانند.
سیراف می تواند به یکی از قطب های گردشگری کشورمان تبدیل شود، البته اگر مسئولان میراث فرهنگی و گردشگری نگاه ویژه ای به این منطقه بیندازند. هرچند سیراف هنوز بدون توجه مسئولان میراث فرهنگی نیز زیباست و چشم انتظاررونقی دوباره است. دیدن آثار تاریخی و قبور سنگی قرن ها قبل در کنار ساحل زیبای خلیج فارس خالی از لطف نخواهدبود.
محسن جندقی
منبع : روزنامه ایران


همچنین مشاهده کنید